Дүйнөнүн калкынын географиясы

Дүйнөнүн калкынын географиясы

Калк географиясы менен этнологиянын (этнография) ченинде географиянын бир тармагы –этногеография өсүп келе жатат.Андан башка дагы калктын географиясы демография менен тыгыз байланышта.Ал аркылуу тарых ,экономика,экология,культурология ж.б. Илимдер менен жакындашат.

• ДҮЙНӨДӨГҮ КАЛКТЫН САНЫНЫН ӨСУШҮ
• 15 МИҢ ЖЫЛ МУРДА ПЛАНЕТАДА 3МЛНДОН АШПАГАН КАЛК,9 МИҢ ЖЫЛ МУРДА 10 МЛН,4 МИҢ ЖЫЛ МУРУН 50 МЛН БИЗДИН ЭРАНЫН БАШЫНДА (2 МИҢ ЖЫЛ МУРУН) -230 МЛН,ОРТО КЫЛЫМДА (1000 ЖЫЛ МУРУН )-305 МЛН,ЖАҢЫ ЗАМАНДЫН БАШЫНДА (1500)-440 МЛН КИШИ ЖАШАГАН.
• АЗЫР 2019-Ж МААЛЫМАТ БОЮНЧА 7,7 МЛРД КИШИ ЖАШАЙТ

Калктын санынын табигый өсүшүнүн орточо көрсөткүчүн ар бир 1000 кишиге төрөлүүлөрдүн саны- 23 киши, өлгөндөрдүн саны-8киши, табигый өсүш- 15 киши же (23-8=15%0)

Страны и их население

Страна

Население

  1. Китай [1 ]

  2. Индия

Дата

1 400 909 000

  3. США [4 ]

% от населения Земли

12 января 2020

1 371 767 000

  4. Индонезия

331 427 186

12 января 2020

18.05%

  5. Пакистан

17.68%

4 июня 2019

266 911 900

  6. Бразилия

216 573 890

1 июля 2019

4.27%

  7. Нигерия

210 950 375

12 января 2020

3.44%

  8. Бангладеш

12 января 2020

205 226 536

2.79%

  9. Россия [11 ]

12 января 2020

169 920 837

2.72%

  10. Мексика

146 780 720

12 января 2020

2.64%

1 января 2019

126 577 691

  11. Япония

2.19%

126 140 000

1 июля 2019

1.89%

1 октября 2019

1.63%

1.63%

12

13

  Эфиопия

  Филиппины

112 079 000

14

15

1 июля 2019

108 945 935

  Египет

1.44%

12 января 2020

16

  Вьетнам

98 965 636

  ДРК

17

1.4%

12 января 2020

96 208 984

  Иран

18

1.28%

1 апреля 2019

86 791 000

  Германия

83 756 186

19

1 июля 2019

1.24%

1.12%

12 января 2020

  Турция

20

83 322 345

21

  Франция [22]

1.08%

1 января 2019

82 003 882

22

1.07%

  Великобритания

68 859 599

1 января 2019

  Таиланд

1.06%

1 января 2018

66 647 112

66 456 277

1 января 2019

0.89%

0.86%

12 января 2020

0.86%

23

  Италия

24

25

60 262 701

  Танзания

26

  ЮАР

55 890 747

1 июля 2019

0.78%

27

54 956 900

1 июля 2019

  Мьянма

28

  Кения

54 045 000

1 июля 2018

0.72%

0.71%

29

52 574 000

  Республика Корея

1 июля 2019

51 709 098

30

1 июля 2019

0.7%

  Колумбия

0.68%

1 июля 2019

  Испания

31

48 258 494

32

46 934 632

0.67%

2 ноября 2018

  Аргентина

33

0.62%

44 938 712

  Алжир

1 января 2019

0.6%

  Судан

43 053 000

1 июля 2018

42 201 120

1 июля 2019

0.58%

0.55%

12 января 2020

0.54%

34

  Украина [34]

