К.В. Иванов тата "Нарспи" поэма

Ч ă ваш Республикин В ĕ рен ÿ тата ç амр ă ксен политикин министерстви Канаш район ĕ нчи «Сухайкасси п ĕ т ĕ м ĕ шле п ĕ л ÿ паракан в ă там шкул ĕ » м униципалитет в ĕ рен ÿ учреждений ĕ

• К.В.Иванов пурн ăçĕ пе пултарулӑх ĕ н палл ă ен ĕ сем

Иванова Валентина Михайловна

ч ă ваш ч ĕ лхипе литератури в ĕ рентекен

1-мĕш урок К.В.Иванов пултарулăхĕн паллă енĕсем

«Нарспи» поэмăн теми, тĕп шухăшĕ

(«Силпи ялĕнче» сыпăк)

Урок тĕсĕ: çыравçă пултарулăхĕпе паллашмалли хутăш урок.

Сапăрлăх тĕллевĕ : кашни çынра пултарулăх пур, сăвăçăн тĕрлĕ енлĕ таланчĕпе паллашса пултарулăха аталантарма хавхалантарасси, «Нарспи» поэма илемĕпе киленме вĕрентесси.

Пĕлÿ тĕллевĕ : çыравçă пурнăçĕпе пултарулăхĕн литературăра палăрнă тапхăрĕсем тата вăл пурăннă тапхăрти ĕçсемпе çынсем çинчен вĕрентесси; «Силпи ялĕнче» сыпăкăн темипе тĕп шухăшне кластер тата синквэйн мелĕсемпе тупма хăнăхтарасси.

Аталантару тĕллевĕ : ачасене шухăшлама, ĕнентерÿллĕ пĕтĕмлетÿсем тума пулăшасси.

• Константин Иванов – чăваш халăхĕн

мăнаçлăхĕпе мухтавĕ, çĕнĕ çырулăхĕпе

илемлĕ сăмахлăхне никĕслекенĕ, чăваш

поэзийĕн малтанхи алмазĕ. Вăлах – пирĕн фотожурналист, художник, декоратор, вăлах – ăста педагог, фольклорист, кĕнекеçĕ, вăлах – ытарайми ал ăсти.

Виталий Станьял, филологи наукисен кандидачĕ,

ЧППУ доценч ĕ

1890 – 1915

ПЛАН

• К.В.Иванов ă н ч ă ваш литературинчи выр ă н ĕ .
• Поэт пултарулăх ĕ н палл ă ен ĕ сем: поэт (эпик, лирик, драматург), фольклор ç ă, ÿкерÿ çĕ , фотограф, иллюстратор, редактор, педагог, ал ă сти, ку ç ару çă .
• «Нарспи» поэма жанр ĕ (Нарспи с ă вви), теми, т ĕ п шух ă ш ĕ .
• «Силпи ял ĕ нче» сып ă к ă н теми, т ĕ п шух ă ш ĕ .

Общество пурнăçĕнчи

пулăмсем

Поэт пурăннă, ĕçленĕ

вырăнсем

Литератур ă ри ĕçĕ-хĕлĕ

XIX ĕмĕр вĕçĕ — XX ĕмĕр пуçламăшĕ: Раççейре капитализм

йĕрки, пусмăр вăйланса пынă, хуласемпе ялсенче революцилле

юхăм-кĕрешÿ сарăлнă.

1904-1905 çç . Раççейре пĕрремĕш революци пуçланнă, пăлхавсем Чĕмпĕрте те пулса иртнĕ.

1906 ç. революцилле кĕрешÿ малалла пынă,

1907ç. вĕçленнĕ.

1890 çулхи майăн 15 (27)-мĕшĕнче Ĕпху кĕпĕрнин Пелепей уесĕнчи (Пушкăрт Республики, Пишпÿлек районĕ) Слакпуç ялĕнче К.В.Иванов çуралнă.

1898-1903 çç. – Слакпуçри Кекен, Пелепейри пуçламăш шкулсенче вĕреннĕ.

1903-1905çç. Чĕмпĕрте учительсем хатĕрлекен чăваш шкулĕн хатĕрленÿ класĕнче,

1905-1907çç. Чĕмпĕрти Чăваш шкулĕн 1-мĕш класĕнче вĕреннĕ. 1907ç. революцилле кĕрешĕве хутшăннă, революци юррисем юрланă. К.В.Иванова шкултан кăларса янă.

