Поэтах дола дош. ( 20 октябре 1916 ш. - 23 августе 1979 ш. )
- Вахар поэзеца долаш,поэзи вахарца йолаш д1абихьар Янднаькъан Хамарзий Жамалда ший никъ. Заманца к1езига дика хьийга а цо к1езига хьийста а саг ва из.Цхьабакъда, Жамалда а,из санна бола къонахий а,г1алг1ай къам мо мара,боханзар цу замах,гора оттанзар,бовнзар нахацара,мехкацара,ду-ненцара чам.Эздел,денал шийца а долаш,ца вохаш,чакхвала мегар цунна.Визза поэт а ваь,д1аотта-
вир цу халонаша из. (Доттаг1ал", " Со з1амига волча хана","Форда т1а мух баьлча","Фийг","Гуйра","Г1ала яг1а","Керда шу","Бага","Даьй дагабеха", "Наьнага","Малхара каша","Дагадоаг1а сона","Йи1ий илли" )
- Цу стихаша тешал ду,из визза ший къаман во1 хинналгахи,бокъонца вола гражда-нин хинналгахи.
Из вовзаш хиннарашта ховра,мел дукха дар цунца тайна дика х1амаш:эздел,денал,камаьршал,
къахетам,нахаца 1имерза хилар.Цудухьа я цун поэзи лакхара гуманизм йолаш. Поэта бера ханара шераш д1адахар из ваьча юрта Балте.Цигара дицлургдоаца лоаман сурташ дег чу дийшар поэта.
Михаца къувсаш яг1а дай г1алаш,маьлхара кашамаш,з1амига лоаман оахамаш,Маьт-лоамах йоахка хьаг1арашцкъа бирсо,цкъа лаьг1о дода Тирк - дерриганех хьахилар Джамалдина поэзен ганз.
Ала деза,цун деша говзалца бола безам эггара хьалха дег1абоалабаьр даь-нана хилар.Диъ шу даьлча нана йоацаш висача к1аьнкага хьожаш,цунна нанна метта хинна д1аэттача йоккхача сага 1алаьмате дукха тамашийна хоза халкъа иллеш,оаламаш,фаьлгаш ховра.Низ болча Кавказа лоамий сица долаш мел дар цунна хьалха "къоагадеш гучадаьккхар цо".
1925 ш. Балтерча школе деша эттар из.Школерча библиотека"да"хилар цох. Цу чу эггара хьалха дайзар Джамалдийна эрсий а кхыча къамий а поэзи,лит-ра,ший къаман истори:архитектурни памят-никаш,вахара хало дукха 1айша боккхий нах,граждански т1ем т1а майра лийта мехкахой. Диъ шера юртарча школе дийшача,из отт Буро т1арча Индустриальни техникуме кийчон отделене деша.Цхьа-бакъда,хургволча поэта дега гарт поэзега даьлар.Муг1ара т1ехьа муг1 отташ,поэзен ший тайпара долча къамаьлага баьлар мотт:стихаш язъе волавелар из.Уж техникума пенгазеташ т1а кепаетташ хиннаяр. Вахарцара дола ший дакъа корадир Джамалдана .Грозне д1аболабелар цун поэтически никъ.1936 ш."Ленина никъ" яхача газета лит-рни г1онча хул цох.Цу газета оаг1онашка кепаетта йолаелар цун хьалхара стихаш.Уж,массаволча саго,лакха мах хоадабеш,т1а а ийца,цох хуллашехь ц1ияха поэт а хилар.Ц1аьхха хилар аьнна хете е,поэта цу денга кхача г1ерташ хьабенар тоъал никъ бар.Поэзеца вахар д1аийна вола з1амига саг д1аийцар йоазонхой Союза членалла.1937-1944 ше-рашка Нохч-Г1алг1ай йоазонхой Союза председатель хилар цох. Поэзен юкъевена д1аэттача хана денз,цо гайтар къаьстта ший белгалонаш а йолаш,говза поэзи кхолламча волга.Д1ахо д1айолхача урокаш т1а вай белгалйоахаргья цун деша говзал,цун поэзен кертера тематика.