35

41 820 641

36

  Уганда

37

  Ирак

1 августа 2019

40 006 700

38

0.54%

39 310 000

1 июля 2019

  Польша

39

1 июля 2019

  Афганистан

38 313 035

0.52%

  Канада

40

0.51%

38 042 000

1 января 2019

37 889 720

41

1 июля 2019

0.49%

  Марокко

0.49%

12 января 2020

35 781 230

42

  Саудовская Аравия

43

0.49%

34 218 169

  Узбекистан

12 января 2020

44

1 июля 2019

0.46%

33 973 227

  Малайзия

0.44%

45

32 722 965

  Венесуэла

12 января 2020

46

32 466 000

0.44%

12 января 2020

  Перу

47

12 января 2020

32 162 184

0.42%

  Ангола

0.42%

31 825 000

48

  Гана

1 декабря 2018

49

30 418 000

  Мозамбик

0.41%

1 июля 2019

1 июля 2019

0.41%

30 366 000

  Йемен

50

51

29 162 000

0.39%

  Непал

1 июля 2019

  Мадагаскар

28 609 000

1 июля 2019

52

0.39%

0.38%

53

26 969 000

  Кот-д’Ивуар

1 июля 2019

54

1 июля 2019

0.37%

25 717 000

  КНДР

0.35%

  Австралия [44]

55

25 666 000

1 июля 2019

25 596 000

0.33%

1 июля 2019

  Камерун

0.33%

12 января 2020

24 348 251

0.33%

1 июля 2019

0.31%

56

  Китайская Республика [47]

57

23 782 448

58

  Нигер

59

  Шри-Ланка

1 апреля 2018

22 314 743

60

0.31%

21 803 000

1 июля 2019

  Буркина-Фасо

61

1 июля 2019

  Мали

20 870 060

0.29%

  Румыния

62

0.27%

19 658 000

1 июля 2019

19 401 658

63

1 июля 2019

0.27%

  Чили

0.25%

1 января 2019

19 359 315

64

  Сенегал

65

0.25%

19 256 346

  Казахстан

12 января 2020

66

1 января 2018

0.25%

18 631 720

  Замбия

0.25%

67

17 861 000

  Гватемала

12 января 2020

68

17 679 735

0.24%

1 июля 2019

  Малави

69

1 июля 2019

17 563 749

0.23%

  Нидерланды

0.23%

17 412 345

70

  Эквадор

3 сентября 2018

71

17 396 140

  Сирия

0.23%

12 января 2020

12 января 2020

0.22%

17 070 000

  Камбоджа

72

73

16 487 000

0.22%

  Чад

1 июля 2019

  Сомали [59]

15 948 000

1 июля 2019

74

0.22%

0.21%

75

15 443 000

  Зимбабве

1 июля 2019

76

1 июля 2019

0.21%

14 645 000

  Гвинея

0.2%

  Руанда

77

12 771 000

1 июля 2019

11 952 693

0.19%

1 июля 2019

  Бурунди

0.16%

1 июля 2018

11 531 000

0.15%

1 июля 2019

0.15%

78

  Боливия

79

11 469 896

80

  Бельгия

  Куба

11 413 203

81

1 июля 2019

0.15%

11 333 000

82

  Южный Судан

1 января 2019

83

  Тунис

11 062 000

0.15%

1 июля 2019

  Гаити

84

0.15%

10 982 754

1 июля 2019

10 911 819

85

23 апреля 2014

0.14%

  Греция

0.14%

1 января 2015

10 741 165

86

  Доминиканская Республика

87

10 739 000

0.14%

1 января 2018

  Чехия

88

0.14%

10 652 812

  Иордания

1 июля 2019

0.14%

10 547 840

89

  Бенин

1 апреля 2019

10 315 244

90

  Швеция

12 января 2020

0.14%

91

1 июля 2015

0.14%

10 313 447

  Португалия

  Азербайджан [70]

