Дүйнөлүк отун-энергетика жана тоо-кен өнөр жайы

№ 15 Токтомамат Жумабаев атындагы орто мектеби

География мугалими: Кадырбаева Жанылай

Георафия

10-класс

Тема: Дүйнөлүк отун-энергетика жана тоокен өнөр жайы

Саламатсыздарбы мугалимдер жана окуучулар!

Баарыбыз сабакка даярданып, кө ң үл бөлөбүз!

Сабактын темасы: Дүйнөлүк отун-энергетика жана

тоо-кен өнөр жайы

Сабактын максаты:

Билим берүүчү:

Дүйнөлүк отун-энергетика жана тоо-кен өнөр жайы боюнча тере ң т үшүнүк алышат.

Өнүктүрүүчү:

Дүйнөлүк отун-энергетика жана тоо-кен өнөр жайына ой ж үгүртүүп,картадан аныкташат жана контур картага жазуу менен эс тутумун өстүрүшөт .

Тарбия берүүчү:

Өз мекенин сүйүүгө,улуттар аралык ынтымакты сактоого,бири-бирин сыйлоого тарбияланышат.

Адамзаттын өсүп өнүгүү тарыхында ар кандай отундун,

Дүйнөлүк отун-энергетика өнөр жайы

энергиянын булагын табууну аны өздөштүрүү коштоп келген.

ИТР убагында да энергетика өндүрүштүн өнүгүүсүнө жана жайгашуусуна зор таасирин тийгизет.«Энергетика дүйнөнү башкарат»-деген элдеги кеп жөнү жок айтылган эмес.Дүйнөдө энергоресурстарды өндүрүү жана керектөө күндөн күнгө өсүп 1990-жылы 1 млрд т шартуу отун пайдаланылса,2000-жылы 14

млрд т га жеткен.Өсүү темпи өткөн кылымдын 70-жылдарындагы энергетикалык кризистин мезгилинде күчөдү.Андан кийин бир аз төмөндөдү.

Энергия ресурстарынын көбү өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдө өндүрүлүп алынып,АКШга,Батыш Европага,Японияга ташылып кетет.Алардын нефтини импорттоодон көз карандылыгы артууда .

Кийинки кезекте тоо-кен өнөр жайынын дүйнөлүк чарбадагы мааниси төмөндөп бара жатса да таасирин жогото элек.

КМШнын аймагын эсепке албаганда дүйнөдө 10 миңге жакын отун энергетикалык,руда жана руда эмес кен байлыктар иштетилет.Жалаң эле көмүр менен нефть жылына 10 млрд тоннага жакын өндүрүлүп алынат.Дүйнөдө миллиондогон тонна боксит,фосфорит,марганец,күкүрт,жез,миңдеген тонна калай.никель,уран,кобальт,алтын ж.б.казылып алынат.

Бүгүнкү күндө Батыш Европа,АКШ жана Япония мамлекеттери минералдык чийки заттарга болгон каректөөлөрүнүн 1/3 бөлүгүн өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдөн алат калган бөлгүн өз аймагынан казылып алынган чийки заттар менен жана Канада,Австралия,ТАР дан алып келип иштетет.

Жылына дүйнөлүк рынокко 450 млн т темир кен ташы түшөт.Эң ири экпорттоочулар Бразиля,Индия,Венесуэла ,экинчи жагы Канада,Австралия,ТАР.

Дүйнөдө кен байлыгы боюнча сегиз «Улуу өлкө» калыптанган.Экономикасы жакшы өнккөн өлкөлөрдөн буларга АКШ,Канада,Австралия,ТАР , өнүгүп кележаткан Бразилия,Индия ,ал эми өткөөл экономикалуу өлкөлөрдөн Кытай,Россия кирет.Бул өлкөлөргө Украина,Казакстан,Мексика жакындайт. Үчүнчү «Эшолондуу» кен байлыктын бир түрү менен белгилүү болгон өлкөлөр- Чили,Перу,Замбия жез өндүрүп алуу өнөр жайы. Малазия каалай, Ямайка боксит, Марокко фосфорит казып чыгаруучу өлкөлөр.

Дүйнөлүк тоо-кен өнөр жайы

Япония

Бүгүнкү күндө дүйнөдө Батыш Европа,АКШ жана Япония мамлекеттери минералдык чийки заттарга болгон каректөөлөрүнүн 1/3 бөлүгүн өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдөн алат.

Бат.Европа

АКШ

Дүйнөдөгү кен байлыгы боюнча сегиз«Улуу өлкө »

Канада

Россия

АКШ

Кытай

Индия

Бразилия

Австралия

ТАР

Бышыктоо: тест

1. 2000-жылы канча милрд тонна шартуу отун пайдаланылган?

а) 17 млрд

б) 13 млрд

в) 15 млрд

г) 14 млрд

г) 14 млрд

2. Дүйнөдө кен байлыгы боюна канча «Улуу өлкө» калыптанган ?

в) 6

б) 8

б) 8

г) 9

а) 7

3. Болот өндүрүү боюнча дүйнөдө кайсы өлкө алдынкы орунда ?

г) Индия

в) Япония

а) АКШ

б) Кытай

в) Япония

4. Дүйнөдө нефть запасы боюнча кайсы өлкө биринчи орунда ?

б) Кытай

в) Сауд Аравия

г) Япония

а) АКШ

в) Сауд Аравия

5. Д үйнөдө алмаздын запасы боюнча кайсы өлкө биринчи орунда ?

г) Барзиля

а) АКШ

б) Кытай

в) ТАР

в) ТАР

Үй тапшырма:

Дүйнөлүк тун-энергетика жана тоокен өнөр жайы боюнча китептен окуу жана контур картага кен байлык чыккан өлкөлөрдү белгилеп жазуу.

Бүгүнкү сабак аяктады,

кө ң үл бурганы ң ыздарга рахмат!