?ылыми жоба «Тіс саулы?ы » Адам тісін ?алай к?туі керек?

 

                                                    Мазм?ны  

І. Кіріспе

1.1. Адам тісі 1.2. Тісті? экологиялы? сипаттамасы

ІІ. Негізгі б?лім

2.1.Тіс аурулары 2.2. Тіс гигиенасы

2.3. Тіс тазалау ?лкен-?ылым (т?жірибелер)

2.4 Тіс туралы ?ызы?ты деректер

ІІІ. ?орытынды б?лім

Пайдалан?ан ?дебиеттер тізімі

?осымша

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

І     Кіріспе

Тiстер - ?атты жасушаларда т?ратын, азы?ты ал?аш механикалы? ??деуден ?ткізу ?шiн арнал?ан ??рылым. Сонымен ?атар жануарларда ?ор?ану ж?не шабуыл ?шiн ?ару ретiнде ?олданылады. Ал адамда с?з дыбыстарыны? пайда болуы ?шін ма?ызды, ж?не де к?лудегі ма?ызды компоне Стоматологиялы? анатомия - б?л тiстердi? ??рылысына арнал?ан анатомияны? б?лiмi. Тiстердi? дамуы, сырт пiшiнi ж?не классификациясы осы б?лiмнi? зерттеу объектісіне жатады. Тiс емдеу анатомиясын таксономикалы? ?ылым?а жат?ызу?а болады, ол ?йткенi тiстердi? классификациясы, оларды? ??рылымы ж?не атаумен ш??ылданады. Б?л м?лiметтерді тісті емдеу барысында стоматологтер ?олданылады.

 Тiс жа?ты? альвеолалы? ?сiндiсiнде орналас?ан, ?атты кездемелерден ??ралады(тiс эмальi, тiс, дентин). Анотомиялы? т?р?ыда тісті былай б?леді: коронкасы(тiстi? бiр б?лiгi с?йлеушi ?ызыл иектi? ?стiнде) , тiстi? т?бiрi (жабулы ?ызыл иекпен альвеолада тере? орналас?ан тiстi? бiр б?лiгi) ж?не тiстi? мойындары (тiстi? т?бiрiнен коронкасына ауысатын ?тпелі айма?, ?те н?зiк эмальсi бар б?лiмше). Тісті? ішінде пульп камерасы ж?не тiстi? т?бiрлiк каналыны деп аталатын ?уыс бар. Тiс т?бiріні? ?шар басында?ы арнайы са?ылау ар?ылы барлы? ?ажеттi заттарды апарып т?ратын к?ре тамыр бар. Сонымен бiрге тiстi? иннервациясын орындайтын ж?йкелер орналасады.

 

Тісті? ішінде ж?йке жасушалары ж?не ?ан тамырлары ?тіп жат?ан д?некер ?лпа болады. Тiстерді с?т тіс ж?не т?ра?ты тіс деп б?леді. Тiстердi? ?алыпты саны ересек адамда - 28, ж?не болуы мiндеттi емес 4 а?ыл тiс. Атап айтса? 8 к?рек тіс, 4 азу тiс, 8 кіші азу тіс ж?не 8-12 ?лкен азул тістер. Балаларда с?т тiс 3 айдан бастап бір жас шамасыаралы?ында шы?ады. С?т тістер 6-12 жас аралы?ында?ы т?ра?ты тістерге бiртiндеп алмастырылады. С?т тiстерiні? жалпы саны 20: 8 к?рек тіс, 4 азу тiс ж?не 8 моляр тіс. Кейбір адамдарда 32 емес 33 тiс болады. М?ндай жа?дайлар ?те сирек, бiра? олардды комплекттен тыс деп аталу келісілген; екi жо?ар?ы алды??ы тістерді? орнына ?ш тiс орналасады.