10 276 617

0.13%

92

1 октября 2019

9 981 500

93

0.13%

1 января 2019

  ОАЭ

94

  Венгрия

1 января 2019

9 771 000

0.13%

95

0.13%

9 722 556

1 июля 2019

  Белоруссия

0.13%

1 января 2019

9 475 600

96

  Гондурас

97

9 158 345

0.13%

1 января 2019

  Таджикистан

98

0.12%

1 июля 2019

9 127 000

  Австрия

0.12%

8 877 036

99

  Израиль

1 января 2019

8 842 000

100

  Папуа — Новая Гвинея

1 июля 2019

0.12%

22 апреля 2018

0.11%

8 776 000

  Швейцария

0.11%

8 570 146

1 июля 2019

1 июля 2019

0.11%

0.11%

100

  Швейцария

101

8 570 146

  Того

102

  Сьерра-Леоне

1 июля 2019

8 082 000

103

  Гонконг

7 813 000

104

1 июля 2019

0.11%

105

0.1%

1 июля 2019

7 524 100

  Парагвай

106

1 июля 2019

  Лаос

7 152 703

0.1%

107

7 123 205

  Болгария

1 июля 2019

0.097%

108

  Сербия [84]

7 000 039

1 июля 2019

0.092%

109

  Ливан

6 963 764

0.092%

1 января 2019

110

6 856 000

  Ливия

0.09%

1 января 2019

111

6 777 000

  Сальвадор

0.09%

1 июля 2019

112

6 454 000

  Киргизия

0.088%

1 июля 2019

113

  Никарагуа

6 389 500

1 июля 2019

0.087%

114

  Туркмения

6 198 154

1 января 2019

0.083%

  Дания [89]

115

5 942 000

1 июля 2014

0.082%

5 762 082

0.08%

  Сингапур

1 июля 2019

116

1 января 2019

5 703 600

0.077%

  Финляндия [92]

117

0.074%

1 июля 2019

5 526 306

  Норвегия [94]

118

0.073%

5 488 200

1 ноября 2019

119

  Словакия

0.071%

12 января 2020

5 449 176

  Республика Конго

120

0.071%

1 января 2019

5 381 000

121

  Коста-Рика

0.07%

4 953 199

1 июля 2019

122

  Новая Зеландия

0.069%

1 января 2018

4 949 760

123

  Либерия

0.064%

12 января 2020

4 937 000

  Ирландия

124

0.064%

4 921 500

1 июля 2019

125

  Государство Палестина [101]

0.064%

1 апреля 2019

4 816 503

126

  ЦАР

0.063%

1 июля 2016

4 745 000

  Кувейт

127

0.062%

1 июля 2019

4 207 000

128

  Оман

0.061%

1 июля 2019

4 088 690

129

  Хорватия

0.054%

4 076 246

10 декабря 2014

130

  Панама

0.053%

3 764 166

1 января 2019

  Грузия [105]

131

  Мавритания

1 июля 2015

3 723 500

0.053%

132

  Молдавия [108]

3 631 775

1 января 2019

0.049%

0.048%

1 июля 2015

3 546 500

1 января 2019

0.047%

0.046%

133

  Босния и Герцеговина [110]

134

  Эритрея

3 511 372

135

  Уругвай

136

3 497 000

30 июня 2016

137

0.005%

  Пуэрто-Рико   ( США )

1 июля 2019

3 415 866

0.045%

138

  Монголия

1 июля 2015

3 411 307

  Армения

139

1 июля 2016

3 300 519

0.044%

  Албания

12 января 2020

2 962 100

140

0.044%

141

  Литва

2 862 427

0.043%

1 апреля 2019

  Катар

1 января 2019

0.038%

142

2 790 472

  Ямайка

143

0.037%

2 753 045

1 мая 2019

  Намибия

144

1 ноября 2019

0.036%

2 726 667

  Гамбия

145

0.035%

2 495 000

1 января 2019

  Ботсвана

146

0.035%

2 348 000

1 июля 2019

1 июля 2019

0.032%

147

  ДНР [120]

2 304 000

148

  Габон

0.03%

2 270 939

1 июля 2019

  Лесото

149

1 октября 2019

0.03%

2 173 000

  Словения

150

2 125 000

0.029%

1 июля 2019

0.028%

1 июля 2019

2 108 600

151

  Северная Македония

  Гвинея-Бисау

152

12 января 2020

0.027%

2 077 132

0.027%

  Латвия

153

1 января 2019

1 921 000

  Республика Косово [125]

