Хъæды бæлæстæ. Рацыд æрмæг зæрдыл æрлæууын кæнын.

Урочы темæ: Хъæды бæлæстæ.

Урочы тип: Рацыд æрмæг зæрдыл æрлæууын кæнын æмæ бафидар кæнын.

Урочы нысантæ:

1.Рацыд æрмæг зæрдыл æрлæууын кæнын.

Урочы хæстæ:

Ахуырадон хæс:

1.Рацыд темæйы дзырдтæй пайда кæнын дзургæ ныхасы

Рæзынгæнæн хæс:

1. Ахуыр кæнын чингуытæй хъæугæ информаци исын, уæлæмхасæн æрмæг агурын, кæй базыдтой, уыцы информацийæн аргъ кæнын æмæ хатдзæгтæ скæнын.

1. Хъомыладон хæс:

1. Хибарæй кусыныл æфтауын.

2. Ӕрдз уарзын æмæ хъахъхъæнынмæ разæнгард кæнын.

Урочы æрмæг: презентации, таурæгъ, зарæг, нывтæ, æмдзæвгæтæ.

Урочы цыд.

1.Организацион хæс.

-Уæ бон хорз, сывæллæттæ!

-Ӕгас цу, ахуыргæнæг!

2. Урокмæ сразæнгард кæнын.

Ахуыргæнæг : -Ахуыр кæн дзæбæх , бæстон

Цасдæриддæр у дæ бон.

Сывæллæттæ : -Ахуыр махæн ратдзæн зонд,

Уый нæ сисдзæнис бæрзонд.

1.Фонетикон зарядкæ.

Дзурут мæ фæстæ: Хъулон хъыбыл хъæмпыл хъазы. (2 хатты)

Ахуыргæнæг :- Цавæр мыр уæм хъуысы арæхдæр? (Хъ)

Иумæ-ма йæм зæгъæм.

Аивадон хæслæвæрд:

Ахуыргæнæг: -Ӕрхъуыды- ма кæнут ахæм дзырдтæ,кæцытæ райдайынц ацы мырæй.

Хъæд, хъæддаг, хъæдын. хъæдхой.

Ахуыргæнæг : -Раст загътат.

5. Абон нæм хъæдæй уазæгуаты æртахтис хъæдхой, йемæ та æрбахаста хæслæвæрдтæ.

Хъæдхой, хъæдхой,хъæдхойæг

Фæцæуы дæм нæ хонæг.

Нæ бæлæстæн куывд кæнæм

Ӕнæ дæу цин куыд кæнæм.

(æрбатахтис хъæдхой йæ хæслæвæрдтимæ)

Хъæдхой :- Уæ бон хорз, сывæллæттæ.

Скъоладзаутæ : -Ӕгас цу, хъæдхой. Дæ хорзæхæй сбад.

1. Хæслæвæрд :-Ӕрбакæсут – ма фæйнæгмæ æмæ зæгъут,

цавæр бæлæстыл зайынц ацы дыргътæ?

Слайд №1. 2. Фæткъуытæ цавæр бæлæстыл зайынц?

Фæткъуы бæласыл.

Кæрдотæ – кæрдо бæласыл, чылауи – чылауи бæласыл, тутатæ-

тута бæласыл, балтæ – бал бæласыл, алтъамитæ – алтъами бæласыл.

1. Хæслæвæрд – Ӕркæс нывтæм. Дзырдты фыццаг дамгъæтæй пайда кæнгæйæ базонут дзырдбыды цавæр бæласы ном æмбæст ис.

1.

2.

Сбæрæг кæнын раст скодтой хæслæвæрд æви нæ.

Ацы бæлæстæ не скъолайы кæрты зайынц? –О.

6. Текстыл бакусын. Фæрстытæн æххæст дзуапп раттын текстмæ хæстæг.

Ралæууыд зымæг.

Зымæг та ралæууыд. Тæгæр, тулдз, сусхъæд æмæ бæрз лæууынц æнæ сыфтæртæй. Зайæгойтæ, цæрæгойтæ сæхи зымæгмæ бацæттæ кодтой. Ӕхсæрсæттæг æхсæртæ æрцæт- тæ кодта, арс йæ лæгæты хуыссы уалдзæгмæ, тæрхъус йæ зымæгон кæрц скодта, мыдыбындзытæ мыд æрцæттæ кодтой. Хъæд бирæ мæргътæн æмæ сырдтæн сæ хæдзар у.

