"Хадаг табиха ёhо"

Хадаг табилга

Хэзээдэшье буряад зон ганса өөрынгөө аймаг хотонһоо һамга абадаг байгаа бэшэ, холо ойроһоо бэри буулгаха ушарнууд ехэ олон байгаа. Урдын сагта хадаг табижа ошоходоо гансал бүһэтэйшүүл ошодог байгаа. Эхэнэр хүн, үрөөһэн хүн, үри хүүгэдhээ гээгдэһэн хүн ошохо аргагүй байгаа. Мүн бэе муутай, эрэмдэг зон баһал ошодоггүй һэн ха. Заал һаа түрэл гарал бэшэшье һаа, айл аймагтаа хүндэтэй хүнүүд ошодог байгаа. Басаган хүн хадаг табюулһан үдэрһөө нүхэрэйнгөө угай мүргэлдэ оробо гэһэн удхатай. Хүбүүтэ талынхид дасан ошожо, ламада хадаг табиха үдэрөө заалгадаг. Хүбүүнэй түрэлхид хамтадаа хэлсэжэ, хадаг табижа ошохо зонойнгоо тоо, аха захые һунгадаг. Тэдэнь 3, 5, 7 хүн байха зэргэтэй. Гэртэнь ороһоор бурхандань мүргэхэ ёһотой. Хадаг табижа ерэһэн худын түрүү айлай эзэндэ бэшэ, харин бурхандань зула барижа, хадагаа табидаг. Бэлэгтэй хадаг гэхэдээ, хадагтай хамта бурхандань сагаан эдеэнэй дээжэһээ сай, архи, мяханай, талханай зүйлһээ табаг табилсадаг.

Сагаан мүнгэн дэнзэтэй,

Саяан уулын хормойдо түбхинэһэн

Түнхэн һайхан хангайн

Туран нютагта Бадмын гэр бүлэдэ ехэ хүлгөөн боложо байна. Энэ айлай одхон Дулма басагандань худа урагууд хадаг табиха гэжэ зорилбо. Хадаг табигшад бэрээхэйнгээ нютагта ерэхэдээ, нара зүб төөрижэ, сэргэдэнь бууна.

-Сайн бана!

-Сайн! Сайн!

-Орожо болохо гү?

-Орогты! Орогты!

-Зай, айлшад, хаанаһаа хайшаа ошожо ябанабта? Хэзээ нютагһаань гараабта? Ямар хэрэг зорилготойбта?

-Хурдан Аха голой эсинһээ, хүгшэн абын хойморһоо, холо газарые ойртуулжа, хуушан юумые шэнэлжэ, инаг мүнхэ дуранай үлзы дээрэ мүндэлһэн хүбүүн басаган хоёройнгоо хуби заяае холбохоёо түрэһэн эхэ эсэгэдэнь, түшэг һайхан тоонтодонь худа урагууд болоё гэжэ хүрэжэ ерэбэ гээшэбди. Манай хүбүүн Доржо танай басаган Дарима эдэ хоёр залуушуулые айл болгохо, гал гуламтыень нэгэдхэхэ гэжэ хайра үршөөл гуйнабди!

Басагаяа бэлэдхэхэ гээшэ

Багахан асуудал бэшэ

Хүлһөөнь толгой хүрэтэр

Хүнэй хэмээр хубсалуулха,

Оро дэбидхэрһээ абан,

Олбог шэрдэг тааруулха.

-Зай, саашань хэлэбэл, иимэ: манай ёһо заншалаар мүнгыемнай үнгэ зүһөөрнь, алтыемнай алтаар, мүнгыеманай мүнгөөр хушажа, гал гуламтаяа нэгэдхэжэ, таряа орооһыеманай таряагаар хушажа, хоёр тээһээнь зөөриеэ тэгшээр нэгэдхэеэ!

Аглаг тайгада ангууша,

Арюун талада адууша,

Эбэр номоной, эршэтэ һомоной

Эзэн манай хүбүүн Доржо.