154

1 июля 2019

1 920 100

0.027%

  Бахрейн

0.025%

1 907 592

1 января 2019

0.025%

1 января 2018

1 451 200

1 июля 2017

0.02%

0.019%

155

  ЛНР [120]

156

1 447 169

  Тринидад и Тобаго

157

  Экваториальная Гвинея

1 октября 2019

1 395 000

158

  Эстония

1 356 000

159

1 июля 2019

0.019%

160

0.018%

1 июля 2019

1 324 820

  Маврикий [130]

161

1 января 2019

  Восточный Тимор

1 261 208

0.017%

162

1 212 107

  Эсватини

1 июля 2014

0.017%

163

  Джибути

1 148 000

1 июля 2014

0.016%

164

  Фиджи

974 000

0.016%

1 июля 2019

165

890 000

  Кипр [133]

0.015%

1 июля 2019

166

875 898

  Реюньон   ( Франция )

0.013%

1 июля 2019

167

844 994

  Коморы [136]

0.011%

1 января 2019

168

  Гайана

806 153

1 января 2014

0.011%

169

  Бутан

801 623

1 июля 2016

0.011%

  Соломоновы Острова

170

763 000

1 июля 2015

0.01%

670 000

0.01%

  Макао

1 июля 2019

171

1 июля 2019

667 400

0.01%

  Черногория

172

0.009%

1 января 2019

622 218

  Люксембург

173

0.009%

613 894

1 января 2016

174

  САДР [125]

0.008%

1 января 2019

582 000

  Суринам

175

0.008%

1 июля 2019

581 000

176

  Кабо-Верде

0.007%

550 000

1 июля 2019

177

  Мальта

0.007%

1 июля 2019

493 559

178

  Приднестровье [120]

0.007%

1 января 2019

469 000

  Бруней

179

0.006%

433 000

1 января 2018

180

  Гваделупа   ( Франция )

0.006%

1 июля 2019

403 750

181

  Мальдивы

0.006%

1 января 2014

402 071

  Багамские Острова

182

0.005%

20 сентября 2014

389 000

183

  Белиз

0.005%

1 июля 2019

387 879

184

  Мартиника   ( Франция )

0.005%

381 326

1 июня 2017

185

  Исландия

0.005%

356 991

1 января 2014

  Северный Кипр [125]

186

  Вануату

1 января 2019

313 626

0.005%

187

  Гвиана   ( Франция )

300 000

1 января 2015

0.005%

0.004%

1 июля 2019

296 711

1 января 2019

0.004%

0.004%

188

  Барбадос

189

190

287 000

  Французская Полинезия   ( Франция )

191

1 июля 2019

281 674

  Новая Каледония   ( Франция )

268 767

192

0.004%

  Майотта   ( Франция )

1 января 2018

193

0.004%

  Республика Абхазия [125]

26 августа 2014

266 000

0.003%

243 564

  Сан-Томе и Принсипи

194

1 июля 2019

215 000

195

0.003%

  Самоа

1 января 2016

  Сент-Люсия

197 000

196

1 июля 2019

0.003%

0.003%

183 000

197

1 июля 2019

  Гуам   ( США )

198

  Кюрасао   ( Нид. )

1 июля 2019

167 000

0.003%

158 986

199

  НКР [120]

0.002%

1 июля 2019

147 000

200

1 июля 2014

0.002%

  Кирибати

201

0.002%

  Микронезия

1 января 2018

118 000

202

114 000

0.002%

  Гренада

1 июля 2019

112 000

203

  Сент-Винсент и Гренадины

0.002%

1 июля 2019

1 июля 2019

0.001%

111 000

204

  Аруба   ( Нид. )

0.001%

205

106 000

  Джерси   ( Брит. )

1 июля 2019

1 июля 2019

0.001%

105 500

  Виргинские Острова   ( США )