Пĕрремĕш сăввисене, 1906ç. «Çуркунне» ятлă сочинени çырнă. Ϋ керчĕксен альбомĕ тунă, учительсемпе вĕренекенсен сăнĕсене ÿкернĕ. Гётен «Райнеке лис» поэмине куçарнă. Учÿк сăмахĕсене, вĕрÿ-суру чĕлхине, турăсен ячĕсене çырма пуçланă.

Литератур ă ри ĕçĕ-хĕлĕ

Поэт пурăннă, ĕçленĕ

вырăнсем

Общество

пурнăçĕнчи

пулăмсем

1907ç. М.Ю.Лермонтовăн нумай сăввине; А.В.Кольцовăн, Н.А.Некрасовăн, Н.П.Огарёвăн, М.М.Майковăн, К.Д.Бальмонтăн сăввисене куçарнă. 1908 çулта „Нарспи” поэмăна çырса пĕтернĕ, ăна „Чăваш халапĕсем” кĕнекере пичетленĕ. М.Ю.Лермонтов ăн „Песня про царя Ивана Васильевича” поэмăна уйрăм кĕнекепе пичетлесе кăларнă. „Хальхи самана” сăвă çырса И.Я.Яковлев юбилейĕнче вуласа панă.

1907çулхи ав ă н уй ă х ĕ – И.Я.Яковлев чĕннипе поэт Чĕмпĕрти чăваш шкулне таврăннă, куçару комиссийĕнче ĕçлеме тытăннă.

1909ç. – Чĕмпĕрти арçынсен 1-мĕш гимназинче экстерн йĕркипе экзамен

тытнă, икĕ класлă шкул учителĕн ятне илнĕ.

1908 çулхи юпа уйăхĕнче Чĕмпĕрти чăваш шкулне уçнăранпа

40 çул, И.Я.Яковлев çуралнăранпа 60 çул тулнине палăртнă.

Поэт пурăннă, ĕçленĕ

вырăнсем

Литератур ă ри ĕçĕ-хĕлĕ

Общество пурнăçĕнчи

пулăмсем

1909ç. И.Я.Яковлевпа пĕрле хатĕрленĕ „Первая книга для чтения после букваря. На чувашском языке” кĕнеке пичетленĕ.” 1911ç. вырăс халăх юррисене куçарнă, халăх юррисене илемлетнĕ, И.Я.Яковлев ыйтнипе „Чăваш çыруне вĕренмелли кĕнеке» валли сас паллисем, сăмахсем, ÿкерчĕксем хатĕрленĕ. Библие чăвашла куçарнă, И.Я.Яковлевпа учительсем куçарнă псалтире редакциленĕ. 1913ç. тĕн училищинче черчени вĕрентнĕ. Ф.И.Глинка çырнă „Иван Сусанин” оперăна лартма декорацисем хатĕрленĕ.

„ Нарспи” опера валли либретто хатĕрлеме пуçланă.

1914-1915çç. пĕчĕк япаласем куçарнă.

1909ç., 1910ç., авăн уйăхĕ – Слакпуçĕнче хресчен ĕçĕпе пурăннă. 1910ç., юпа уйăхĕ – И.Я.Яковлев чĕннипе Чĕмпĕрти чăваш шкулне таврăннă, канцелярире ĕçленĕ. 1911 çулта

Чĕмпĕрти чăваш шкулĕнче рисовани, черчени, чистописани учителĕ пулса ĕçлеме пуçланă.

1914 çулта сывмарланса çитнĕ, чÿк уйăхĕнче тăван киле таврăннă. 1915ç., пуш уйăхĕн 13(26)-мĕшĕнче вилнĕ.

(1909-1915)

1914 çулта çурла уйăхĕнче пĕрремĕш тĕнче вăрçи пуçланнă.

Поэт

♦ Эпик ♦ Лирик

Драматург

Ку ça ру çă

Фольклор çă

Ӱкер ÿçĕ

Ал ӑсти

Фотограф

Педагог

Иллюстратор

Редактор

П.Г.Кипарисовăн «Ĕлĕкхи

чăваш юррисем» картини

К.В.Иванов к ĕ сле çĕ пат ĕ нче

Г.Исаев ĕçĕ

К.В.Иванов юрӑ итлет.

