Иоганн Себастьян Бах

“ Иоганн Себастьян Бах

• Иоганн Себастьян Бах 1685-йил Эйзенахдаги немис шаҳарчаси Тюрингда туғилган.
• Немис мусиқаси ривожланишига ўз ҳиссаларини қўшган, Бахлар қавмидан чиққан мусиқачиларнинг сони 50 қиёфани гавдалантирсада, ҳеч қайси бири Иоганн Себастьян каби шон-шараф ва машҳурликка эришмаган. Авлоддан авлодга ўтган маҳорат ва ижодий куч машҳурлиги ва ниҳоят Иоганн Себастьян Бахда ўз аксини топди.

• Иоганн Себастьян Бах истиқомат қилган уй.

• Бах турли жанр ва шакллар устида ишлаган. Булар -- йирик кантаталар , “Яхши темперацияланган клавир”нинг камер прелюдия ва фугалари , содда ва кичик ҳажмли эркин прелюдия ва инвенциялар , Брандербург концертлари эди.

• Себатьян Бахнинг замондошлари ичида энг яхши орган ва клавесин ижрочиси эди. Бах ҳаётлик даврида композитор сифатида эътироф этилмаган бўлса ҳам, орган чолғучиси сифатида унинг олдига тушадигани йўқ эди. Буни хатто унинг рақиблари ҳам тан олишга мажбур бўлишган .

• Бах с крипкада илк ижро кўникмаларини у скрипка ва шаҳар мусиқачиси сифатида танилган отаси Фейт Бахдан ўрганди. Бах болалигидан ажойиб овоз соҳиби бўлиб, шаҳар мактаби хорида куйларди.

• Композиторнинг катта бобоси Фейт Бах новвойлик ҳунари билан бир қаторда, цитра чолғусини чаларди.

• Икки юз йил мобайнида Тюринг бўйлаб Бах аждодлари ичидан найчилар, трубачилар, органчилар, скрипкачилар чиқишган. Пировардида, Германиядаги ҳар бир мусиқачини Бах деб, ҳар бир Бахни эса мусиқачи деб атай бошлашганди.

• Бах томонидан жами 250 га яқин кантаталар ёзилган , “Иоанн бўйича изтироблар”, “Матфей бўйича изтироблар” (1729), “ Мотам одаси”(1727), минор мессаси (1738) ни яратади. Иоанн ва “ Матфей бўйича изтироблар” ёки “ Пассионлар” --- бу Исо пайғамбарнинг чеккан азоблари ва ўлими тўғрисидаги, Инжил китоби бўйича Иоанн ва Матфей ёзган қиссадир.

• Бахнинг кўпгина асарлари йўқолиб кетганлиги маълум. Чунончи , уч юзта кантатадан юздан ортиғи йўқолган. Бешта пассионлардан “Матфей бўйича эҳтирослар” ва “Иоанн бўйича эҳтирослар” сақланиб қолди.

• Бах тўққиз ёшида етим қолди. Ордруф шаҳри черковининг органчиси бўлиб ишлайдиган катта акаси уни ўз тарбиясига олди. Акаси болани гимназияга жойлаштирди ва мусиқадан таълим беришни давом эттирди.

• 1723-йилда Бах Лейпцигга кўчиб ўтди, у шу ерда умрининг охиригача қолди. Бу ерда, у Авлиё Фома черкови қошидаги қўшиқчилар мактаби канторлиги ( хор раҳбари) лавозимини эгаллади. Бах мактаб кучи билан шаҳардаги асосий черковларга хизмат қилишни, хамда черков мусиқаси ва унинг сифатига жавоб бериши керак эди.

• Черков томонидан мактаб учун ажратиладиган маблағ арзимас даражада бўларди. Қўшиқ ижро этувчи болалар оч қолар, кийимлари ҳам аянчли ҳолда эди. Уларнинг мусиқий қобилият даражаси ҳам юқори эмасди. Қўшиқчи болаларни Бах билан маслаҳат қилмасдан мактабга қабул қилишар, мактаб оркестрининг таркиби ҳам камтарона эди. Унда тўртта труба ва тўртта скрипка иштирок этарди ,холос.

• Ягона қувончи ---ижод ва оиласи эди. Вояга етиб қолган ўғиллари ---Вильгельм Фридеман, Филипп Эмануэль, Иоганн Христианлар қобилиятли мусиқачи бўлиб етишишди. Оталари ҳаётлик вақтидаёқ улар композитор сифатида ном чиқаришди.

• Композиторнинг иккинчи рафиқаси Анна Магдалена Бах зўр мусиқий қобилияти билан ажралиб турарди. У ажойиб эшитиш қобилиятига ва чиройли , кучли сопрано овозга эга эди.

• Бах ҳаётлик даврида композитор сифатида эътироф этилмаган бўлса ҳам, орган чолғучиси сифатида унинг олдига тушадиган йўқ эди. Буни хатто унинг рақиблари ҳам тан олишга мажбур бўлишган .

• Бах ўзининг мусиқасида инсонда бўлган барча эзгулик ва гўзалликни кўрсатиб бера олган даҳодир. Унинг ижоди асосида юксак аҳлоқий ғоя ётади.

• Аксарият тарихчилар Бахни бетайин мусиқий- математик формулаларни ишлатувчи композитор дейишса, бошқалар унинг тимсолида тарки дунё қилган дарвешни кўришар, бошқалар эътиқодли черков мусиқачиси сифатида қабул қилишарди.

• Авлиё Фома черковида қабр тоши бўлиб , у ерга буюк композиторнинг ҳоки дафн этилган. Ҳозир бу жой Бахнинг қудратли салоҳияти мухлисларининг доимий зиёратгоҳига айланган.

