Հովհաննես Թումանյան

Հովհաննես Թումանյան

Մեծերը Թումանյանի մասին

• Թումանյանի ընդմիշտ կմնա նաև մեր մեծերի հուշերում: Ահա, թե մեր հայ մեծերն ինչ են ասել անմահ գրողի՝ Թումանյանի, մասին:
• Նրա կախարդական գրիչը ուր դիպավ, կատարվեց իսկական արվեստի հրաշքը՝լինի առակ թե քառյակ, հեքիաթ թե պատմվածք, հովվերգություն թե վիպերգություն:
• ...Նա եղավ մեզ համար այն, ինչ որ եղավ Պուշկինը ռուսների համար, Միցկևիչը` լեհերի համար:
• ԱՎ. ԻՍԱՀԱԿՅԱՆ

• Վ. ՏԵՐՅԱՆ

• Այո՛, Թումանյանն իր արվեստով նման է կախարդի. բնավ չեք զգում, որ գրել է. թվում է ժողովրդական մի կենդանի խոսք է իր ձևերով, երանգներով ու հույզերով. զգում եք, որ բանաստեղծը ելնում է իր ժողովրդի ընդերքից, իր մեջ ներծծած, խտացրած այն ամենը, ինչ կոչվում է ժողովրդի կյանք:

• ԼԵՈ
• Այսօր Թումանյանը իր լեզուն հասցրել է այն բյուրեղանման պարզության, որը մոտեցնում է նրան Պուշկինին, և որը նրա գերագույն արժանիքներից մեկը պիտի համարվի:

Կենսագրություն

• ովհաննես Թումանյանը ծնվել է 1869 թվականի  փետրվարի 19 -ին Լոռվա Դսեղ գյուղում [5] : 1877-1879 թվականներին Թումանյանը սովորել է Դսեղի ծխական դպրոցում։ 1879- 1883  սովորել է Ջալալօղլու (այժմ  Ստեփանավան ) նորաբաց երկսեռ դպրոցում [7] : 1883 թվականից բնակվել է  Թիֆլիսում : 1883-1887 թվականներին սովորել է  Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցում , սակայն նյութական ծանր դրության պատճառով 1887 թվականին կիսատ թողնելով ուսումը` աշխատել է Թիֆլիսի հայ եկեղեցական դատարանում, այնուհետև Հայ Հրատարակչական միության գրասենյակում (մինչև  1893  թ.)։  1893  թվականից աշխատակցել է «Աղբյուր», «Մուրճ», «Հասկեր», «Հորիզոն» գրական պարբերականներին:

• 1899 թվականին նրա նախաձեռնությամբ Թիֆլիսում ստեղծվել է  «Վերնատուն»  գրական խմբակը, որի անդամներն էին Հովհաննես Թումանյանը,  Դերենիկ Դեմիրճյանը ,  Լևոն Շանթը ,  Ղազարոս Աղայանը ,  Ավետիք Իսահակյանը ,  Նիկոլ Աղբալյանը  և ուրիշներ։ Որոշ ընդմիջումներով խմբակը գործել է մինչև 1908 թ. [5] :

1912 թվականին Թումանյանն ընտրվել է նորաստեղծ Հայ գրողների կովկասյան ընկերության նախագահ, իսկ 1918 թվականին՝ Հայոց հայրենակցական միությունների միության (ՀՀՄՄ) նախագահ։  Առաջին համաշխարհային պատերազմում  ( 1914 - 1918  թթ.)  հայ  ժողովրդի կրած վնասները հաշվելու և Փարիզի հաշտության խորհրդաժողովին ( 1919 - 1920  թթ.) ներկայացնելու նպատակով ՀՀՄՄ-ն  1918  թվականին ստեղծել է Քննիչ հանձնաժողով՝ Թումանյանի գլխավորությամբ։ 1912-1921 թվականներին եղել է Հայ գրողների կովկասյան միության նախագահ։ Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո նախագահել է Հայաստանի օգնության կոմիտեն ( 1921 - 1922 )։

• 1921 թվականի աշնանը Թումանյանը մեկնել է  Կոստանդնուպոլիս ՝ հայ գաղթականների համար օգնություն գտնելու նպատակով։ Մի քանի ամիս մնալով այնտեղ` նա վերադառնում է հիվանդացած։ Մահացել է 1923 թվականին՝ Մոսկվայում։ Թումանյանի ստեղծագործությունների հիման վրա նկարահանվել են մի շարք  ֆիլմեր , ինչպես նաև ստեղծվել են  Անուշ  (1912) և  Ալմաստ  (1930) օպերաները՝ հիմնված Թումանյանի ստեղծագործությունների վրա։

• 1922  թվականին տարած վիրահատությունից հետո Թումանյանի ինքնազգացողությունը լավանում է, սակայն սեպտեմբերին հիվանդությունը դարձյալ իրեն զգալ է տալիս։ Թումանյանին տեղափոխում են  Մոսկվայի  հիվանդանոցներից մեկը, սակայն  1923  թվականի  մարտի 23 -ին երեկոյան 9-ին [87] ՝ 54 տարեկան հասակում Հովհաննես Թումանյանը վախճանվում է։ Դիահերձումը իրականացվել է Մոսկվայում, որտեղ նրա որդի Արեգը խնդրել է իրեն տրամադրել հոր սիրտը ու տարել այն հայրենի գյուղը։

Ժառանգություն

Թումանյանի ստեղծագործությունները ժողովրդականացել են, լույս են տեսել տարբեր նկարիչների պատկերազարդումներով, վերածվել երգերի։ Նրա գործերի հիման վրա  Արմեն Տիգրանյանը  գրել է  «Անուշ»  (ըստ համանուն պոեմի),  Ալեքսանդր Սպենդիարյանը ՝  «Ալմաստ»  (ըստ «Թմկաբերդի առումը» պոեմի) օպերաները, նկարահանվել են բազմաթիվ մուլտիպլիկացիոն («Ձախորդ Փանոսը», «Սուտլիկ որսկանը» և այլն) ու գեղարվեստական («Անուշ»,  «Գիքորը» ,  «Տերն ու ծառան» , «Չախ-Չախ թագավորը») ֆիլմեր։

• Թումանյանի բազմաթիվ երկեր թարգմանվել են  ռուսերեն ,  ուկրաիներեն ,  բելառուսերեն ,  վրացերեն ,  տաջիկերեն ,  ուզբեկերեն ,  լիտվերեն ,  անգլերեն ,  պարսկերեն ,  իտալերեն ,  իսպաներեն ,  հունարեն ,  արաբերեն ,  ճապոներեն ,  շվեդերեն ,  չինարեն ,  ղազախերեն  և այլ  լեզուներով : 1980 թվականին սահմանվել է Հայաստանի գրողների միության Թումանյանի անվան ամենամյա մրցանակը։ 1957 թվականին օպերայի և բալետի թատրոնի շենքի առջև՝ Թատերական հրապարակում, կանգնեցվել է նրա հուշարձանը։ Հետևյալ վայրերը անվանվել են ի պատիվ Հովհաննես Թումանյանի [5] ՝
• Հայաստանում .

Վերջ