206

0.001%

105 000

207

1 января 2018

  Тонга

208

  Сейшельские Острова

1 июля 2019

104 000

0.001%

0.001%

98 000

209

  Антигуа и Барбуда

1 июля 2019

210

97 000

1 июля 2019

  Остров Мэн   ( Брит. )

0.001%

0.001%

211

1 июля 2019

85 000

  Андорра

0.001%

212

76 177

  Доминика

1 июля 2019

213

1 января 2019

0.001%

72 000

  Гернси   ( Брит. )

0.001%

214

63 026

  Бермуды   ( Брит. )

1 июля 2019

215

61 662

1 июля 2016

  Острова Кайман   ( Брит. )

0.0009%

0.0008%

216

  Гренландия   ( Дания )

1 июля 2017

60 764

56 196

0.0008%

217

1 июля 2017

  Сент-Китс и Невис

218

0.0008%

  Американское Самоа   ( США )

1 июля 2017

56 183

219

55 602

0.0007%

  Северные Марианские Острова   ( США )

1 июля 2017

55 389

220

  Южная Осетия [125]

0.0007%

1 июля 2017

1 июля 2017

0.0007%

53 532

221

  Маршалловы Острова

0.0007%

222

53 069

  Фарерские острова   ( Дания )

15 октября 2015

223

1 июля 2017

0.0007%

48 599

  Лихтенштейн

0.0007%

38 378

224

  Монако

1 октября 2014

225

38 300

  Синт-Мартен   ( Нид. )

1 января 2019

0.0006%

1 января 2019

226

  Сен-Мартен   ( Франция )

0.0005%

37 224

0.0005%

227

36 457

1 февраля 2014

  Теркс и Кайкос   ( Брит. )

228

0.0005%

1 января 2013

34 904

  Сан-Марино

34 590

0.0005%

229

  Виргинские острова   ( Брит. )

1 июля 2017

34 492

230

1 января 2019

  Гибралтар   ( Брит. )

0.0004%

231

0.0004%

1 июля 2017

  Бонэйр, Синт-Эстатиус и Саба   ( Нид. )

33 573

232

  Палау

25 052

0.0004%

1 января 2016

21 507

233

  Острова Кука   ( Нов. Зел. )

1 января 2018

0.0004%

234

17 325

1 июля 2017

  Сен-Бартелеми (Карибы)   ( Франция )

0.0003%

0.0003%

  Ангилья   ( Брит. )

16 183

235

1 июля 2017

236

15 800

0.0002%

1 января 2013

  Науру

  Тувалу

237

0.0002%

11 086

1 июля 2017

0.0002%

10 927

238

1 июля 2017

  Уоллис и Футуна   ( Франция )

239

  Остров Святой Елены   ( Брит. )

10 445

1 июля 2017

0.0001%

0.0001%

  Сен-Пьер и Микелон   ( Франция )

8987

240

1 июля 2017

241

6301

  Фолклендские острова [161]   ( Брит. )

1 июля 2017

0.0001%

242

1 июля 2017

0.0001%

3380

  Монтсеррат   ( Брит. )

243

0.0001%

2074

  Ниуэ   ( Нов. Зел. )

1 июля 2017

244

1 июля 2017

0.00004 %

1618

  Токелау   ( Нов. Зел. )

0.00003 %

245

1499

  Ватикан

1 июля 2017

1000

  Острова Питкэрн   ( Брит. )