                                    

Тіс томографиясы                  Рентгенограмма                           Тіс ??рылымы

Тісті? дамуы

•                                            

Бастап?ы кезе?                                    ?о?ырау кезе?іні? басталуы

           2.2.  Б?гінгі та?да?ы экология м?селесі ?лемдегі ма?ызды м?селелерді? бірі болып табылады. Экологияны? ластануы адамны? денсаулы?ына, соны? ішінде тістеріне де зиянды ?серін тигізеді. Б?гін мен тіс м?селесін ?оз?а?ым келіп отыр. Менде мынадай с?ра?тар туындады: - Бізде неше тіс бар? - Тама?тан со? жуып - тазалауды ?мытып ж?рген жо?пыз ба?             Гипотеза: егер біз тіс пен ауыз ?уысыны? ауруына ?серін тигізетін факторларды о?ып, зерттесек, онда халы? арасында?ы ауруларды? санын т?мендетуге ?келетін а?артушылы? ж?мысты ж?ргізе аламыз. Денсаулы?ты жа?сарту ма?сатында жыл сайын 18 жас?а дейінгі балалар профилактикалы? медициналы? бай?аудан ?ткізіледі. Медициналы? бай?аудан ?ту кезінде балалар сонымен ?атар тіс д?рігеріні? кабинетінде де тексеріледі.            Мемлекет те стоматология облысына к?мек к?рсетіп отырады. Тіс д?рігеріні? медициналы? тексерісінен ?ту кезінде 18 жас?а дейінгі о?ушыда тісжегі (кариес) аны?талса оны тегін емдейді, ?йткені мемлекет тісжегісі бар балаларды? тегін емделуі ?шін жыл сайын а?ша ?аражатын б?ліп отырады.. Мен ?з мектебімні? бастауыш сыныптар арасында 2013 жылдан 2014 жыл?а дейінгі тексеріс кезінде тісжиегі аны?тал?ан о?ушыларды? пайыз санын салыстырдым. Н?тижесі мынадай болды: жылдан жыл?а тісжиегімен ауыратын балалар саны артып отыр?ан. Оны? себебі гигиенаны са?тамау, д?рыс тама?танбау.            Тісжегі ауруыны? себептері д?рыс тама?танбау болып табылады: ?антты к?п м?лшерде ?олдану, ?ннан жасал?ан т?тті та?амдарды к?п пайдалану, тама? ??рамында шикі жемістер мен к?к?ністерді? болмауы (оларды шайнау кезінде тістерді? ?зіндік тазалануы ж?реді).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ    Негізгі б?лім

Тіс аурулары

• Тісжегі (Кариес)
• ?лпа ?абынуы (Пульпит)
• Периодонтит
• тіс тасы (Пародонтит)
• Цементома