П.Г.Кипарисов ӗ çĕ .

К.В.Иванов кӑранташпа, к ă мр ă кпа тата ç улл ă сӑрӑпа тунӑ ÿ керч ĕ ксем

Ă ст а декоратор

К.В.Иванов х ă й ă сталан ă шкаф тата ал ă па пичетлемелли машина

Поэт хăй аллипе тунă килти хапха тата п ÿ л ĕ м ал ă к ĕ

К.В.Иванов (сылтăмра) П.В.Пазухинпа, Ф.Т.Тимофеевпа, Н.В.Шупуççыннипе пĕрле (1912ç.)

Поэт усă курнă

фотоаппарат

К.В.Иванов, Ф.Н.Сергеев, Н.Ф.Беляев (1911-1912 çулсенчи фотоÿкерчĕк)

Поэт хăйĕн тăван шăллĕпе

Квинтилианпа (1910-1911çç.)

Чĕмпĕр чăваш шкулĕнче вĕренекенсен

симфони оркестрĕ (1913ç.)

Чĕмпĕр чăваш шкулĕн çурчĕсенчен пĕри

черчени

Учитель ятне илме К.В.Иванов

Ч ĕ мп ĕ рти ар ç ынсен гимназий ĕ нче

т ĕ р ĕ слев ĕçĕ сем, арифметик ă па

ç ыру ĕçĕ ç ырн ă

рисовани

Чистописани

(каллиграфи)

М.Ю.Лермонтов

Л.Н.Толстой

Н.Некрасов

А.С.Пушкин

А.Кольцов

Н.Огарев

«Нарспи» поэма 1908 ç улта ч ă вашла, 1937 ç улта выр ă сла, 1941 ç улта пушк ă ртла, тутарла, 1953 ç улта ту ç и-марилле , украинла, 1958 ç улта мордва-ир ç елле, 1961 ç улта п ă лхарла, 1962 ç улта удмуртла, азербайджанла, 1977 ç улта венгрла, 1986 ç улта итальянла… пичетленсе тухн ă .

Тема – хайлавра мĕн çинчен каласа кăтартни, сăнарлă, ÿкерчĕклĕ содержани

«Нарспи» - халăхăн чи паха шухăш-туйăмне палăртакан поэма

«Нарспи» - этем тивĕçлĕхĕпе пурăнма вĕрентекен хайлав.

Вăл çамрăклăх вăйĕпе, пурнăç туртăмĕпе çиçсе тăрать

«Нарспи» - этем

ирĕкне пусмăрланине хирĕç кĕрешме чĕнекен, ирĕке тухса савăнăçне тупасси çинчен ĕмĕтленекен c ем çинчен калакан произведени

Ирĕклĕх теми

Тĕп шухăшĕ – хĕрарăм ирĕкĕшĕн, ирĕклĕ юратушăн, çынсем хушшинчи пĕртанлăхшăн кĕрешекен çамрăксен телейсĕр шăпи

⌣ ⌵ ⌣ ⌵ ⌣ ⌣ ⌵

Пуш уйăхĕн вĕçĕнче

Хĕвел пăхрĕ ăшăтса

Силпи чăваш ялĕнче

Юр ирĕлчĕ васкаса.

Тусем, сăртсем хуп-хура

Юрĕ кайса пĕтнĕрен,

Тухать курăк çăп-çăра

Хĕвел хытă хĕртнĕрен.

Сивĕ, хаяр хĕл иртет,

Каять йĕрсе, хурланса,

Сивĕ куççульпе йĕрет

Иртнĕ куншăн хуйхăрса.

Путăксемпе, варсемпе

Çĕмĕрĕлсе шыв кĕрлет.

Анчах мĕнле йĕрсен те

Хĕвел хĕртнĕçем хĕртет.

Хĕл куççулĕ шавласа

Юхса кайр ӗ çырмара.

Ачи – пăчи выляса

Чупса çÿрет урамра.

