Fizika 6- sinf Massa markazi. jismlarning muvozanat sharti taqdimot (slayd)

Massa markazi. Muvozanat shartlari va turlari

6 SINF

Mashinalar , mexanizmlar va turli qurilmalarni yaratishda, ularning qanday holatda turg’un bo’lishini , bilish lozim bo’ladi.

Qanday qilib jismlarning turg’unligiga erishish mumkin?

og’

og’

og’

og’

Jismning alohida qismlariga ta’sir etayotgan og’irlik kuchlairning teng ta’sir etuvchisi joylashadigan nuqtasi jismning massa markazi deyiladi. .

Har qanday jismning massa markazi mavjud.

2

Qattiq jismlarning massa markazi qanday topiladi? 

Jismning har qanday vaziyatida ham massa markazi doimo bir nuqtada bo’ladi.

Agar jismlar ixtiyoriy yassi shaklga ega bo‘lsa, uning massa markazini ikki nuqtasidan

osish usuli bilan aniqlash mumkin. Bunda massa markazi osilgan nuqtalardan o‘tgan

vertikal chiziqlar kesishgan nuqtada bo‘ladi

Jismga ikkita kuch ta’sir etmoqda: og’irlik kuchi va va elastiklik kuchi . Jism tinch holatdaligidan bilamizki,   bu kuchlar o’zaro muvozanatlashgan, ya’niy ularning son qiymatlari ten va qarama qarshi tomonga yo’nalgan . Demak, jism muvozanatda.

2

Bir jinsli jismlarning ( masalan,shar, sfera, doira va shu kabilarning ) massa markazlari ularning geometrik markazlari bilan ustma-ust tushadi

Massa markazi jismdan tashqarida bo’lishi ham mumkin.

Halqaning massa markazi diametrlari kesishgan joyda bo’ladi 

Mexanikaning jismlar muvozanatini o’rganadigan bo’limi   statika deb ataladi

Jism muvozanat holatidan chiqarilgandan keyin yana dastlabki holatiga qaytadigan muvozanat  turg’un muvozanat deyiladi.

Turg’un muvozanatda massa markazi jismning aylanish o’qdan pastda va shu nuqtadan o’tuvchi vertikal chiziqda yotadi.

2

Jism muvozanat holatidan chiqarilgandan keyin yana dastlabki holatiga qaytmaydigan muvozanat  noturg’un muvozanat deyiladi.

Noturg’un muvozanatda massa markazi jismning aylanish o’qdan balantda va shu nuqtadan o’tuvchi vertikal chiziqda yotadi.

2

Jism muvozanat holatidan chiqarilgandan keyingi holatini o’zgartirmaydigan muvozanat  befarq muvozanat deyiladi.

Befarq muvozanatda aylanish o’qi massa markazidan o’tadi.

2

Jismning muvozanati turini uni muvozanatdan chiqarilgandan keyin massa markazi holatining o’zgarishiga qarab aniqlash ham mumkin.

  Agar massa markazi ko’tarilsa, turg’un muvozanat.

Agar massa markazi pasaysa, no turg’un muvozanat.

Agar massa markazi harqanday vaziyatda ham o’zgarishsiz qolsa, befarq muvozanat.

2

Har qanday g’ildirak yoki mashinaning aylanuvchi qismlari, agarda aylanish o’qi massa markazidan o’tgan bo’lsa , befarq muvozanatda bo’ladi .

Ipga osilgan har qanday jism turg’un muvozanatda bo’’ladi : lampa, lyustra, osilgan tosh vahokazo...

2

Ko’pchilik jismlar tayanch maydoniga ega bo’ladilar: uylar, avtomobillar, partalar, shkaflar

Polka, ip yo’nalishi tayanch maydonidan o’tadigan barcha vaziyatlarda, turg’un bo’ladi.

Ipning yo’nalishi tayanch maydoni chegarasiga yetganda polka noturgun muvozanatda bo’ladi.

Ipning yo’nalishi tayanch maydonidan chiqishi bilan polka ag’darilib ketadi.

Polkaning massa markaziga ipga bog’langan tosh osamiz. Polka holatini o’zgartira boshlaymiz.

2

Muvozanat haqida jismning turg’un holatidan og’ish burchagiga qarb baho berish mumkin.

Og’ish burchagi kattaligi tayanch maydoni yuzasiga va massa markazining o’rniga bog’liq bo’ladi.

2