     Тіс пен ауыз ?уысын к?ту гигиенасын білмеу ж?не оны са?тамау тісжегіні? дамуыны? келесі себебі болып табылады. Ауыз ?уысыны? жеке гигиенасыны? негізі – тістерді д?рыс ж?не ?немі тазалап отыру. Адамны? ауыз ?уысында ?немі бактериялар ж?реді. Ал?аш рет бактерияларды д?л сол тіс ?а?ында голланд ?алымы А. Левенгук (1683 жылы) аны?тады. Бактерияларды? тіршілік ?рекетіні? ?німі ?ыш?ылдар болып табылады, оларды? б?лінуі тісті? б?зылу процесіні? басталуына ж?рдемдесуі м?мкін. Профилактикалы? бай?аудан ?ту ?шін жарты жылда бір рет д?рігерге к?ріну ?детіні? жо?ты?ы – тістері?ізді жо?алтып алуда т?уекел етуі?ізді? кейбір себептері ?ана. Енді тісіміз туралы айтатын болса?, тіс – бізді? денеміздегі е? ?атты зат. Тісті? негізгі ?ызметі – тама?ты шайнау. Тіс жа? с?йектен ?седі. Адам д?ниеге келгеннен кейін, алты ай бол?анда бастап шы?ады – ол «с?т тіс» деп аталады. Алты жас?а тол?анда с?т тістер т?се бастайды, т?скен тісті? орнына «негізгі тістер» шы?ады. Оларды? к?лемі ?лкендеу, барлы? тістер сыйып т?руы ?шін сонымен бірге адамны? жа?тары да ?седі. Он екі жас?а тол?анда барлы? тіс жа?арып болады. Адамдарды? к?пшілігі 20 жас?а тол?анда 32 тісі толы? шы?ып болады. Тіс ?абы?ын «эмаль» жауып т?рады. Тама?ты шайна?ан кезде ауыз ?уысынан ?ыш?ыл б?лінеді, б?л эмальді б?зады. Сонды?тан тісті тама?тан со? тазалап, жуып т?ру керек. Тіс щеткасы осыдан мы? жылдай уа?ыт б?рын араб еліндегі м?сылмандардан тара?ан. «Арак» а?ашынан дайындал?ан тіс щеткасы «мису?к» деп атал?ан. Бертін келе, тіс щеткасын ?ытайда жаса?ан. К?п ?замай, оны саудагерлер Еуропа?а апар?ан. Уа?ыт ?те келе, б?л щеткаларды? бірі ?атты, ал екіншісі тым ж?мса? бол?анды?тан, нейлон талшы?ынан жасал?ан тіс щеткасы шы?арылды. А?Ш - та электрлі тіс щеткасы ?олданыс?а енді. ?азіргі біз пайдаланып ж?рген тіс щеткасыны? ?ыс?аша тарихы осындай. Тіс щеткасын та?да?анда: Балалар?а арнал?ан тіс щетка сабы ?алы? болса, бала?а ?стау?а ы??айлы. - Талшы?тары жиі ж?не д??гелек щеткалар тіс еттеріні? ?анамауын ?амтамасыз етеді ж?не ж?мса? болады. Тісті ?алай жуу керек? Тісті к?ніне екі рет жуып т?р?ан абзал. Та?ерте?гісін, кешке астан со?, ?й?ы алдында. Себебі астан кейінгі ?алды?тар тіс ?уыстарында ?алып ?ой?ан, тісті? шіруіне алып келеді. Д?рыс жуыл?ан тіске ??рт т?спейді. Тісті кем дегенде, ?ш минут жуу ?ажет. ?йткені тіс пастасы тісті ?ажетті заттармен ?амтамасыз етеді. Тіс жу?анда, щетканы к?рек тістен азу тістерге дейін же?іл ?оз?алыспен айналдыра ысып шы?асыз. Одан со?, к?рек тістер ар?ылы екінші жа? б?лігін, ысып шы?асыз. ?сті?гі ж?не асты??ы тістерді де кезек - кезек ыс?ылайсыз. Тіс гигиенасы *Тісті к?ніне 2 рет ж?мса?ты?ы орташа тіс щеткасымен тазалау. *Тіс щеткасын ?ш айда бір рет ауыстырып т?ру керек. *Тама?тан со? ?р уа?ытта тісті шайып т?ру керек. *Жылына 2 рет тіс д?рігеріне к?ріну керек. *Тама??а ?атты ?німдерді пайдаланбау керек. *Тіс щеткасы ?ата? т?рде ?р адамда жеке болуы керек. * ?ант, конфет, т?тті то?аш та?амдарын азыра? пайдалан?ан ж?н Б?гінгі та?да ?кінішке орай, тістері сау адамды анда - санда кездестіруге болады. Тіпті болма?анда ауыз ?уысын д?рыс к?ту ?ажет: • Тісті к?ніне екі рет – та?ерте? ж?не ?йы?тар алдында ысып, тазалау ?ажет; • Тісті д?рыс тазалау техникасын са?тау ?ажет; • К?ніне жо? дегенде бір рет тісті? арасын тіске арнал?ан жіппен тазалап отыру ?ажет; • Ауыз ?уысын шаятын арнайы с?йы?ты?тарды пайдалану ?ажет; • Тіс тазала?ыштарын пайдалану ?ажет; • Д?рыс тама?тану керек; • Тіс щеткасын ?р 3 ай сайын ауыстырып отыру ?ажет. Егер адам осы ?арапайым ережелерді са?тап отырмаса, онда тісжегі пайда болуы м?мкін.          Ауызды? ?уысыны? гигиенасы ?ан??ртты? пайда болуыны? алдын алудама?ызды болып табылады. Гигиенаны са?тамау пародонтоз, ауызды? ?уысынан жа?ымсыз иiсте болуы, гингивитке ?келеді. Тіс к?н сайын?ы тазалауды ?ажет ететіндігі де сонды?тан. Сонымен ?атар к?сіби де?гейде де тазалау ж?мыстарын ж?ргізіп отыр?ан орынды. Б?л процедуралар тіс ?уыстарында?ы тасты тазарту ?шін ?ажет. Б?пенi? ал?аш шы??ан тiстерiн к?ту ?шiн арнайы денталь майлы?тарын ?олдану ?сынылады.

