Хаёт фаолияти.

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

ABDULLA QODIRIY NOMIDAGI JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI

PEDAGOGIKA PSIXOLOGIYA YONALISHI

HAYOT FAOLIYATI HAVFSIZLIGI

Jizzax-20 20 yil

MAVZU : ELEKTR XAVFSIZLIGI

REJA :

1 . Elektr xavfsizligi

2 . Inson tanasiga elektr tokini ta'siri

3 . Elektr toki ta'siriga tushib qolishdan himoya usullari

ELEKTR XAVFSIZLIGI

Elektr tokni insonga ta'sirini XVII asrni oxirgi choragida aniqlangan. Baland voltli elektrkimyo kuchlanishlarini manbaini xatarliligini birinchi bo'lib V.V.Petrov aniqlagan. Ishlab chiqarishdagi elektr jarohatlarini ancha keyin: 1863 yilda o'zgarmas va 1883 yilda o'zgaruvchan tokni ta'siri yozilgan.

Sanoatda elektr energiyasidan keng qo'lamda foydalanish yo'lga qo'yilganligi sababli elektr toki tasirida ro'y berisi mumkin bo'lgan bahtsiz xodisalar va ulardan saqlanish muhim masalalar qatoriga kirib ormoqda. Elektr toki tasirining eng xavfli tomoni shundaki, bu xavfni oldinroq sezish imkoniyati yoq

Shuning uchun ham elektr toki xavfiga qarshi tashkiliy va texnik chora-tadbirlar belgilas, to'siq vositalari bilan taminlash, shaxsiy va jamoa muhofaza tizimlarini o'rnatish nihoyatda muhim.

Umuman elektr toki tasiri faqat birgina biologik tasir bilan chegaralanib qolmasdan, balki elektr yoi tasiri, magnit maydoni tasiri va statik elektr tasirlariga bo'linadiki, bularni bilish har bi kishi uchun kerakli va zaruriy malumotlar jumlasiga kiradi.

INSON TANASIGA ELEKTR TOKINI TA'SIRI

Umumiy baxtsiz xodisalar ichida, elektr tokidan jarohatlanish taxminan 5% tashkil qiladi. Lekin, elektr jarohatlanish ichida og'ir turli, ayniqsa o'lim bilan tugaydigan xodisalar 70-75% tashkil qiladi. Elektr xodisalarni asosiy soni, kuchlanishi 1000V gacha bo'lgan elektr uskunalarga to'g'ri keladi. Buni sababi kuchlanishi 1000V gacha bo'lgan elektr uskunalar keng tarqalgan bo'lib, ularni ishlatadigan xodimlarni elektr texnikaviy tayyorlanishi past darajada. Kuchlanish 1000 V dan ortiq bo'lgan elektr jarohatlarni soni ancha kam, va ularga xizmat qiladigan xodimlar mahsus o'rgatilgan va tayyorlangan, sababli baxtsiz xodisalar ham deyarli kam sodir bo'ladi.

1- rasm. Inson tanasidan tok o'tishi natijasida tanani elektr kuyishi

2-rasm. Yashin shakldagi elektr belgili ko'rinishi

3-rasm. Tok ta'sirida ter yuzasini elektr metallanishi

Elektr tokni ta'siri natijasida tirik to'qimalarni to'lqinlatib mushaklarni keskin qisqartirishiga olib keladigan holat elektr zarb deb ataladi.

Odamni tok urish xolati to'rt darajada baholanadi:

1-darajada odam hushidan ketmagan holda yeqilib tushish, mushaklarni qisqartirishiga olib keladi;

2- darajada odamning nafas olishi va yurak faoliyatiga ta'sir etilmagan holda hushdan ketish;

3- darajada nafas va yurak faoliyatiga ta'sir etilgan holda hushdan ketish;

4- darajada elektr shok, qon aylanishi va nafas olish to'xtab, klinik o'limyuz beradi.

