?аны?па?ан к?мірсутектер. Алкендер 11 сынып

Алкендер..

Алкендер дегеніміз:

• Қанықпаған көмірсутектермен танысуды құрамында бір қос байланысы бар көмірсутектер — алкендерден бастайық.
• Алкендер — молекула құрамында бір қос байланысы бар, жалпы формуласы С n Н 2n  болатын қанықпаған көмірсутектер.
• Алкендердің ең қарапайым өкілі — құрамында екі көміртек атомы бар — этилен С 2 Н 4 .

• Алкендердің жалпы формуласын С n Н 2n  (n= 2) деп есептеп, этиленнің молекулалық формуласын табуға болады:
• C 2 H 2•2 =C 2 H 4
• ықшамдалған құрылымдық формуласы:
• CH 2 =CH 2

• Халықаралық  номенклатура  бойынша атағанда, сәйкес алканның -ан жұрнағы -ен жұрнағына алмастырылады: алкан — алкен, этан — этен, пропан —пропен және т.с.с

Алкендерді халықаралық номенклатура бойынша атаулары

• 1. Алкеннің құрылымдық формуласынан қос байланысы бар ең ұзын тізбек таңдап алынады. Тізбекті нөмірлеу қос байланыс жақын орналасқан шетінен басталады.
• 2. Орынбасар байланысқан көміртек атомының нөмірі көрсетіліп, содан кейін орынбасар аталады. Бірнеше радикал болса, әрқайсысының орны мен аты аталады.

Алкендерді халықаралық номенклатура бойынша атаулары

• 3. Ұзын тізбек аталады да, атаудың соңында қос байланысы бар көміртек атомының нөмірі көрсетіледі.

Алкендердің радикалдары алкандар радикалдарына ұқсас аталады: СН 2  = СН — этенил (винил).

Алкендерді халықаралық номенклатура бойынша атаулары

• 4. Кеңістіктік изомерлері (геометриялық немесе цис-, транс- изомер деп те аталады). Қаныққан көмірсутектердің молекулаларында көміртек атомдары σσ-байланыс айналасында еркін айнала алады. Ал алкендерде көміртек атомдары өзара қос (σ- және π-) байланыс арқылы жалғасқан жағдайда π-байланыс үзілмейінше еркін айналу мүмкін емес. Қос байланыспен жалғаскан көміртек атомдары осы байланыс осі арқылы еркін айнала алмайды. Сондықтан бутен-2-нің орынбасарлары — метил топтары кеңістікте екі түрлі жағдайда орналаса алады. Бірдей орынбасушы топтары қос байланыстың бір жағында орналасқаны цис-изомер деп, ал екі жағында орналасқаны транс-изомер деп