   9 а?пан – Халы?аралы? тіс д?рігері к?ні. Б?л мереке жылдан жыл?а ке?інен танылып келеді. Б?л д?ст?р 249 жылы д?л 9 а?пан к?ні ?айтыс бол?ан Аполлония есімді ?ызды? ??рметіне тойлана бастапты. Аполлония – александриялы? шенеунікті? ?ызы, сол кездегі к?п??дайлылы?тан бас тартып, христианды??а бет б?р?ан. Сол ?шін билік оны ауыр азап?а салып, ?лтірмек болады. Ал ол кісендерін шешкізуді? айласын тауып, ?зі от?а секіріп ?леді. Кейінгі ?рпа? Аполлонияны? б?л ?адамын христианды? ерлік деп ба?алап, оны ?асиетті адам деп таныды. Ж?не оны? есімін атаса, тіс ауруы басылатына сенген.  

Б?л к?н тарихыны? бізді? елге ма?ыздылы?ы шамалы бол?анымен, тіс к?тімі ?р?ашан ?зекті болма?. Сонды?тан назарлары?ыз?а а? маржан тісті са?тау ??пияларын ?сынамыз.

Тіс иегіні? саулы?ы ?шін ауыз ?уысын тама? ?алды?тарынан келесі ??ралдарды? к?мегімен тазартып т?ру ?ажет:

1. тіс щеткасы

2. тіс пастасы     

3. тіс жібі (флосс)

4. ауызды шай?ау?а арнал?ан с?йы?ты?

 

Тіс щеткасын ?алай пайдалану керек?

Тісі?ізді кем дегенде к?ніне екі рет тазалау ?ажет.

I. Та??ы астан кейін та?ерте?.

II. Т?нде ?йы?тар алдында, со??ы тама?ты ?абылда?ан со?.

Тазалау барысы:

Тіс тазаларда міндетті т?рде щетканы жуып алы?ыз.

Щетка?а аздап тіс пастасын жа?асыз.

Щетканы? басын ?ызыл иек сызы?ына 45 градус б?рыш етіп ?ста?ыз. Иектен тісті? ?ткір жа?ына ?арай кішкентай д??гелек ?оз?алыстармен барлы? тістері?ізді   м??ият тазала?ыз.                                                  

?р тісті? іш жа?ын да д??гелек ?оз?алыстармен тазалау керек. Щетка тісті? ?ткір ?шына перпендикуляр етіп ?ойылады.                        

Тісті? сырт?ы жа?ын щетканы айналдыра отырып тазала?ыз.                                                                                                      

Асты??ы ж?не ?сті?гі азу тістерді? шайнайтын бетін ыс?ыла?ыз.                                                                                                                     

Тазалауды ?ызыл иекті у?алаумен ая?та?ыз. Аузы?ызды жауып т?рып щеткамен тісі?із бен иегі?ізді д??гелек ?оз?алыстармен у?ала?ыз.

