Gagauzların zanaatları. Profesional laflar

Gagauzların zanaatları. Gagauz dilindä profesional lafların hem terminnerin kullanması.

İnsan yok nicä yaşasın toprakta, bilmeyeräk halkın istoriyasını, ana dilini, köklerini. Dilimizin bir payı – o zanaat leksikası , nedän biz var nicä üürenelim halkımızın yaşaması için.

Yaşamanın bir payı – o zanaatlar, onnardan var nicä üürenelim dilimizin profesional leksikasını.

Gagauzların eski zanaatları

Başçivancı, çilingir (demirci), çölmekçi, dermenci, düvenci, ev yapmaa ustası, çoban, sıırtmaç, öküzçü, domuzçu, buzaacı, pınarcı, sobacı, taşçı, usta, çıftçi, dülger, bekçi, fıçıcı, sakacı, terzi, oduncu, çobatar, kürkçü, hamutçu, semerci, ambarcı, abacı, alaç,vekil, kayışçı, sabancı, sabuncu.

fıçıcı

çölmekçi

düvenci

sobacı

dülger,

marangoz

taşçı

Hayvancılık

öküzçü

buzaacı

böcekçi

keçici

sıırtmaç

çoban

Bir profesiyada kullanılan sözlär profesional lafları sayılêr.

Bölä, çobannar kullanêrlar lafları “kırlangaç“, „basamak“, „önündän dalantı“, „kopça“, „zımba“, „çalık“, „erik“ (koyunnara yapan nışannar); baacılar – lafları “koltuk”, “çep” (çotukta kısaldılmış filiz), “güüda”.

Profesional lafların kurulmak yolları.

Leksika profesional lafları, onnar kurulȇr nicä adlamak.

Leksika-semantika zanaat lafları, angıları kurulȇr lafın eni maanasını kullanmakta .

Örnek:

Ustaların sözündä türlü tertiplerin adlamasında: babila burgusu, bilek burgusu, enser burgusu, dingil başı burgusu, çep burgusu; tezge, kosor, terpü, kitonok h.b.

Marangoz-kauşçu kullanȇr: ensä, baş, güüdä, gözlär, kulaklar, kaşıklık (kauşun payları);

baacı kullanér: güüdä, göz, koltuk (çotuun payları).

Leksika-lafkuruluşu zanaat lafları: strungacı (çoban - strungadan koyunnarı geçirer), beş güllü, koraflı, bir üzlü (kilimnär ).

Olun kuşku!

Profesional lafların bilmesi önemli, çünkü annamaa deyni türlü zanaatta çalışan insannarın sözünü:

Perdä:

1. terzi : pençeryi kapamaa, gözelletmää deyni;

2. hayvancı : iç yaayın bir payı;

3. baacı : kaynayar şıranın üstündä kabuk;

4. yazıc ı: gözlerinä perdä düştü

5. teatrocu : perdä arası (antrakt)

Kimi zanaat lafaları eskiyer, çıkarak kullanmaktan tertiplerinnän bilä.

eni maana kalem (yazmak tertipi)

mekik (şımarık uşak)

zanaat lafı:

eski laf

kalem

mekik

(kilimcilik)

.

Terminnär

Bilim, tehnika ilerlemesi herkerä getirer terminnerin peydalanmasına. Bu üzerä terminnär – leksikanın en hızlı ilerlenän, diişilän bölümü (örnek: medițina, incäzanaat, avtomatika, informatika h.b.).

Terminnär – laflar yada lafbirleşmelär, onnar dooru adlȇȇrlar bilimdä, tehnikada, incäzanaatta kullanılan predmetleri, oluşları.

Eni zanaatların peydalanması

getirer dilimizä terminneri

Örnek:

yurist: önetim kanonu, öndericilik daavacılıı, akreditiv, vatandaşlık durum kararı h.b.

doktor: pielonefrit, holețistit, tomografiya ..

lingvist: singarmonizma, konson, vokal...

.

