Экология ғылымының қазіргі заманғы өзекті проблемалары

Экология — биология ғылымының саласы ретінде дамып калып- таскан ғылым. Оның мақсаты, міндеттері жөне даму тарихымен сендер төменгі сыныптардағы пәндерден таныссыңдар. Енді біз экология ғылымының казіргі кезеңдегі дамуын карастырамыз.

Экология — казіргі кезеңде күрделі, кешенді ғылымдар деңгейіне көтерілді. Оның максаты мен міндеттері жаратылыстану-математика- лық, қоғамдық-гуманитарлык ғылымдар негізінде айкындалып, өзінің зерттеу аясын кеңейте түсті. Қазіргі кезде экология барлык ғылымдар саласымен сабактастыкта өрекет ететін кешенді ғылымға айналды. Оның жекелеген ғылымдардың максатына сөйкес мәні мен сипаты, аткаратын кызметі, зерттеу нысаны өзгерді. Экология бүгінгі күннің талаптарын жан-жақты карастыратын көптеген ғылымдар жүйе- лерінен түрады. Ғалымдардың экология ғылымына берген бірнеше аньщтамалары аркылы осы айтылғандарды байкауға болады.

1. Неміс ғалымы Э. Геккель бойынша: “Экология дегеніміз — тірі организмдердің бір-бірімен карым-катынасын оларды коршаған ортамен байланыстырып зерттейтін ғылым”. Бүл аньщтама экология іылымының сол кездегі мазмүнын тольщ ашқан еді.

2. 1972 жылы Стокгольм каласында БҮҮ-ның жетекшілігімен I ііріішіі хальщаралык конференция үйымдастырылды. Конференция- іи .і ц маңызы коршаған ортаның сапасына баға бере отырып, экология і млымының жаңа бағыттарын анықтау болды. Экология ғылымы гіідігі жерде тірі организмдерді зерттеу аясынан шығып, адамның іс- орокетіне бакылау жасау кажеттігін алға койды.

3. Беларусь ғалымы В.А. Радкевич: “Экология — организмдер і і|н11і.)іігіндегі барлық заңдылықтар жүйесін табиғи ортасымен жөне пдамііың іс-өрекетімен байланыстырып зерттейтін ғылым”, — деп і ү ио.ірымдады. Бүл аныктама коршаған орта мен адам қоғамы ара- гі.иідагы қарым-қатынастарға байланысты биосферадағы тіршіліктің і у ріщтылыгын сақтауға болатынын меңзеген еді.

■I. ОрысғалымыН.Ф. Реймерс: “Экология — табиғаттағы және адам юи іімындағы барлық озгерістерді жан-жақты зерттейтін ғылымдар ікүіігсіиің кешенді бағыты” деп түсіндіреді.

ІІІын мөнінде, экология ғылымының мақсаты мен міндеттері иііірптылыстану ғылымдары негізінде калыптасты. Биосферадағы гі рі 11 і л і ктің түрактылығын жөне ондағы әзгерістердің себеп-салдарын иыіісііді түрде карастыратын гылымга айналды. Оның негізін қалау-

шылар өздеріңе белгілі табигат тылсымын зерттеуші философтар, географтар, зоологтар, ботаниктер, химиктер, геологтер болатын.

Экология гылымьга XVII ғасырда швед ғалымы К. Линней, француз Ж.Б. Ламарк, XVII гасырда агылшын Ч. Дарвин, неміс галымдары А. Гумбольдт, Э. Геккель, дат ботанигі Й.Варминг, XIX гасырда америкалык В. Шелфорд, ресейлік галымдар В. Вернадский, Д. Кошкаров, В. Сукачев, америкалық Ю. Одум, Б. Комманер жоне ресейлік Н. Реймерс, т.б. галымдар дамытты.

Экология гылымы — географиялык зерттеулермен тыгыз бай- ланыста орекет етеді. География — жер қабыгының табиги құбылыс- тары мен затаралык байланыстарды жоне табиғат пен когам арасын- дағы карым-катынастарды зерттейтін күрделі ғылым. География ғылымы оз кезегінде экология ғылымының да міндеттерін айкындап берді. Экология — табиғаттагы озгерістердің себебін аша отырып, оган баға беру және болжау аркылы табиғатты тиімді пайдалану мен корғаудың ғылыми-теориялык негіздерін жасап, накты ғылым деңгейіне котерілді. Оның мәні адамның табиғи жүйелерге тигізетін жағымсыз іс-орекеттерінен арылту жоне болашак үрпактардың салауатты омір сүруіне негіз жасау болып табылады.

Қазіргі кезде экология ғылымының максаты айкындалып, оның коптеген бағыттары дамып, олемдік экологиялык мәселелерді шешу міндеті түр. Оның негізгілерін карастырамыз (3-сызбанүсқа).

1. Биоэкология — тірі организмдер биологиясын, оның тіршілік ортасындағы озгерістерін, адамның іс-әрекетімен байланыстырып зерттейтін экология саласы.

2. Аутэкология жеке организмдердің (дара, түр) тіршілігін табиғи ортамен байланыстырып зерттейді.

3. Популяциялық экология популяциялардың аракатынасын, даму заңдылыктарын табиғи ортамен үйлесімдік жағдайында зерттейді.

4. Синэкология популяция, бірлестіктер мен экожүйелер ара- сындағы карым-қатынастар жиынтығын зерттейді.

5. Геоэкология жер кабығының даму заңдылықтарын, оның барлык тіршілік ырғағын біртүтас организм ретінде әлемдік деңгейд

6. Адам экологиясы — адамға катысты биосфера шегіндегі барлык мәселелерді және антропогендік экожүйелерді зерттейді. “Адам коғам — табиғат” арасындағы жеке адамның қоғамдағы орным, табиғаттағы ролін қарастырады.

7. Әлеуметтік экология адам кауымдастығы мен табиғат ара сындағы байланыстарды карастыра отырып, адамның тіршілік ортасын салауаттандыруды зерттейді. Табиғатты тиімді пайдаламу мен оны корғаудың ғылыми-практикалық негізін салуды жоне жүзіче асыруды коздейді.

8. Биосфера — барлық табиғаттағы өзгерістерді, оның даму заң дылықтарын биосфера деңгейінде ең жоғары жүйе ретінде карас тырады.