• Композитор ҳаётининг сўнгги йилларида кўзлари жиддий касалланиб қолди. Муваффақиятсиз операциядан кейин Бахнинг кўзлари ожизлашди. Бироқ, шу аҳволда ҳам у ижод қилишни давом эттирди. Ўз асарларини ёзиб олиш учун айтиб турарди.

• 1750 - йил 28 июлда Бах вафот этди. Унинг ўлими мусиқий жамоатчилик томонидан деярли эътиборсиз қолди. У кўп ўтмай унутилиб кетди.

• Бахнинг рафиқаси ва кичик қизининг ҳаёти аянчли кечди. Анна Магдалена ўн йилдан сўнг қашшоқлар уйида вафот этди. Кичик қизи Регина муҳтожликда ҳаёт кечирди. Унинг оғир ҳаётининг охирги йилларида Бетховен ёрдам бериб турди.

• Бетховен эса завқ ва ҳаяжон билан Бах тўғрисида шундай деган эди: “ У жилға эмас, океан”.

Таянч иборалар

• 1. Хорал—( юнонча –choros—хор) қадимий, диний қўшиқ куйлаш бўлиб, немис халқ куйларига асосланган. Католик мусиқасида --- бир овозли , протестант мусиқасида -- орган ижролигида кўп овозли.
• 2. Протестант хорали. — хорал қўшиқ куйлаш ислоҳоти (реформация) даврида халқ оммасини руҳлантирган ва кураш учун бирлаштирган.
• 3. Мотет — 12 - 14 асрларда айтилган кўповозли ашула . Бунда, бир йўла бир неча ўзига хос қўшиқлар айтилган. Баъзан, бу қўшиқлар турлича сўзлар билан бир йўла ижро этилган. Кейинчалик кўповозли полифоник тузилишдаги а капелла учун яратилган асарлар.
• 4. Месса—Кундузги ибодат вақтида ижро этиш учун католик черкови томонидан танлаб олинган диний айтимлар туркуми. Бу диний айтимлар лотин тилида куйланган ва муайян тартибда жойлаштирилган. Ҳар бир диний қўшиқ ибодатнинг биринчи сўзи билан номланган.

• 5. Капелла— хор ёки хор билан музикачиларнинг биргаликдаги коллективи.
• 6. Педаль — педаль тепки рояль ёки органнинг оёқ билан босиладиган махсус тепкиси. Органдаги педаль катта клавишлардан тузилган клавиатураларга ўхшаб, орган чалувчи буни оёқ учи ёки товон билан босади.
• 7. Пасхал кантатаси — Пасха байрамига оид.
• 8. Каприччио— Эркин услубда ёзилган шўх мусиқа асари.

• 10. Инвенция—( лот.inventio –ўйлаб топиш ижод этиш)— полифоник пъесага берилган ном. Инвенция прелюдия, фуга турида бўлиб, эркин имитацияли тузилишда бўлади ( буюк немис композитори И.С. Бах клавесин учун кўп миқдорда инвенция ёзган).
• 11. Кантор — 1. Католиклар черковида хонишчи.
• 2. Протестантларда: ашула ўқитувчиси, хор дирижёри , органист .
• 12. Пассион — Қавм .Бирор черковга қатнайдиган ибодатчилар.
• 13. Клавир — 1. Клавишли чолғу асбобларининг умумий номи.
• 2. Фортепианога мослаб қайта ишланган партитура.
• 14. Темперация — Мусиқа поғоналари системаси оралиғидаги интерваллар муносабатини текислаш

• 15. Пассакалья—1. 17 - 18 асргача қадимий испанча рақс. Францияда Людовик XIV даврида якка рақс тариқасида кенг тарқалиб, вазмин, уч ҳиссали ўлчовда ижро этилган.
• 2. Вариация шаклида орган учун ёзилган мусиқа пъесаси. Бунда куй ҳар доим басда қайтарилади.
• 16 .Токката — Мусиқий жанр бўлиб унда фугага яқин имитацияли тузилмалар билан пассажли техника эркин равишда алмашинади. Токкатанинг асосий белгиси – характери ва баён этиш услуби бўйича қарама-қарши бўлган мусиқий тузилмалар бирикмасидир.

• 17. Фуга—( лот.fuga—югуриш)— полифоник шаклда тузилган мусиқа асари. Бир баъзан, икки ё уч мавзу, бадиҳа тарзида маълум тоналликларда кенгайиб, ривожланиб боради.
• 19. Прелюдия—( лот. prae – олдин, ludus- ўйин )-- Чолғу пъеса. Дастлаб ижро этиладиган асосий мусиқа олдидан келадиган даромад, яъни кичик пъеса, муқаддима. 15-асрдан бошлаб, лютня кейинроқ, клавесин ва орган чолғу асбобларини чалувчи созандалар ўртасида тарқала бошлади. 16-18 асрларда прелюдия орган мусиқасида бирмунча мураккаблашди. Циклли чолғу асарлар масалан: прелюдия ва фуга циклларида бошловчи қисм сифатида қабул қилинди.

Тинглаш учун тавсия этиладиган мусиқалар :

• Бахнинг №3 сюитасидан ария. (1-1)
• Бах. Токката . (1- 15)
• Бах. Гольдберг мавзусига вариация. ( 1-42)
• Бах. Прелюдия (2-2)
• Бах. Токката (2 - 8)
• Бах. Жига (2 - 9)
• Бах .Фантазия Соль мажор (2 - 2 6 )
• Бах. Триосоната. Ми (2 - 31)
• Дитрих Букстехуде. Токката ре минор(2 - 4 1 )

Бах. Триосоната .Ми минор (2 - 4 6 )