Алда үргэн халюугаар,

Арбан захатые бүтээхэ,

Хурга зузаан торгоор,

Хорин захатые бүтээхэ,

Алтан хайшын, мүнгэн хурабшын

Эзэхн – танай басаган Дарима.

Эдэ хоёрнай бэе бэеэ оложо,

Наһанайнгаа залууда,

Наранайнгаа эртэдэ

Айл боложо түбхинэхэ гэжэ шиидэһэндэ,

Саг жэлэй сарюунда,

Υдэр хоногой үлзытэйдэ

Ураг худанар боложо,

Залажа табиһан шүтөөндэтнай

Хадаг табижа, басагыетнай эрихыемнай зүбшөөгыт.

Эндэ һууһан һахал сагаан үбгэд, һаншаг сагаан хүгшэд буруу гэжэ арсанагүйбди, зүбшөөнэбди (хадагаа абана)

Татаһаа таһаршагүй бэхи,

Матаһаа матаршагүй сэхэ.

Худа урагууд болобобди!

Хүбүүтэ талынхид худатанайнгаа хүндэдэ өөһэдынгөө асаржа ерэһэн хэшэг-эдеэгээ нэмэдэг. “Тала дайдымнай ургасын дээжэһээ, табан хушуу малаймнай шэмэһээ хүртэжэ хайрлыт!” – иигэжэ бэе бэеэ хүндэлэн, бэлэгээрээ андалдаха.

Хуушанайнгаа һайхан заншалаар

Худын бэлэг тогтоогыт.

Υбэр дээрээ үргэжэ,

Υсинэй хэмдэ хүргэһэн

Сүмбэр уула мэтэ абадань,

Сүн сагаан далай мэтэ эжыдэнь бэлэгүүдээ баринабди.

Бэлэг тогтооһон басаганай тала:

Бэлэгтнай бэхи, бэетнай мүнхэ байг!

Бариһантнай бата, хэлэһэнтнай хэтэ мүнхэ байг!

Үреэл тогтог! Үреэл болтогой! гэхэ мэтээр харюусаха зэргэтэй.

Бэлэг ехэ багаһаа, үнэтэй хямдаһаа болодоггүй. Үнэн зүрхэнһөө зорюулан үгэһэн бэлэг үнэтэ дурасхаал болохо зэргэтэй.

Алтан хоёр үринэрнай хуби заяагаа холбожо, айл бүлэ боложо, амгалан тайбан жаргажа һуухань болтогой!

Манай ёһо заншалаар басаганайнгаа заһал бэлдэхэбди, хүнжэл, тохом, дэрэ гэхэ мэтые оёхобди, хубсаһа хунарыень бэлдэхэбди.

Хурим түрэеэ зунай һайхан сагта бишэн һарада наадая. Танай талаһаа 80-100 айлшадые угтан абахабди. Мүнөөдэр хоёр залуушуулаймнай хэрэг бүтэбэ, саашадаа юумэмнай урагшатай, амжалтатай, бүтэмжэтэй бурханай ёһоор бүтэг лэ!

Буряад арадай үгэ бии: «Басаган үри харида, баатар хүбүүн сэргэдэ».

Аба эжын үреэл алтанһаа үнэтэй, үетэн нүхэдэй найдал, үе наһанай нүхэсэл лэ, хоёр залуу үринэрөө һайхан бүлэ болгоёл даа!

Түрын үдэр гаргажа,

Нарын шарай һунгажа,

Υдэрэй һайниие шэлэжэ,

Түрэл оролсоһон худанарайнгаа

Түлиһэн һайхан гуламта,

Түрэһэн үдэһэн нютагтаа

Бултаараа үдэшэн

Буужа ерэхыетнай хүлеэнэбди!

Үдэхэ малай үнгэ нэгэн, үнэржэхэ зоной үгэ нэгэн” – гэдэгэй ёһоор үри хүүгэдэйнгээ наһанай хэрэг шиидхэжэ байһан худанар үгэ нэгэтэй, үндэр мэдэрэлтэй байха ёһотойнь эли.