0.00002 %

18 октября 2016

0.00002 %

1 января 2017

49

0.00001 %

1 января 2019

0.000002 %

• млрд киши
• -5

• -5

• -3
• -2
• 1
• 0 400 800 1200 1600 2000ж Дүйнөнүн калкынын өсүш динасмикасы

Төролүү, өлүм-житим, калктын табигый өсүшү - негизинен биологиялык процесс. Бирок, аларга чечүүчү таасирди элдин социалдык-экономикалык жашоо шарты, ошондой эле коомдогу жана үй-бүлөдөгү өз ара мамилелер таасирин тийгизет. Өлүм-житимдин денгээли, биринчи кезекте калктын жашоосунун материалдык шартына - алардын тамактануусуна, санитария- гигиеналык шартына, жумуштун оордугуна, үй-жай шартына, медицина- лык тейлөө денгээлине жараша болот. Торөлүү денгээли да коомдун социал­дык-экономикалык түзүлүшүнө жана адамдардын жашоо денгээлине жараша болот. Калктын жашоо жана маданий денгээлдери жогорулаган сайын, аял- дарды массалык түрдө өндүрүшкө тартуу, улгайган адамдардын өндүрүштө көбөйүшү, тескерисинче жаштардын үлүшүнүн азайышы, айыл тургундары- нын шаарларга көчүшү, жалпы төрөлүүнүн азайышына алып келет. Кээде кнрешелердин өсүіщ төрөлүүлөрдүн жогорулашына алып келиши мүмкүн .

• Мисалы, XX кылымдын башында жер шарындагы калк жылына 10- 15млн. кишиге өсүп турган, кылымдын ортосунда 40-50 млнго, ал эми кылымдын аягында жылдык өсүү 80-85 млнго жеткен. Бирок, калктын санынын өсүшү ар кайсы региондо ар башка, бирөөндө жай, экинчисинде - орточо, үчүнчүсүндө - эн тез болгон. Андай абал калктын өсүү мүнөзүнүн ар башкалыгына байланыштуу.
• 2. Калктын өсүшү жөнүндө түшүнүк. Калкты изилдөөчү илимдин теория- сы боюнча калктын ишке жарамдуу бөлүгүн коомдун негизги өндүргүч күчү, бүткүл коомдук өндүрүштүн негизи катары каралат. Адам баласы жараты- лыш менен үзгүлтүксүз байланышта болгон үчүн аны өзгөртүүдө активдүү рол ойнойт. Ошону менен бирге адам баласы бардык жаратылыштагы түзүлгөн материалдык байлыктын негизги керектөөчүсү. Мына ошондуктан кайсы гана өлкө болбосун, жалпы эле адам коому үчүн өсүп-өнүгүү жолунда калктын саны чон мааниге ээ.
• Калктын кайра өнүгүп толукталышы болсо өсүп-өнүгүүнүн мүнөзүнө жа- раша болот.
• Калктын кайра өнүгүп толукталышы (табигый кыймыл) — деген, калк­тын үзгүлтүксүз жанырып туруусун, алардын муун алмашуусун камсыз кылган торолүү, өлүм-житим жана табигый өсүш процесстеринин чогулган түшүндүрмөсү.

Калктын санынын өсүшү

• (же ар бир 1000 кишнге 5-12 киши). Бул олкөлөргө мисал, АКШ , Канада, Австралия . Алар­да үй-бүлөлөрдүн тени эки, же үч балалуу болот. Эки балалуулар өзүлөрүнүн ордун толуктайт, үч балалуулардын үчүнчүсү ооруга, күтүлбөгөн кырсыкка учурагандардын жана баласыз үй-бүлөлөрдүн ордун толуктайт (4-сүрөт).

Биринчиси, калкынын жылдык орточо өсүшү 0,5-1%

• Экинчиси, табигыи өсүүсү «нөлгө» барабар же ошого жакын өлкөлөр. Мындай өсүш (мисалы, Италия, Улуу Британия, Польша ) калктын өсүшүн камсыз кыла албайт, эреже катары аны бир денгээлде кармап турат.
• Үчүнчүсү, табигыіі өсүүсү тескери тенденциядагы өлколор, б. а. өлүм- житим төрөлүүдөн көп болот. Натыйжада калктын саны кыскара баштайт. Демографтар муну депопуляция дешет (же демографиялык кризис). Мын­дай көрүнүш Европага мүнөздүү ( Россия, Беларуссия, Украина, Венгрия, Бол­гария, ГФР ж. б.)