Зымæгон сын ам бирæ хæринæгтæ вæййы –тулдзы, нæзыйы мыггæгтæ, сусхъæды къуыбыртæ.

Фæрстытæ :

1. Цавæр афæдзы афон ралæууыд?

2. Цавæр бæлæстæ лæууынц æнæ сыфтæртæй?

3. Зайæгойтæ æмæ цæрæгойтæ цы ми кæнынц?

4. Ӕхсæрсæттæг цы æрцæттæ кодта йæхицæн зымæгмæ?

5. Арс цы ми кæны йæ лæгæты?

6. Цавæр кæрц скодта тæрхъус йæ уæлæ?

7. Мыдыбындзытæ цы æрцæттæ кодтой ?

8. Хъæд бирæ мæргътæн æмæ сырдтæн цы у?

9. Зымæгон сын цавæр хæринæгтæ вæййы ам?

Ахуыргæнæг :- Зæгъут-ма, бæлæстæ се ʹппæт вæййынц зымæг æнæ сыфтæрæй?

Сывæллæттæ:- Нæ, заз æмæ нæзы бæлæстæ баззайынц сæ цъæх къабаты?

Ахуыргæнæг :-Цымæ цæмæн? Уæдæ –ма байхъусæм ахæм рагон таурæгъмæ. Ӕрбахаста нын æй хъæдхой. Дæ хорзæхæй хъæдхой, бакæс-ма нын дæ таурæгъ.

7. Хъæдхой кæсы таурæгъ.

Старая легенда утверждает, что когда-то все деревья были вечнозелеными и сохраняли свою листву даже зимой. Но все переменилось.

Однажды стая птиц совершала свой перелет в теплые края. Одна их птиц отстала от стаи, так как у нее было сломано крыло. Раненная птица порхала от дерева к дереву, ища убежища от холода. Береза, качавшаяся на ветру, не обратила внимания на мольбы птицы. Так же поступила и ива, и устремленный вверх гордый дуб тоже не захотел помочь птичке.

Наконец птица достигла ели, которая любезно приняла ее. Рядом простерла ветви сосна, чтобы еще лучше укрыть птицы от подступающего холода, а можжевельник предложил птице горсть своих ягод.

Лесной дух разгневался на гордые деревья и заставил их заплатить за свою жестокость. Когда вслед за первыми морозами подул ветер, он содрал с березы, ивы и дуба все их листья. С тех пор они всегда обречены страдать от зимних морозов, то время, как милосердные ель, сосна и можжевельник вечно сохраняют свое зеленое убранство.

-Теперь мы будем знать, почему ель и сосна остаются вечнозелеными?

-Что проявили ель и сосна?

Загадка: Зимой и летом одним цветом.

8. Зарæг «Хъæды бæлæстæ»

Хъæды ис бæлæстæ

Тæрстытæ, бæрзытæ.

Тæрсытæ, бæрзытæ.

Тулдзытæ, сусхъæдтæ,

Зазтæ, мæ нæзытæ.

Зазтæ мæ нæзытæ.

Рог дымгæ æнкъуысы

Бæлæстæн сæ сæртæ.

Бæлæстæн сæ сæртæ.

Дзуры сын сæ хъусты

Сусæгæй цыдæртæ.

Сусæгæй цыдæртæ.

9. Ахуыргæнæг:- Цавæр цæстæй кæсын хъæуы æрдзмæ, зайæгойтæм?

Байхъусæм – ма æмдзæвгæтæм: «Фыдуаджы митæ», «Иласы бæлас».

Бæрз бæлас дымгæйæн кодта йæ хъаст:

-Абон та февзæрд мæ цуры Мурат.

Кардæй мæ зæнгыл æрфыста йæ ном!

Лæппу нæ зоны, куыд рисы хъæдгом!

Цæстысыг уайы ныр дудгæ цæфтæй.

Хатгай сыфтæрау ныр ризын мæстæй.