1938 ш. денз Яндиев Х.Дж. дика бовзаш хиннаб эрсий советски ц1ихеза йоазонхой Н.С.Тихонов, В.П.Ставский,Илья Сельвинский,Пётр Андреевич Павленко,Владимир Луговский,Александр Фоде-ев.Царца каст-каста в1ашаг1ветталуш,дагавувлаш,ший говзал лакхъеш хиннав из.Уж хиннаб эггара хьалха цун стихаш эрсий меттала яха могаяьраш. а.Иштта д1адоладелар Яндиев Дж. доккхача лите-ратурана юкъевар. Геттара дег1аера Джамалдина поэтически говзал 1957 ш. денз.Масала,вай халкъ Казахстанеи Сиба-реи 1одахийтталца йолча хана г1алг1ай а эрсий а меттала кепатеха арадаьнна цун 3-4 поэтически сборник мара хиннадеце - "Тха иллеш"(1940),"Заман кизга"(1941),"Дай-мехка т1е-мах яздаь иллеш"(1943),вай халкъ Даймехка ц1адийрзачул т1ехьаг1а из валлалца йолча хана г1ал-г1ай меттала кепаетташ арадувл боккхача маьхе дола цун керда-керда поэтически сборникаш,масала: "Наьна лоамаш"(1959),"Стихаш"(1961),"Делкъе"(1963),"Уйлаш"(1966),"Хержараш"(1976).
Х1аьта вай халкъ КАзахстанеи Сибареи 1одахийтталца йолча хана эрсий меттала кепатеха ара-даьнна цун духхьал ца1 - "Сердце матери"(1966) яха стихай сборник мара хиннадеце,вай халкъ Дай-мехка ц1адийрзачул т1ехьаг1а эрсий меттала Шолж-Г1алий т1а а Москве а кепатеха арадувл цун "Горская песня"(1967),"Утренние мысли"(1967)яха поэтически сборникаш.
Ховш ма хиллара,поэта валар хилар 1979 ш. 22 августе,цун 63 шу даьннача хана.Х1аьта из веначул т1ехьаг1а кепатеха арадаьнначарех да"Т1ехьарча шерашкара стихаш"(1983),"Маьлха баьри"
(1986) яха г1алг1ай меттала кепатеха ши сборники,"Весенний зов"(1986),"Жизнь моя – встревожен-ная птица"(1997) яха эрсий меттала кепатеха ши сборники,собрание -сочинений в 24 томах (2002). Белгалде доаг1аш да Яндиев Дж.ший ц1енача ц1ийца язъяь йола произведенеш укх дерригача дунен книж-каш дешархошта д1айовзийтара геттара дукха къахьийгачарех ба Семён Липкин,Яков Козлов-ский,Николай Асанов,Арсений Тарковский,Цезарь Голодный,иштта кхы а дукха эрсий ц1ихеза таржам-хой. 1957-1958 ш.ш. Джамалдин дешаш хул Москве СССР йоазонхой Союза Лакхерча лит-рни кур-сашка.Дуккхача шерашка цо болх бу Нохч - Г1алг1ай телевидене редактор волаш : 1967ш. денз цо болх бу Нохч - г1алг1ай йоазонхой Союза литконсультант волаш. Цун лит-рни кхоллам а обществен-ни болх а лакха лоарх1аш,1966 ш. цун 50 шу дузаш,1аьдало"Знак почёта" яха орден елар цунна.1978 ш. цунна елар Нохч - Г1алг1ай АССР халкъа поэт яха сийлен ц1и. Ший 63 шу а далале-хьа,1979 ше-ре август бетта 22 дийнахьа,ц1аьхха валар хилар вай лит-ра дег1адоала-дара дукха къахьийгача,ший дег чу мел дар наха дика д1адовзийта ховш хиннача,наха геттара дукха везача поэта.
