Индже ве къалын созукълар

Сыныф: 5-инджи сыныф Тарих: _____________

Дерснинъ типи: Янъы мевзу

Дерснинъ мевзусы: Индже ве къалын созукълар

Дерснинъ макъсады: Созукълар акъкъында тафсилятлы бильги бермек; амелиятта оларны айырмагъа огретюв. Языда догъру къулланмагъа огретмек; тилимизнинъ инджеликлерини терендже анълатув; севги,урьмет ашлав.

Дерснинъ донатылмасы: Мевзу боюнджа таблица, даркъатма корьгезмелер ве мешгъулиетлер (тахтада беджерюв ичюн ве мустакъиль шекильде)

Дерснинъ кетишаты:

А) Тешкилий къысым: талебелернен селямлашув;

Б) Къыскъаджа дерсте не иле огърашаджагъымызны

айтып кечюв.

Актуализация: Урьметли талебелер, демек сиз тильшынаслыкънынъ «Фонетика» болюгинен таныш олып башладынъыз. – Фонетика нени огрене? Сес не демектир? Ариф, элифбе акъкъында не билесинъиз?

- Демек, бизим нуткъымыз сеслерден ибарет. Языда исе, нутукъымыз арифлернен бельгилене. Арифлер озь невбетинде созукълар ве тутукъларгъа болюнелер.

Тилимиздеки анги созукълар ётлашкъан,тилимизнинъ

Хусусий сеслери, тутукълары акъкъында сиз бильги алдынъыз. Келинъиз, шимди уфакъ сёз диктанты язайыкъ:

Вазифе№1. ЯГЪМУР,ЮВА,ЕЛЬ,ЁРГЪАН,КЪАЛЕМ, ЯНЪЫ, ПЕНДЖЕРЕ,ДЖАМ. (ётлашкъан созукъларны тапып, астларны сызмакъ).

Янъы мевзугъа кечюв (оджанынъ сёзю)-Бу дерсте созукълар акъкъында биз даа терендже бильги аладжакъмыз.

Созукълар, акъджигерлерден чыкъкъан ава агъыз бошлугъында ич бир тюрлю маниагъа огърамайып, мейдангъа келе. Мында тек сес безлеринден чыкъкъан давуш иштирак эте. (Ашагъыдаки таблица узеринде чалышув):

Созукъ сеслерни ифаделеген арифлер

Дудукълы Дудукъсыз

(О,У,Е,Ю) (А,Е,И,Ы,Э,Я)

Эм къалын,эм индже Къалын Индже

(О,У,Е,Ю) (А,Ы,Я) (И,Е,Э)

95с., 96с., 97с. къаиделерни окъумакъ.

Вазифе № 2.

- Шимди исе, балалар, биз бойле вазифе япайыкъ: Тёгерек шеклинде къырмызы кягъытта(картонда) язылгъан сёзлер даркъатыла (Эр бир талебеге 2-шер сёз) –

ЭЛЬ, ЭНИШТЕ, КЕЗЛЕВ, ЁЛЛАМАКЪ, ЧАМ, ДЖАНКОЙ,

АКЪМЕСДЖИТ, ЕЛЛЕР, ДЕРС, ТИЛЬ, ЭМДЖЕ, ДЖАМ,

САБА, КЪУШЛАР,ДАГЪЛАР,КЪАР,ОДА,ЧЁЛЛЕР,ТЕЛЬ,

БУРЧАКЪ.

Тахтада ешиль картондан эки нарат ве бир терек ерлештириле: талебелер бир нараткъа тек индже созукълар олгъан сёзлерни япыштыра, экинджи нараткъа – тек къалын созукълар олгъан сёзлерни, терекке исе – эм къалын,эм индже созукълы сёзлер.Бойлеликле, эм наратлар, эм де терек алмаларнен донатыла.

Вазифе №3.

Экинджи вазифени беджерювде даркъатылгъан сёзлер боюнджа эр бир талебе айры джумле тизе (джумлелерни динълев, баалав).

Вазифе № 4.

Эр бир талебеге даркъатма вазифе бериле: вазифеде бешер джумле бардыр. Эр бир джумледе ресим иле кельген сёз бар. Иште бу ресимни сёз иле язмакъ. Эр сёздеки созукъларгъа характеристика берюв.

IV.Пекитюв: - Демек,талебелер, бугуньки дерсимизде биз сизнен созукълар акъкъында насыл янъы бильгилер алдыкъ?- (Т.:…).

V.Эвге вазифе: къаиделерни окъумакъ, язгъан джумлелеринъизде къалын-индже созукъларны бельгилемек.

VI. Бугунь дерсте сиз пек яхшы чалыштынъыз. Машалла! Эпинъизге юксек баа къоям. Чокъ сагъ олунъыз. Дерсимиз битти.

Сагълыкънен барынъыз.