Zamandaş vakıtta peydalanȇr eni zanaatlar:

Eski zanaat

Eski zanaat lafları

Zanaat lafları

Eni zanaat

terminnär

traktorcu

saban, demirli, düven, göbek, harman taşı, zıvana..

çiftçi

peklik, negaralık, borna, kelemä, toloka.

kultivațiya, forsunka

agronom

tehnologiya, gerbițid

kombaynacı

bunker, val, baraban, şnek

menecer

marketing, strategiya, biznes, reklama...

Terminnerin arasında var çok gelmä laflar, internațional (millet arası) sayılan. Muzıka: soprano, adajio, akord, diez ...

Terminnerin sık kullanması getirer bizi ona, ani onnar artık termin sayılmêêr – onnar başlêêr kullanılmaa hepsi insannarlan.

Örnek: argument, dialektika; süjet, stil, metafora, sarkazm; rentgen, analiz, imunitet .

Kimi terminnerin var haliz gagauz lafları da :

Gagauz lafları

Alınma laflar

saçma

absurd

baaşlamak, afetmäk

amnistiya

soruş kiyadı

anketa

salgın

epidemiya

kısma

rahit

Düşüneriz, ani dilin paklıı için sözümüzdä lääzım kullanmaa uygun gagauz laflarını.

Olun kuşku!

Sözlüktä verili lafların annamasında var nicä yannışlık olsun.

Örnek:

диспозиция – tertip

изобретение - yaratma

отгул - gezi

Dil herkerä ilerleer, eni çıkan terminnär sık kullanmaktan başlêêrlar dönmää cümnä kullanılan laflara, artık termin olmayarak.

Aşçı zanaatında peydalandı terminnär:

Bu lafları artık kullanȇr hepsi: onnarı termin var nicä saymamaa .

netto, brutto, olivye, guläş, napoleon..

Profesional

lafları zanaatlara görä

Çiftçi:

ekinnär : bırka (polba), demirli booday, booday, çavdar, çıplak arpa (yaçmen).

sürmäk tertipleri : borna, çaun puluk, saban, kakma sürgü, örma sürgü (yaparmışlar çalı dallarından), sürgü (sürgüyü yaparmışlar çalı dallarından), tafta sürgü, aaç puluk, tuç puluk;

orak, hibä, harman taşı, yaba, sıyırgı, aa, kesmik, demirli, rışnița, düven.

sürmäk tehnologiyaları: dişi annık, orta annık, auluya sürmää, kenardan sürmää;

topraklar: kelemä, peklik, negaralık, toloka, molitura, gerinnik.

düven

demirli

21,5kg

yaba

harman taşı

sürgü

Baacılık.

cibrä, çatal çıbık, kavarta, çepka, fıçılar, üzüm kıymaa maşinka, krosna, lin (şarapana), şarapana, täska, timen, varil, kırliga, perdä, üzüm torbası;

çotuun payları: koltuk, daldırma, filiz, güüdä, çep,.

üzümnerin soyları: balaya, koruk, darcan, kuş üzüm, pembä üzüm, top kara, kara keçi memesi, balaya.

varil

fıçı

täska

üzüm kıymaa maşinka

şarapana

Usta , dülger , marangoz:

ustalık tertipleri:

dalta, dingil, babila burgusu, bilek burgusu, burgu, çep burgusu, baş burgusu, enser burgusu, fugan, rendä, terpü , testerä, bradva, kerpiden, keser, tırnakop.

testerä

fugan

rendä

kerpeden

terpü

dalta

Kauş ustası:

baş, ensä, gözlär, güüdä, kaşıklık, kulaklar, tarak.