________

⌵ ⌣ ⌣ ⌵ ⌣ ⌣ ⌵

⌣ ⌵ ⌵ ⌣ ⌣ ⌣ ⌵

⌣ ⌵ ⌵ ⌣ ⌣ ⌣ ⌵

⌵ ⌣ ⌣ ⌵ ⌣ ⌣ ⌵

⌣ ⌵ ⌣ ⌵ ⌣ ⌣ ⌵

⌵ ⌣ ⌣ ⌣ ⌵ ⌣ ⌵

⌵ ⌣ ⌵ ⌣ ⌣ ⌣ ⌵

⌵ ⌣ ⌣ ⌵ ⌣ ⌣ ⌵

⌣ ⌣ ⌣ ⌵ ⌵ ⌣ ⌵

⌣ ⌵ ⌣ ⌵ ⌣ ⌵ ⌣

⌣ ⌵ ⌣ ⌣ ⌵ ⌣ ⌵

⌵ ⌣ ⌵ ⌣ ⌣ ⌣ ⌵

⌣ ⌵ ⌵ ⌣ ⌣ ⌣ ⌵

⌣ ⌵ ⌣ ⌵ ⌣ ⌣ ⌵

⌣ ⌵ ⌣ ⌵ ⌣ ⌣ ⌵

⌵ ⌵ ⌣ ⌣ ⌣ ⌣ ⌵

⌣ ⌵ ⌵ ⌣ ⌣ ⌣ ⌵

⌣ ⌵ ⌣ ⌵ ⌣ ⌣ ⌵

⌵ ⌵ ⌣ ⌣ ⌣ ⌣ ⌵

● «Ик ĕ х ĕ р» с ă в ă лл ă юмах , «Тим ĕ р тыл ă », «Тӑлӑх арӑм» сӑвӑллӑ халапсем

● «Ватӑ вӑрман шухӑш ĕ », «К ĕ ркунне», «Килсе ç итр ĕ к ĕ ркунне»,

«Хальхи самана» сӑвӑсем

♦ «Нарспи» - лиро-эпикӑлл ă поэма.

● «Шуйттан чури» сӑвӑллӑ трагеди.

катрен

⌣ сып ă к

⌵ пус ă м

7 сыпăк, 3 пусăм

«Силпи ял ĕ нче» сып ă к

Персонажсем

Пурнăç

• Шăхличĕ калакан кĕтÿç ачи
• Пулă тытакан старик
• Шыва кĕрекен ачасем
• Пĕр çын
• Ял халăхĕ:

– çынсем

– ача-пăча

– хĕрсем

– каччăсем

• Ÿсĕр чăваш çынни
• Лирикăлл ă калуçă

Силпи ялĕ

• Этем

Ĕ ç умĕ, декораци тăвакан персонажсем (ĕç хăш вăхăтра, хăш тапхăрта, ăçта пулса иртнине кăтартаççĕ)

Япала ячĕсем

Пуш

Уйăх(ĕн)

Вĕçĕ(нче)

Паллă ячĕсем

25 → хĕвел – 3

Хĕл – 2

Куççуль – 2

Юр – 2

Хĕвел

Хуп-хура

Çăп-çăра

Хытă

Глаголсем

Силпи

Чăваш

Ялĕ(нче)

Пăхрĕ

Ăшăтса

Ирĕлчĕ

Васкаса

6 → сивĕ - 2

Сивĕ

26 → кай – 3

Хĕртет – 3

Йĕр – 3

Иртнĕ – 2

Юр

Кайса

Хаяр

Пĕтнĕрен

Тухать

Тусем

Сăртсем

Сивĕ

Юр(ĕ)

Хĕртнĕрен

Иртет

Курăк

Каять

Хĕвел

Йĕрсе

Хурланса

Хĕл

Йĕрет

Куççуль(пе)

Кун(шăн)

Путăксемпе

Варсемпе

Шыв

Иртнĕ

Хĕвел

Хуйхăрса

Çĕмĕрĕлсе

Кĕрлет

Хĕл

Йĕрсен

Хĕртнĕçем

Хĕртет

Куççулĕ

Çырма(ра)

Ачи-пăчи

Урам(ра)

Шавласа

Юхса

Кайрĕ

Выляса

Чупса

çÿрет

Япала ячĕсем

Паллă ячĕсем

Силпи

Пуян

Ват

Çĕнĕ

Кив

Тĕрлĕ

Глаголсем

Ял(ĕ)