Х1аьта вай т1ехьенашта совг1ата лаьрх1а дитад цо ший дега ц1ийца даь говзаме йоазоаш.Къаьстта царех ларх1а езаш я "Са харц ца лув илли" яха стихотворении.
Яндиев Х.Дж. лирика керттера белгалонаш яйзача,ала йиш я,цун поэзи г1алг1ай къама сина эздел дег1адара дикка зама я,аьнна.Моллаг1а а,боккъонца бакъвола поэт санна,ший заманца хинна а этта а саг ва поэт.
Бакъахьа хет,цох дола къамаьл Б.Пастернаках сийдолча А.Ахматовас аьннача дешашца дерзадича :
Он награждён каким-то вечным детством
Той щедростью и зоркостью светим,
И вся земля была его наследством,
А он её со всеми разделил !..
Хоза хета дац Гагиев Г.цох аьнна дешаш а : Вай Г1алг1айчен сийна
Цо текъабаь кад,
Дошо малх а хинна,
Х1анз сигала латт.
Езаш я цуг стихаш,
Сийдеш я къамо,
Я къаманна эшаш,
Маькхи хийи мо.
Бераш,поэта т1ххьара лирически произведенеш белгалъяьха даьларв вай,х1аьта цун поэтически наькъа боагг1а мах хоадабеш хилча,вайна ха дезаш да,вай тахка езаш я цун поэтически говзал.Цох вайна дувцаргда шун новкъосто.
"Яндиев Х.Дж. поэтически говзал ".
- Поэтически куц хоза да Джамалдина поэзен,ритмически оаг1орахьара дика в1ашт1ехьаяьха я сти-хаш.Дустараш 1алаьмате дика леладе ховш ва поэт : зама йода лоам биа бода ды санна,седкъо мо б1а тувсаш,йо1о б1аргаш айдича - 1уйре хет,дувшадича сайре хет. Джамалдий поэзен говзаме бел-галонех керттера ларх1а мегаргйолаш я метафоричность.Из дика гу масалашка хьежача : мух сирча дын хайна бода;дог1ан морхаш б1аргашка хайшай;к1айча оалхазаро корах ткъам тоххалца ваьг1ар. Цхьайолча хана йоккха,яьржа метафора я хул,масала: "Малх боаг1а к1аьдача метта бижа илла,кертах к1ай боамбеш доахкаш мо,шийлача Тирка т1а кулгаш дила,даьре йовлакх(сигале) кулгех хьекхаш мо".Х1аьта эпитеташ я традиционни яраши кердаяраши.Хьал харчарех я "даша пхорч,шурий шовдаш, 1аьржа лаьтта"; х1аьта кердаяраш:"к1оарга б1арг,й1аьха уйла,фийла лерг,кадай ког,г1оза мохк,1аьр-жа таьзет".Вайна гуш да царех цхьаяраш геттара ший тайпара йолга(к1оарга б1арг),дешачар б1арг т1аотташ я.Х1ама ч1оаг1деш долча хаттара хьисапе яздеш а хул поэта ( "б1аьсти йоаг1ача хана дуне эргадалаций"),дилла къамаьлаца лелаеш йола ч1оаг1ъенна обороташ а нийслу ("Са б1аргаш дуненга мел хьеж","са дега чу ц1ий мел да","сакхетарг хилча г1оне").
Вайнаьха багахбувцама жанраех цо дукхаг1а пайда ийцаб халкъа иллеех.Х1аьта кхы а боккха пайда баьлар Джамалдийна вайнаьха кицаех.Цар 1омаваьв поэт дувцачун ма1ан к1оаргаг1а хилийта а лоац-цача хабарца йизза уйла хьахьокха а.Цхьайола цун стихаш шоаш ма ярра кицашта тара я.
24 209
1 157 
