Етим Эминан уьмуьрдин ва яратмишунрин рехъ1838 - 1884

Етим Эминан уьмуьрдин ва яратмишунрин рехъ 1838 - 1884

Етим Эмин лезги поезиядин классик шаир я. Халисан тIвар Мегьамед тир Эмина «Етим» лакIаб ахпа кьабулна. Е.Эмин 1838-йисуз Дагъустандин Куьре ханлухдин Цилинг хуьре дидедиз хьана. Шаирдин буба савадлу кас тир. Сифте яз кIел-кхьин бубадивай чирай шаирди гуьгъуьнлай Кьеандал Хожа Исмайил эфендидин медресада кIелна. Ахпа Алкьвадар хуьруьн медреса куьтягьна. Ада ина са Кьуръандай тарсар къачунач, гьакIни рагъэкъечIдай патан чIалар чирна. Еминан уьмуьрдин чIехи пай бубади къазивал авур Ялцугъ хуьре фена. Буба кьейидалай кьулухъ Емина бубадин чкадал кIвалахиз башламишна.

Етим Эминан яратмишунар са шумуд патахъ пай жезва. Анжах ама рикIяй лирик шаир тир. Адан шиирра дуьзвили, саявили, муьгьуьббатди кьетIен чка кьазва. Е.Эмин яратмишунрин гурлу вахтунда залан азардик акатна. Ам месе гьатна. Я чкадин, я Дербенддин духтурривай адаз куьмекиз хьанач. Шаир 1884-йисуз рагьметдиз фена. Ам хайи хуьре кучукнава.

Етим Эмин рагьметдиз фейидалай йисар алатнава. Анжах лезги поезияда ва литературада ада тур гел философиядин деринвилелди ва гужлувилелди са куьнивни гекъигиз жедач.

Шаирдин «Дустариз», «Заз сабур гуз», «Билбил», «Туькезбан», «Акваз кIан я», «Гуьзел Тамум», «Аман яр», «Ей, зи гуьзел», «Бахтавар», «Гьарай эллер», «Дуьнья гьей» ва маса шиирар къени халкьдин арада машгьур я.

К1елай чкаяр Йисар Эфендияр ( Муаллимар)

10-далди Ялцугъ 1845-1846 Малла Савзихан (дах)

10-12 К1ири 1846-1848 Алимет эфенди

12-15 Кьеан 1850-1853 Хважа Мегьамед

15-17 Алкьвадар 1853-1855 Гьажи-Абдуллагь эфенди

17-19 Ярагъ 1855-1857 Гьажи-Исмаил эфенди

19-21 Агъа-Кран 1857-1859 Абдулгьамид ва Абдулвагьид

Эфендияр

Эмин къазивилин къуллугъдал 1862-1871 йисара хьана. Адан гъилик ирид хуьр квай: Ялцугъ, Кьеан, Бигер, Макьар, Хпит1ар, Циц1ер, К1ахцугъ.

Билбил

ХупI рахада билбил сегьер вахтунда, Са гъамни авачир гьайван бахтавар! Цуькведивди дигай гатфар вахтунда, Гьала гила жуваз девран, бахтавар! Шумудни са нагъма кIелда ви назди, Гьар са тегьер рахаз гьар са авазди?! ХъуьтIуьз тади гана хупI ваз аязди, Гила ачух я ваз майдан, бахтавар. ХупI шад-хурам тушни вун ви бахтунал, Цуькверивди дигай гатфар вахтунал! КIанзава ваз: ацукь цуьквер тахтунал, Амай ничхиррин из дуван, бахтавар. Цуькверивди къугъун я ви кIвалахар, Чуьллера хъваз таза къайи булахар. Рахаз гьар са аваз, ийиз дамахар, Гьарай-эвер вуч я ви ван, бахтавар? Ашкъи гьавалу я, - ваз кьарар авач; ХъуьтIуьн зегьмет амач, ваз хабар авач, Вучда, ваз акунач, ваз хабар авач, Етим Эминан гъамни гьижран, бахтавар .

Къавумдиз

Къавум, килиг, къуллугъ за ваз лугьуда:

Са либас гъваш, ам пара ужуз тахьуй, -

Таяр-туьшерин арада къалурдай

Тегьердин затI хьуй, - вун гъафил тахьуй.

Ният уна вун базардиз фейила,

Хъсан затI хьуй – а къиметар гайила,

Вири тамам михьи либас гъайила,

Тевриз тумаж мягьсерар квачиз тахьуй.

Им фана дуьнья я, эхир рекьидай.

Дуьньядин мал са затI я хьи чкIидай.

Тевриз тумаж мягьсерарив туькIуьдай

Къацу сагърид башмакьар кимиз тахьуй.

За ваз лагьай тегьердин зар-зиба гъваш;

Яру шаршав, михьи дуьгуьр, диба гъваш;

Лазим затI я, - мина зунжур къуба гъваш,

Магьидин регъ, гьам рикIелай физ тахьуй.

• Етим Эминан уьмуьрдин юлдашдин т1вар Туьквезбан тир. Абурун садан – садал пара рик1 алайбур тир. Абуруз 2 рушни 4 хва хьана, гадаяр адан гъвеч1и яшда амаз кечмиш хьана. Вичин рушарни адаз пара рик1 алаз к1андай. Вичин гъвеч1и руш Муслиматаз Эмина «Бубад – к1ус» лугьуз эвердай. Рушариз ада к1елун – кхьин чирна.

• ТУЬКЕЗБАН
• Гьайиф тушни вун эцигиз чилерал,
• Ширин вирт я, хуш нямет я,Туькезбан,
• Хаму кард хьиз, хвена к1андай гьилерал,
• Вун жагъайдаз xyпl девлет я, Туькезбан,
•  
• Вун жагъайдаз гьич ви къадир чизавач,
• Зар-зибада гьамиша вун хуьзавач.
• Бес за гьик1да, вун рик1елай физавач,
• Зав гвайди ви гъам-хифет я.Туькезбан.
•  
• Гимишдин пул дуьзмишна на яхада,
• Ви ширин мез, шад билбил хьиз, рахада.
• Агьузвалмир тай-туьшерин арада,
• За ийирди ваз минет я, Туькезбан.