Ял

36 → ял – 5

çурт – 3 Силпи – 2

урам – 2 ук ă лча – 2

Вăрман

Ăшĕ(нче)

Кантур

Аслă

9 → аслă – 2

Ларать

Витнĕ

Çавăрнă

Чĕнтĕрленĕ

пур

Çурчĕсем

Ем-ешĕлех

Сарă

5

Аслă

Йăмрасем

Айĕ(нче)

Ял(ĕ)

Укăлча

Çатан

Укăлча

Капан(лă)

Анкарти

Çимĕç(лĕ)

Пахча

Урам

Тăршшĕ(пе)

Хăма

Çурчĕсем

Урам

Айкки(пе)

Сачĕсем

Çуртсем

Кил карти

Чул

Хÿме

Хапха

Тăрă(ллă)

Силпи

Ял(ĕ)

Ял

Хула

Чăваш(сен)

Мул(ĕ)

Япала ячĕсем

Тĕнче(ре)

Паллă ячĕсем

25 → этем (çын) – 4

тĕнче – 2

Çутă

Глаголсем

Этем(рен)

Шывсем

Çĕр

Хуçа

7 → вăйлă – 2

Пулса

Тăрать

Пăхăнать

Кăларать

Ĕçмен-ши

Пĕтмен-ши

Ĕçнĕ

Çинĕ

Сикнĕ

Тăвас

Тетĕн

Иртнĕçем

Пулнăçем

каять

Вăйли

Вăйлă

14

Аслă

Тарăн

Ÿсĕр

Хытăрах

Этем

Тĕнчи(не)

Укçа(пала)

Эрех(ех)

Çын(на)

Ăс(ран)

Калăм

Эрни(нче)

Чăваш

Нÿхреп

Ăшĕ(нче)

Сăра

Йĕрки(пеле)

Праçник(е)

Кун

Урам(ра)

Çынсем

Каç

Вăрмана

Сасă

1 япала ячĕ

2 паллă ячĕ

3 глагол

Предложени

Синоним (метафора)

Хĕвел

Хытă, хаяр

Каять, хĕртет, йĕртет

Хытă, хаяр хĕвел хĕрхенмесĕр хĕртет.

Пурнăç

Ял

Аслă, ватă

Ларать, çавăрнă, пур

Аслă, ватă яла вăрман ăшне лартнă

Пурнăç

Этем

Вăйлă, çутă

Пăхăнать, ĕçет, çиет

Вăйлă, çутă çын та хăй тĕнчине пăхăнать

Пурнăç

Тема

Ĕлĕкхи

пурнăç

Тĕп шухăш

Силпи таврашĕн, халăхĕн пурнăçне кăтартни

Проблема

Укçапала эрехех çынна ăсран кăларать

• 1. Ч ă ваш сăмахлăхĕ: 8- м ĕ ш клас ă н в ĕ рен ÿ пе вулав к ĕ неки / В.П.Никитин (Станьял ) пухса - ç ырса хат ĕ рлен ĕ . – Шупашкар: Ч ă ваш к ĕ неке издательстви, 2003. – 318с.
• 2. Одюков.И.И. К.В.Иванов пултарулăхне в ĕ ренмелли дидактика материалĕсем/ методика пособийĕ. – Шупашкар: Издательство чувашского РИПКРНО, 1993. – 32с.
• 3. Метин П.Н.,Мефодьев А.И. Литературăпа халăх сăмахлăхĕн ăнлавĕсем. Шкул словарĕ. – Шупашкар: Чăваш Республикин вĕрентÿ институчĕн издательстви, 1997. – 80с.
• 4 . Мещерякова. М.И. Литература в таблицах и схемах. Теория. История. Словарь/ М.И.Мещерякова. – Изд. 5-е. – М.: Айрис-пресс, 2005. – 224с. – (Домашний репетитор).
• Иванова Н.Г. К.В.Иванов пурнăçĕпе пултарулăхĕ/класс тулашĕнче ирттермелли ĕçсем. – Шупашкар: Чăваш Республикин вĕрентÿ институчĕн издательстви, 1990. – 56с.