Balıkçılık termınologiyası:

balıkçılık tehnologiyaları : yultar, olta, kapama, süzmä, balık çiteni, gega, venter.

balık terminneri : batak balıı, giban balıı, boboy, çortan, kılıçka, kızılkanat, kurbaa mozaa, mozak, yılan balıı.

süzmä

gega

olta

Çilingir:

kerpiden, mıh, nal, örs, körük, çuk, baalama.

körük

örs

mıh

nal

çuk

Kilimcilik, dokumak, el işleri:

dokumakta kullanilan tertiplär, instrumentlär hem onnarın payları :

  furka, rökä, başlık, arşın, çilä, hartı; düzen: düzenin germesi, krosnu, tarak, tefä sopası, tefä, gücü, gücü sopası, makara, ayaklık, ard krosnu, germä, öndeki krosnu, gerecek, çapu, ulama, kuka, aazlık, masur, göbek, mekik, çimbar, ilemnä, çıkırık, kalem, çözgü, eriş, argaç, harapka, natra, prästuk.

prästuk

mekik

çapu

iy

ayaklık

rökä

ilemnä

gücü, gücü sopası

tarak

tarak

tefä sopası

natra

krosnu

tefä

ayaklık

düzenin germesi

Dokumak tipleri:  iki gücüyä dokumak, üç gücüyä dokumak, dört gücüyä dokumak, beş gücüyä dokumak, bir üzlü materiyä, iki üzlü materiyä.

Dokuma materiaların soyları:  aba, bez, beş güllü, çukman, diki (orta kalın), çukman, flani, kundak, futa, sargı, yorgan astarı, döşemä, parçadan pala, kadrel, ulama, kırma, koraflı materiyä, kundak, litu (incä), natra, sukna, ulama- yastık hem yorgan için materiya, yollu, yorgan astarı.

Kilimnerin hem palaların adları:

kırma kilim, parça pala, nițurka, koraflı pala, koraflı kılim, pitacıklı kilim, sepetçik, kırmagüllü kilim, koraf aşırı kırma kilim h.b .

El işlemelerindä kullanılan ipliklär : çilä iplii, bürüncük iplii, yapaa iplik, pamuktan iplik, kenevir ipi, incä iplik, kalın iplik, makara iplii, feltikos iplii, tura iplii, boyalı ipliklär.

Hayvancılık

Çobannarın zanaat lafları:

Koyunnarın nışannarı : kırlangaç, kopça, basamak, basamak geeridän, beş zımbacık, çalık, dört köşeli, düz kesik, erik, önündän dalantı, saa kulaa düz kesik, sol kulaa irik, sol kulaan ardından oyuk, tombarlak, üç köşeli, zımba, beş zımbacık.

Koyunnarın soyları :

şpanka, toklu, şişek, hazman, ciba, bir kuzu alamış, koç, kuzu.

Sıırtmaç (buzaacı, öküzçü, kısırcı):

s ıır soyları yapaasına hem renginä, yaşına görä: tuluk, hulup, țap, çelek, galba, bujor, sarıbaş, bräzgu, sakar, güvercin, priyan, yapurän, murgo buva, inek, buzaa, dana, düvä, bua altı, tosun, bir buza alamış, öküz.

tertipleri: zevle, çavgar (öküzleri koşmak için).

Hergeleci:

beygirlerin soyları renginä görä:

çapkın, çavgar, çil, dooru, al, alaca, balan, begir, bir eni, elek tay, gök, haygır, hergelä, kara, kısırak, korenci, kula, kuli, paldım, sekil//sekir.

hayvancılık tertipleri : şillä, yular, aazlık, boyundruk, dişindirik, götlük, ok, özengi, hamut, kaltak, kantarma, popräla.

Öküzleri edemäk sesleri:

“ ça”, “ça garey” – saaya dooru, “hıs” – sola dooru, “ogagoga” – durmak için.

kaltak

kantarma

özengi

hamut

Çıkış.

İnsanın sözleşmäk kulturası baalı onun zanaatına da. Profesional lafların hem maasuz terminnerin kullanması var nicä üüseltsin hem var nicä aşaalasın insanın söz kulturasını. Diil lääzım zeedä kullanmaa terminneri yada lääzım açıklamaa otakım lafların maanalarını, ne yardım edecek okuyuculara taa ii annamaa yazılmışı.

Diil lääzım unutmaa, ani söz , nicä dä diişilmesä, lääzım kalsın diri, annaşıklı, açık , profesional lafların hem terminnerin zeedä kullanması bozȇr sözümüzü, engel eder annaşmaya.

Saa olunuz!