2.калкынын жылдык орточо өсүшү «нөлгө» барабар 3. калкынын жылдык орточо өсүшү тескери тенденнциялык өлкөлөр

Калктын табигый өсүп толукталышынын формуласыь Бүткүл дүйнө 21-9=12 23-8=15т 23-төрөлүү,8-өлүм-житим, 15-ар бир кишиге карата табигый өсүш 1-типтеги өлкөлөр ( табигый өсүш 1000 тургунга 12 киши) 10-10=0 2-типтеги өлкөлөр (табигый өсүш жылына 1000 тургунга 12 кишиден ашык 27-9=18

• XXI кылымдын башында өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдөгү табигый өсүүсү 1,6%га жетип, өнүккөн өлкөлөрдөгүгө Караганда 16 эсе көп болгон. Ушул өлкөлөрдүн арасында калкынын жалпы саны 650 млндон ашкан, экономикасы начар өнүккөн өлкөлөрдө табигый өсүү (2,4%) эн жогору, дүйнөнүн ♦ рекордсмендери» ошолордун арасынан кездешкен. Алар тропиктик Африкада, Түштүк-Чыгыш Азияда жайгашкан.
• Мындай экинчи типтеги өлкөлөрдө калктын эн тез өсүшүнүн феномени XX кылымдагы илимий адабияттарда демографиялык жарылуу деп аталып калды. Бул күндөрдө ал өлкөлөр (Кытай менен бирдикте) планетанын кал-

Демографиялык жарылуу

• Калкынын өсүшүнүн 90% ын же калктын */ь болүгүн түзөт. Азыркы кезде Азия- нын калкы жылына 45 млнго, Африканын калкы 30 млнго, Латын Америк- сынын калкы 7 млнго көбөйүп турат.
• Эгерде 1930-жылы калкы эң көп 15 өлкөнүн жетөө Европада, бешөө Азияда, үчөө Америкада болсо, XXI кылымдын башында европалык өлкөлөрдөн бирөө гана калып, калган калкы көп өлкөлөрдүн тогузу - Азияда, үчоө - Америкада, бирөө - Африкада (Нигерия); ага ошондой эле Россия кирет

Калктын санынын өсүшү

Бүткүл дүйнө жана региондор, мамлекеттер

Жылдар

Россия, КМШ

1900

130

1920

Чет өлкөлүк Европа

Чет өлкөлүк Азия

158

295

1950

950

180

Африка

1960

329

1980

Түндүк Америка

214

130

966

392

266

Латын Америкасы

1990

81

141

425

1392

288

64

117

Австралия жана Океания

220

1715

2000

484

2569

498

Бүткүл дүйнө

6

91

283

166

2025

275

1656

3113

199

164

290

475

9

519

249

648

216

1811

13

505

3619

354

276

2527

4630

16

800

448

1300

3060

316

23

4420

523

26

365

695

5297

31

40

6091

7825

ХХ кылымдагы калктын өсүшү

• Бул саясатты ишке ашыруу үчүн КЭР менен Индия коп аракет жасоодо. КЭРдин Конституциясы боюнча балалуу болуш үчүн төрөлүүнү пландоо комитетинен уруксат алуу талап кылынат. Үйлөнүү кура- гы узартылган, жогорку окуу жайда окуп жүргөн мезгилде үйлөнүүгө урук­сат берилбейт. КЭРде «бир үй бүлө бир бала» деген ураан бар. Бул саясатты жүргүзүү өзүнүн натыйжасын берип жатат.
• Индияда да ошондой демографиялык саясат жүргүзүлүп, үй-бүлөнү план­доо боюнча улуттук программа кабыл алынып, ал мамлекеттик саясатка айландырылган. Ар кимди өз каалоосу боюнча «стерилизация» жүргүзүлүп, «биз экөобүз - бизге экөө» деген ураандын алдында жашоодо. Натыйжада төрөлүү бир кыйла кыскарды, табийгый өсүш да төмондөдү. Ошондой болсо да дүйнөдө төрөлгон балдардын х /ь Индияга таандык.
• Демографиялык саясатты жүргүзүүдө, жалаң эле финансы - экономика лык эмес, моралдык-этикалык да кыйынчылыктар болот. Ага 1990-жылдарда аялдарга боюнан алдырууга эркиндик берүүгө католиктик чиркөөнүн катуу каршылыгы мисал боло алат. Көпчүлүк Араб, озгөчө Түштүк-Батыш Азиянын елкөлөрүндө диний моралдын негизинде үй бүлөнү пландаштыруу- га каршы экендигин белгилөөгө болот. Тропиктик Африка олкөлөрүндө эч кандай демографиялык саясат жүргүзүлбөйт.

