Исследовательская и творческая работа учащихся

ХАЛЫҠ ИЖАДЫНДА ТЫЙЫУҘАР

Ишмакаева Гөлназ, 9д класс, ГБОУ Республика инженер лицей-интернаты Өфө ҡалаһы Орджоникидзе районы.

Етәксеһе: Дәүләтшина Мәүлиха Фәрит ҡыҙы, Башҡортостандың атҡаҙанған уҡытыусыһы

Ғалимдар

Әхмәт Сөләмәнов

Розалия Солтангәрәева

“ Милли әҙәп тыйыу тылсымдарҙан,һаҡланыу сараларынан башланғыс ала ”

Р.Фәхретдинов “нәсихәттәр”

Башҡортостандың төрлө райондарынан лицейҙа уҡыған укыусыларҙан язып алынған тыйыуҙар

Бөрйән районы

Әбйәли районы

• “ Юлға сығыр алдынан тегенергә ярамай,юлың уңмай”

• “ Йома ваҡытында юлға сыҡмайҙар ”
• “ Йома ваҡытында юлға сыҡмайҙар ”

Баймаҡ районы

Ҡыйғы ройоны

• “ Юлға сыҡҡан кешенең юлына буш биҙрә менән сыҡмаәҙар, юлына ҡыймайҙар ”

• “ Юл сатына ултырырға ярамай, сир табырһың ”

Мәсетле районы

Күгәрсен районы

• “ Өйҙө һуҡмаҡ өҫтөнә,тыҡрыҡҡа һалырға ярамай, тыныс булмай ”

• “ Килен төшөргәндә ҡыҙҙы егет өйөнә туры алып барарға ярамай,ҡыҙ ғүмере оҙон булһын өсөн,урау юлдан алып баралар ”

Йылайыр районы

Балаҡатай районы

• “ Зыяраттан ҡайтҡанда тура өйгә инергә ярамай,урау юлдан ҡайтып,унда-бында ингәндәр һуң ғына мөмкин ”

• “ Замана ахырына ҡарш юл ҡыҫҡарыр ”

Дыуан районы

Дәүләкән районы

Эштең маҡсаты :

• Кешеләрҙә тыйнаҡлы,сабырлыҡ,туҙемлелек кеүек сифаттарҙы тәрбиәләү.
• Ошо сифаттарҙы тәрбиәләү рухи ҡиммәттәрҙән тыйыуҙарға күҙәтеү яһау.
• Халыҡ ижадындағы тылсымлы һүҙҙәр, мәҡәл һәм әйтемдәр,төрлө йолаларҙың ҙур тәрбиәүи әһәмиәткә эйә икәнен аңлатыу.
• Йәш быуынды тыйыуҙар нигеҙендә тәрбиәләү.

Эштең актуаллеге :

• Халыҡтың боронғоһо тураһында мөмкин тиклем йәнле, тулы һәм системалы рәүештә материал туплау.
• Халыҡ тормошонан тел, йола аш-һыу, кейем-һалым фольклорына ҡараған мәғлүмәттәрҙе йыйыү,төрлө жанрҙарҙы ерлек уҙенсәлектәре буйынса тикшереу.
• Халыҡ ижады үрнәктәрендә йәш быуынды тәрбиәләү.

Эш сығанаҡтары :

• Башҡорт халыҡ ижады, I том “Йола поэзияһы”.
• “ Ватандаш” журналы №8 2008 й.
• “ Ағиҙел” журналы №4 2011 й.
• Ф.Ғилметдинова “Башҡорттарҙа им-том”.
• Олатайым,өләсәйем,әсәйем һөйләгәндәренән.
• Гәзит-журнал материалдары.

Тикшереү предметы

• Башҡорт халыҡ ижады, I том “Йола позияһы”.

Эш алымдары :

• Халыҡ ижадындағы тыйыуҙарҙы барлау, тикшереү.
• Тыйыуҙарҙың бөгөнгө йәштәр өсөн әһәмиәтлелеген билдәләү.

Ҡуҙаллау

• Тыйыу алымы-тәрбиә өлкәһендәге иң сетерекле һәм үҙенсәлекле күреш. Белгестәр фекеренсә, иң мөһиме – йәш быуындың шәхесен таныу, уның рухын ихтирам итеү,күңел уйлау.
• Йәш быуынды тәрбиәләүҙә тыйыу алымыш йыш ҡулланыу. Ә был белгестәр араһында тәрлә фекерҙәр, бәхәстәр тыйыуҙыр,әммә тыйыу – ул тәрбиә нигеҙе.
• Тыйыуҙарҙы ҡулланып, киләсәк быуынға аманат итеп тапшырыу. Халыҡыбыҙҙың йолаларын өйрәнеү,ҡулланыу бөгөнгө көндә лә актуаль.

Һығымта

• Әлеге ваҡытта тыйыуҙар фольклористикала ла, дин тарихында һәм философияла ла бик өйрәнелгән жанр булып ҡала.
• Улар боронғо мәҙәниәт-йолаларға бәйле ижад итеп, тормош асылын тәшкил итә.
• Ижадынан килгән “тыйыу мотивы” әҙәбиәттә йәшәне һәм бөгөн дә үҫтерелә.
• Халыҡ педогогикаһының нигеҙ ташып тәшкил иткән тыйыуҙар бар халыҡтың да иғтибар үҙәгендә булырға халыҡ.
• Хәҙерге йәмғиәттә сабыр холоҡло шәхес тәрбиәләүҙә тыйыуҙар ҙур әһәмиәткә эйә.

Йомғаҡлау

• Шулай итеп,тыйыуҙар фольклорҙын бик боронғо жанры булып таныла.Улар хөрәфәттәр, ыҙан йолалары,тормошо-көнкүреш һәм дини йолалар менән ижад ителгән.Тормоштоң яҙылмаған ҡағиҙәләре булараҡ,тыйыуҙар халҡыбыҙҙың тамырҙарын һутландыра торған рухи байлығы. “Тыйыу-ынғай төшөнсә,йола,конкүреш.Ул әҙәми заттың тәбиғәтен,ҡылығын,холҡон,тәртибен көйләү ҙә тәрбиәләү сараһы, кешеләрҙең үҙ ара мөнәсәбәт,йәмғиәткә ҡарата ҡараш,йәнә эш,йәшәйеш,тормош-конкүреш күрһәтмәләре һәм ҡағиҙәләре булып тора”.

ИҒТИБАРЫҒЫҘ ӨСӨН РӘХМӘТ!