Тілді де тазалау ?ажет. Ол ?шін арнайы ??рал ?олдан?ан д?рыс. Тілді? арт жа?ынан бастап, алды??ы ?шына дейін абайлап «?ыры?ыз».

Щетканы жуып, бас жа?ын жо?ары ?аратып, ста?ан?а ?ойы?ыз.

Тіс щеткасын ?аншалы?ты жиі ауыстырып т?ру керек?

?олдану барысында щетка ескіреді. Оны? ?ызмет ету мерзімі адамны? тіс тазалау жиілігіне, тазалау ?за?ты?ына, щеткамен у?алау к?шіне ж?не тіс пастасына да байланысты. Д?рысында тісті к?ніне екі рет, ?ш минуттан, 50-70 г к?шпен у?алау ?ажет. Сонда щетканы шамамен ?ш айда бір рет ауыстырып т?рса жеткілікті.

Щетканы ауыстыру ?ажеттігін оны? т?ріні? ?згеруінен де бай?ау?а болады.

Грипп, ангина, та?ы бас?а ж??палы аурулармен аурып, жазыл?асын да щетканы ауыстыр?ан ж?н.

Тіс жібін ?алай ?олдану керек?

Тіс жібі тіс арасында т?рып ?ал?ан тама? ?алды?тары мен тіс да?тарын тазалау?а арнал?ан. Щетка оны толы? тазалай алма?анды?тан, тіс жібі міндетті ?осымша ??рал болып есептеледі. Сонды?тан тама? ішкеннен кейін, тісті щеткамен у?алап, кейін тіс жібімен тазалау ?ажет.   

Тазалау барысы:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Т?жірибе №1

 

1. Кассетадан 30-40 см жіп тартып шы?арасыз.

2. Жіпті? к?п б?лігін сол ?олы?ызды? орта??ы сауса?ына орайсыз.

3. ?ал?ан б?лігін о? ?олы?ызды? орта??ы сауса?ына ора?ыз. Сонда сауса?тар арасында 10 см жіп ?алу керек.

 

4. Жіпті с?? сауса? пен бас барма?ты? к?мегімен тартып, тіс арасына абайлап ?ткізі?із.   

5. Жіпті тісті? ?ткір жа?ына ?арай ?оз?алта отырып, тазала?ыз. Я?ни, асты??ы жа? ?шін т?меннен жо?ары ?арай, ?сті?гі жа? тістерін жо?арыдан т?мен ?арай тазалайсыз.

11  

6. Одан кейін жіп ?ызыл иектен шы?арылады, біра? тіс арасынан алма?ыз.

7. Д?л осылай ?асында?ы келесі тіс тазаланады.

8. Енді барып, жіпті тіс арасынан шы?ару?а болады.   

9. Жіпті? ?олданыл?ан б?лігі о? ?олды? орта??ы сауса?ына оралады.

10. Ал сол ?олды? орта??ы сауса?ынан жіпті? жа?а б?лігі тар?атылады.

11. Осындай т?ртіппен барлы? тіс тазаланады.

12. Есі?ізде са?та?ыз: екі тісті? бір аралы?ын тазала?ан жіп б?лігін екінші рет ?олданба?ыз. 40 см барлы? тісі?ізге жетеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

.  

 

Т?жірибе №2

 

Тісті д?рыс тазалау

 

 

о??а сол?а ?арай ма?та ?алды?тары ?алып ?алды

 

о??а сол?а ?арай д??гелектете ыс?ыла?анда ма?та ?алды?тары шы?ты

 

 

 

 

 

Тіс тазалауды? тиімді жолы:

Тіс иегіні? саулы?ы ?шін ауыз ?уысын тама? ?алды?тарынан келесі ??ралдарды? к?мегімен тазартып т?ру ?ажет:

1. тіс щеткасы

2. тіс пастасы 

3. тіс жібі (флосс)

4. ауызды шай?ау?а арнал?ан с?йы?ты?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тіс туралы ?ызы?ты деректер

1.?луда шамамен 25 мы? тіс бар.