• INSON TANASINI ELEKTR TOKIGA KO'RSATAYOTGAN QARSHILIGI

Inson tanasidan o'tayotgan tok, eng kichik qarshilik ko'rsatadigan yo'lidan boradi. Shu holatida tanani qismlari har xil solishtirma qarshiligiga ega bo'lgani bilan tushuntiriladi.

4- rasm. Inson terisining ko'rinishi (kesmada)

a) epidermis - terning tashqi qatlami; б ) derma - terning ichki qatlami;

1) yuqori qatlami; 2) usish qatlami; 3) yog' qatlami; 4) ter bezi; 5) yog' bezlari; 6) qil; 7) qon tomiri; 8) sezgi asab uchlari

O'zgaruvchan tokni solishtirma hajm qarshiligi quyidagicha:

O'zgaruvchan tokni (50 gs)

Solishtirma qarshiligi quyidagicha: (om. sm) hajm

Teri quruq kolotiyadagi

2 10 6 gacha

Suyaklar

110 6 dan-2 10 8 gacha

Tirik xo'jayralari

(3-6) 10 6 gacha

Mishaklar

150-300 gacha

Qon

100-200 gacha

5- rasm. Inson tanasini elektr tokiga ko'rsatayotgan qarshiligi:

ELEKTR TOKI TA'SIRIGA TUSHIB QOLISHDAN HIMOYA USULLARI

8- rasm. Izolyatsiyalangan neytralli uch fazali tarmoq

Izoliyatsiyalangan netralli normal holatida ishlab turgan tarmoqni fazalar biriga tegib ketilsa, inson tanasidan o'tayotgan tok siljish-tokini qarshiligiga va yerga nisbatan tarmoqni hajmiga bog'liq bo'ladi. Fazalardan biri yerga ulanib qo'ladi (tarmoqni avariya holatida) inson uchun havf keskin oshadi, chunki shu holatida inson chiziqli kuchlanishga yaqin bo'lgan qiymatiga uchraydi. Inson uchun eng xatarlisi bir paytda ikki fazaga ulanib qolishi.

Insonlarni elektr tokidan himoyalash usullariga qarab, elektrotexnik mahsulotlarini beshta sinfga bo'linadi:

0 sinfi - kamida ish izolyatsiyasiga ega bo'lgan mahsulotlar va yerga ulash elementlari bo'lmagan, xolda agar shu maqsulotlar II yoki III sinfiga oid bo'lmasa;

01 sinfi - kamida ish izolyatsiyasi va bitta yerga ulash elementiga ega bo'lgan mahsulotlar, oziqa manbaiga ulash uchun simi bo'lmaydi.

I sinf - kamida ish izolyatsiyasiga va yerga ulash elementiga ega bo'lgan mahsulot I sinfli ozuqa manbai bilan yerga ulanuvchi vilkasi bo'lishi kerak.

II sinf - ikki qavatli yoki quvvatlantirilgan izolyatsiya bo'lgan va yerga ulash elemetnlari bo'lmagan mahsulotlar.

III sinf - ichki va tashqi elektr zanjirini kuchlanishi 42 V dan oshmagan maqsulotlar, III sinfiga oid maqsulotlarni to'qridan to'qri ulanadigan tashqi ozuqa manbaini kuchlanishi 42 V dan katta bo'lmasligi shart.

FOYDALANILGAN A DABIYOTLAR

1. Fuqaro muhofazasi to’g’risidagi O’zbekiston Respublikasi Qonuni. Toshkent, "O’zbekiston" 2000 yil 26 may.

2. Z.F.Ilyosova "Hayot xavfsizligi asoslari" Toshkent, 2001 yil.

3. Nurxo’jayev A.Q., Yunusov M.Yu., Xabibullayev I.X. Favqulodda vaziyatlar va muhofaza tadbirlari. “Universitet” nashriyoti, 2001 y.

4 . O.Yu.Iskandarov "Xavfsizlik texnikasi". TDPU 2002 yil. Leksiyalar kursi.