Бафхæр æй марадз, мæ бæсты, цæугæ!

Бафхæр, æфсæрмæй куыд кæна кæугæ!

Ахуыргæнæг: Зæгъут – ма хорз митæ кæны Мурат? Бæлас хъыгдарæн ис?

10. Иласы бæлас.

Уæд иубон кæцæйдæр æрхаста Илас.

Йæ къухы, хæзнайау, чысыл бал бæлас.

Ныссагъта йæ кæрты нæ саби дзæбæх,

Ысфæлмæн ын кодта йæ алыварс зæхх.

Уынынмæ йæм уади æртæ хаты бон.

Фырбуцæй йæм хаста сæ къанауæй дон.

«Цæй, айрæз нын, айрæз, - дзырдта – иу Илас, -

Рæхджы бон куыд ауай нæ тутайы йас».

Цыд рæстæг…Рæсугъдæй нæ уалдзæг æрцыд,

Илас дæр æрвылбон йæ бæласмæ зылд.

Цыд рæстæг… Хур касти. Нæ бæлас фæцъæх.

Йæ къабæзтæ уадзы фæйнæрдæм уæрæх.

Ахуыргæнæг: - Лæппутæй кæцы фæцыди уæ зæрдæмæ?

Цæй тыххæй?

Цавæр лæппу у Илас – фæллойуарзаг.

Сценкæ: Фæрынчын Бæрз.

Амонæг:

Фæрынчын хъæды фидауц Бæрз.

Уæззау æрхаудысты йæ зæнгтыл

Тæфæрфæсгæнæгау йæ цæнгтæ

Æмæ йын нал уыди фæрæз.

Бæрз: Æз де уазæг, хур.

Баххуыс мын кæн.

Дæ тынтæй мын басудз мæ низтæ.

Хур: Хорз…(судзы йæ). Нæ , ницы дзы уайы.

Амонæг: Æрдз сыстад йæ алывæрсты худгæ,

Уæддæр ын фервæзæн нæ уыд.

Фæлæ дын кæс: æмбойны дохтыр

Нæ хъæдхой – хосгæнæг фæзынд,

Мæлæтимæ уый бацыд тохы

Лæмбынæг рынчыныл æрзылд.

Рынчыны хъæдгæмттæ ысгары,

Цы ран ис хъæн, кæм у хъыгдард,

Æмæ дзы низ – рынæй цы ары,

Гъе – уыдон бакæны бындзагъд.

Бæрз: (сулæфыди)

О, бузныг, дохтыр.

Мæ низтæ мын фæсырдтай.

Хъæдхой:

Æнæниз у …

Сывæллæттæ, нæ зæрдыл ма æрлæууын кæнæм æмæ радзурæм уырыссагау цы æмдзæвгæ ахуыр кодтам,уый.

11.Межпредметная связь. Береза. .С. Есенин

Белая береза под моим окном

Принакрылась снегом, словно серебром…

На пушистых ветках снежною каймой

Распустились кисти белой бахромой.

И стоит береза в сонной тишине,

И горят снежинки в золотом огне.

Озарял лениво,обходя кругом

Обсыпает ветки новым серебром.

12. Зарæг: Хъæдхой.

Хъæдæй хъуысы тъупп-тъупп-тъупп

Бæрзы цъар фæхуынчъытæ.

Хъæдхой уидзы къупп-къупп-къупп

Зæронд бæрзы зулчъытæ.

13. Хъомыладон куыст саразын.Слайд № 4.

Хъæд у йе´ мыдзаг бæласæй,-

Не сты иу хуыз æмæ асæй.

Хъæд у иумæйаг дыргъдон,

Саби, хъахъхъæнын æй зон!

Ахуыргæнæг:-Сывæллæттæ, иумæ базондзыстæм бахъахъхъæнын хъæд? – О.

Цы пайда хæссы хъæд?

Махæн та нæ бон куыд у бахъахъхъæнын æрдз?

14.Бæрæггæнæнтæ: Абон уе ´ппæт дæр тынг хорз бакуыстат. Бузныг.

15. Х/к. Ныффыссын æмбисæндтæ бæлæсты тыххæй.