2. Адамны? тісіне ал?аш боп ат берген Гиппократ. Ол баланы? тісі с?ттен шы?ады деп есептеген со? «с?т тіс» деп ата?ан.

3.Адам атаны? аузында 30тіс болыпты деседі. Сонды?тан да, айда отыз к?н бар.

4.??рамында?ы шоколад, я?ни, какао-?нта? кариесті? дамуына б?гет болады.

5.Исаак Ньютонны? тісі ?лемдегі е? ?ымбат тіс болып табылады. Ол 1816 жылы?азіргі ба?амен 3,300 доллар?а сатыл?ан. Оны Аристократ сатып алып ж?зігіне та?ып ?ой?ан екен.

6.Жапондарды? айтуынша, тісті к?ніне 3 м?рте тазалау арты? салма?тан арылту?а септігін тигізеді-міс.

7.Тіс ?шін е? ?ауіпті спорт-хоккей. К?сіби хоккейсттерді? 68пайызы ала?да бір-бірден болса да тістерін жо?алт?ан.

8.А?зада?ы кальциді? 99 пайызы тісте.

9.?ткен ?асырды? 60жылдарында?ы зерттеу бойынша, тіс щеткасыны? 3000 т?рлі модельі ойлап табыл?ан.

10.Вермонт штатыны? (А?Ш) за?ы бойынша, ?йел к?йеуіні? жазбаша р??сатынсыз тіс протезін та?ып ж?ре алмайды.

11. ?ытайда "?з тісіме деген махаббат к?ні" атты ?лтты? мейрам бар екен. Ол мерекені ?ытайлы?тар 20 ?ырк?йекте тойлайтын к?рінеді.

12.Род-Айленд (А?Ш) за?ы д?кендерінде тіс щеткаларын сенбі к?ні сату?а тыйым салады.

 

ІІІ    ?орытынды

 Тісімізді? саулы?ын ?алай са?тауымыз ?ажет? Ол ?шін тісімізді ?р тама?тан кейін ысуымыз ?ажет, бактерия?а ?арсы ?ор?анысты ?за? уа?ыт бойы ?амтамасыз ететін фтордан т?ратын тіс пастасын пайдаланып, тіске арнал?ан жіптерді, тісті шаятын арнайы с?йы?ты?тарды ?олдануымыз ?ажет, ж?не е? бастысы жылына екі реттен кем емес тіс д?рігеріне к?рініп т?руымыз ?ажет. Сау тістермен к?лімсіреу – б?л саулы?ты?, ?демілікті?, с?нділікті? ж?не м?ртебелілікті? к?рінісі! Тісіміз сау болу ?шін мына ережені та?ыда бір естері?е салайын: 1. Тісті к?ніне 2 рет тазалау. 2. Тама?тан со? ауызды шаю. 3. Ысты? тама?тан со? суы? су ішпеу. 4. ?атты заттарды тіспен ша?пау. 5. Т?ттіні к?п жемеу. 6. Тіс д?рігеріне жиі к?ріну. 7. ?ркім ?зіні? жеке тіс щеткасын пайдалану

 

 

 

 

 

?олданыл?ан ?дебиеттер:

• Л.В. Баль, Ветрова В.В. Денсаулы? ?ліппесі. Для школьников и младших школьников. – М.: ТЦ «Сфера», 2000.
• Г.К. Зайцев, А.Г, Зайцев, ТВОЕ ЗДОРОВЬЕ: Укрепление организма – СПб.: Акцидент, 1997.
• Білім??марлар?а арнал?ан Энциклопедия.            ?айдан ж?не неге? – М.: Махаон, 2012.
• Светлана Лаврова. Занимательная медицина. – М.: баспа: Мещерякова, 2012.
• Интернет-к?зі

        http://astersoft.net/karies-u-detej-prichiny-i-profilaktika-bolezni-polosti-rta

          http://pregnancy.org.ua/blog/bb7327/t39033.html