Хальмг келнә кичәл: Үвлин цаг.

КОУ РК « Матросовская коррекционная школа-интернат»

Ил кичәлин төр:

«Үвлин цаг».

Әвән-зүүһин йилһлт.

Белдснь: хальмг келнә багш

Гогенова Людмила Басанговна

с. Матросово

Кичәлин төр: «Үвлин цаг». Әвән-зүүһин йилһлт.

Кичәлин күцл:

1. Хальмг келнә үзгүдин болн әәсин тускар авсн күүкдин медрлинь сергәҗ тодлулх. Тедниг келлһндән, бичлһндән чикәр олзлдг, бичдг дасхх. Үгин әвән-зүүһин йилһлт кеҗ, багшин заасн тоотыг батллһн.

2. Хальмг утх-зокъялын үүдәврмүдәр дамҗҗ сурһульчнрин келлһнь өргҗүлх.Үвлин цагин тускар күүндҗ, шүлгүд чееҗәр келүлһн, йиртмҗ шинҗлх.

3. Эврәннь бәәсн һазр- усндан, төрскн келндән дурта болх, эргндкән харх,

төрскнч седкл зүүлһх.

Кичәлин дөңцлмүд: Онц ахр тольмуд болн схемс (күн болһнд), компьютер (интерактивн сабр), онц даалһврмуд, магнитофон («Байрин айс», даалһвр күцәсн цагт).

Кичәлин йовуд.

1. Кичәлд белдлһнә агчм.

- Мендвт, күүкд!

- Мендвт багш!

-Суутн. Эндр цугтан бәәнәт? Не, сән, ода келлһән ясад, цуһар хальмг әс, дарҗңгуд давтхмн (күүкд хальмг әс, дарҗңгуд келцхәнә).

Не, сән. Ода эндрк йиртмҗин бәәдл шинҗлҗ үзхмн?

Йиртмҗин бәәдл схемәр шинҗллһн. Күүкд самбрур одад, аһарин, салькна, теңгрин ямаранинь темдглнә.

- Тегәд, иим теңгрин бәәдл кезә болна, ода ямаран җилин цаг?

1. Эн мана кичәлин дуудвр :

«Үвлин теңгр иткл уга болдг».

- Энүнә жанрнь келтн?

- Эн хальмг үлгүр.

- Мел чик. Эндрк мана кичәлин төр: «Үвлин цаг». Әвән-зүүһин йилһлт. үвлин зург

Девтрмүдән секәд, эндрк өдрин диг-дара болн кичәлин төр бичҗ авцхатн.

(күүкд бичҗәнә).

Күүкд, ода хәләтн, эн зәңгст эндү бәәхлә чикләд, нер өгтн. Цугтан девтртән күцәллһн. ( сәәхн хальмг айс арһул наачана)

Текст

Үвлд һурвн сармуд бәнә: бар, тула, лу. Үвл мана теегт олн - зүсн болна.

Цасн орна, шурһн шуурна. Зәрмдән үвлд цаасн орх. Өвл дулан болна. Чаңһ

Китн үвл болхла һолмуд, нурмуд көрна. Үвлд көвуд, күүкд байрлна. Эднә инәдн, шуугән ик холас соңсгдна. Үвл – җилин сергмҗтә цаг.

- Йир сән. Мана хальмг келн йир өргн, гүн. Терүнә нег талнь хальмг келнә грамматик болна. Эн чикәр келдг, бичдг дасхна. Тана ширәд күн болһнд хойр цаасн бәәнә. Уланднь- чик хәрүһнь цасна умшар темдглтн, хаҗһр, эс гихлә күцц биш хәрү болхла, көк цааснднь темдглтн. Тегәд эн текстд ямаран-ямаран зокалмудар эндүс харһв келлтн . (күүкд келцхәнә):

-Эгшгин таарлт.

- Алңтрулгч хадврмуд.

- Алңтрулгч эгшгүд.

- Удан эгшг.

-Җөөлн темдг.

- Тодрха биш эгшг.

- Тегәд, эн цуг зокалмуд хальмг келнә ямаран ик әңгд орна?

- Энүг әвән - зү, эс гиҗ фонетик гинәвидн.

- Сән. Мана цаһан толһан хальмг әс кедү, ямаран болдг билә?

- Эннь, Ә,Ө,Ү, Җ,Һ, ң. Һурвн эгшг, һурвн хадвр әс.

- Сән. Хадвр әс яһҗ йилһрнә?

- Хадвр әс хошадлдг болн эс хошадлдг, дуута болн дүлә болдмн.

- Чик. Эгшг әәсин тускар кен келх?

-Эгшг әс өмн дарана болн ар дарана, ахр болн удан болна.

-Йир сән.

Физминутк давуллһн.

Мини цогц -махн.

- Сән. Цааранднь. Дарук цугтан кех даалһвр.

(текстәс 1-гч вариант-«үвлд», 2-гч вариант – «Теегт» гидг үгмүдин әвән-зүүһин йилһлт кех) (нег-негнәннь даалһвр хәләҗ хаҗһрнь чиклх(взаимопроверка) ). (вариант болһнас неҗәд күн босад умшллһн).

Онц даалһврмуд:

(Бәәрндән)

1-гчнь: 144 -гч дамшлһ күцәҗәнә

(Самбрт)

2-гчнь: йилһлтин ашмуд хәләҗ, туслх үгмүдтәһинь татасар ирлцүлх.

Даалһвр .

Үвл 4үзг, 4ә, 2 нил.

Йиртмҗ 3үзг, 4ә, 2нил.

Цан 4үзг, 5ә, 2нил.

Мөсн 4үзг, 5ә, 2нил.

Аһар 4үзг, 4ә, 2 нил.

Бичкдүд 3үзг, 4ә, 2нил.

Цасн 7үзг, 8ә, 2нил.

Байр 6үзг, 8ә, 3нил.

IV. Кичәлин ашнь һарһлһн.

Ода иим марһа давулхмн. Кен үвлин туск шүлг, үлгүр, тәәлвртә тууль болн нань чигн амн-үгин зөөр келлтн. (ашнь һарһх, кен элвгәр келснь - түрүн орм авна) .

- Тегәд, күүкд, эндр мадн җилин ямаран цагин тускар күүндвидн?

-Эндр бидн үвлин цагин тускар күүндвидн.

-Үвл мана теегт ямаран болна?

- Үвл мана теегт олн зүсн болна.

- Күүкд, тадн үвлд дуртавт?

-Э, мадн үвлд йир дуртавидн! (цуһар).

- Эндр мадн грамматикин ямаран әңгин йилһлт кеввидн?

- Әвән-зүүһин йилһлт кеввидн.

-Э, мел чик. Йир сән. Эн схемд тана цуг келсн зокалмуд бичәтә. Тана ширә деер ахр толь бәәнә.

V. Геерин даалһвр. (Цааснд бичәтә ширә деер күн болһна өмн кевтнә).

Күнд: «Байрта үвл» ахр келвр тогтах. Нег үгин әвән-зүүһин йилһлт кех.

Дунд: дамшлһн.

Амр: Сәәхн, арһул, умш, җөөлн, архайг, һаза гидг үгмүдин үзгүдинь, әәсинь тоолад бичх Янзнь: умш-3үзг, 4ә.

VI.Темдг тәвлһн. (Сәәнәр көдлснднь ханлтан өргәд, цаасднь ашар темдгнь тәвҗ йөрәл келх).