Демографиялык саясат

• . Туура демографиялык саясат жүргүзүштүн илимий негизи демографиялык процесстердин алмашуу иретин жакшы билүүдө. Ал процесстер төрт тепкичтен турат.
• Биринчи тспкичи адамзаттын бүткүл тарыхын камтыган, төрөлүү менен олүм-житим экөө тен жогору болгон, бирок табигый осүшү томен бойдон кал­ган, анткени, төрөлгөндор көп болгону менен өлүм-житим да жогору болуп, табигый осүш анча жогорулаган эмес.
• Экинчи тепкичи медицинанын жетишкендигине байланыштуу өлүм- житнм кескин кыскарып, төролүү традиция боюнча ордунда калган. Бул демографиялык жарылуунун башкы себеби болуп калды.
• Үчунчү тепкичи өлүм-житим кыскарышы менен катар төролүү да кыска- рат, бирок төролүү өлүм-житимден көбүроөк, ошондуктан калктын өсүшү бар.
• Тортунчу тепкичке өткондө төрөлүү менен өлүм-житим тенелет. Бул калк­тын санынын калыптануусуна алып келет.

Демографиялык өтмөктөрдүн теориясы

• Эн башкы корсөткүчтөрдүн бири - калктын ден-соолугунун көрсоткүчү болгон адам жашынын орточо узактыгы. XXI кылымдын башында дүйнөдөгү калктын жашынын орточо узактыгы 66 жыл (эркектердики 63, аялдарды- кы 68 жаш) болгон. Экономикалык жактан жакшы өнүккөн өлкөлөрдө адам жашынын орточо узактыгы 71 (эркек) жана 78 (аял), өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдө 62 жана 65, начар өнүккөн өлкөлөрдө - 51 жана 53 жылды түзөт.
• Дүйнөдөгү адам жашынын орточо узактыгынын эң жогорку көрсөткүчү Японияда - 80 жаш (эркектер - 77, аялдар - 83). Ушундай эле көрсөткүчтөр Австралия, Швеция, Канадага да тийиштүү. Төмөнкү көрсөткүч Сьерра-Лео- неде (эркектер 36, аялдар 39 жаш). Ошондой эле төмөнкү көрсөткүч Гвинея, Гамбия, Мали, Малави, Замбия ж. б. Тропиктик Африканын өлкөлөрүнө мүнөздүү. Россияда бул көрсөткүчтөр 58 жана 72 жыл. Эркектер менен аял- дардын ортосундагы мындай чон айырмачылык Россияга гана мүнөздүү.

Адам жашынын орточо узактыгы

• Экономикасы жакшы өнүккөн өлкөлөрдө сабатсыздык толук жоюлган. Өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдө кийинки ийгиликтерине карабастан сабаттуулуктун денгээли өзгөчө айыл жергесинде төмөн. Мисалы, Нигерде жана Буркина-Фасодо элинин 80% ы сабатсыз, Сомали менен Непалда 70%и, Мали, Сенегал, Либерия, Эфиопия, Пакистанда 60%дан ашыгы сабатсыз.
• БУУнун маалыматтары боюнча 1990-жылы дүйнөдө 960 млн адам сабат­сыз болгон. Андан бери демографиялык жарылуунун шартында дүйнөнүн калкы эн тез өсүп, сабатсыздардын саны да көбөйүүдо, сабатсыздардын саны өзгөчө Чыгыш жана Түштүк Азияда, Африка Сахарасынын түштүгүндөгү мамлекеттерде көбөйдү.

Калктын сапатынын дагы бир маанилүү көрсөткүчү - калктын сабаттуулугунун деҢгээли.

• Үйгө тапшырма атластан 12-13-беттен тил түркүмүнүн карта –схемасын тушүрүү