Класс с?гате. Борынгы Алабуга

Чиксез калын нарат урманнары, г?з?л ?ырлы чишм?л?ре, балыкка бай к?лл?ре, ?крен ген? аккан елгалары ??м зур чал Чулманы бел?н Алабуга элек-элект?н к?пл?рне ?зен? ??леп итк?н. Татар иленд? Алабуга бик борынгы ш???рл?рд?н санала. Ул тугызынчы-унынчы гасырларда Болгар д??л?тене? т?ньяк ныгытмаларындагы ш???р буларак барлыкка килг?н.

?мма Алабуганы? борынгы тарихын х?зер кемн?р ген? бел? со?? Борынгы бабаларыбызны? изге ?ирен? "?енн?р ш???ре", "Шайтан каласы" дип, ?ан чиркандыргыч исемн?р тактылар. Л?кин ш???рчекне? калдыкларын ?би-бабаларыбыз х?рм?тл?п "Таш м?чет","Изгел?р м?чете" дип т? й?рт? идел?р бит! Х?зер ис? аны без, татарлар, "Ак м?чет" дип й?рт?без. Татар халкында ак с?зе т?сне ген? а?латмый, ? изге, кадерле, х?рм?тле диг?н т?шенч?л?рне д? белдер?.

АЛАБУГА Ш???РЛЕГЕ («Шайтан каласы»)

Алабуга? ш???рлеге? («Шайтан каласы»), археология ист?леге; 10-16 й?зл?рг? караган болгар ш???ре (кальгасы) калдыклары. Алабуга ш???рене? к?ньяк-к?нбатыш чигенд? Тойма елгасы (Каманы? у? кушылдыгы) ярында урнашкан. Беренче тапкыр 1767 елда Троица монастыре монахлары, 1769 да Н.П. Рычков тарафыннан тасвирлана. Археологик тикшерен?л?р 19 й?зд?н алып барыла (Ф.И. Эрдман, Н.Н. Кафтанников, К.И. Невоструев, В.Ф. Генинг, Т.А. Хлебникова, С.В. Кузьминых ?.б.). 1888 д? А.А. Спицын, 1981 д? М.М. Кавиев, 1991-92 д? К.И. Корепанов, 1993 т? А.Х. Халиков ?.б. казу эшл?ре алып бара. Ш???рлек м?йданы 30 ме? м² тир?се, елга тигезлегенн?н 52-60 м га к?т?релг?н биек борында урнашкан. Кыр ягыннан 3 р?т булып сузылган таш-туфрак ?емн?ре ??м тир?н канаулар бел?н ныгытылган. Алабуга ш???рлеге м?йданыны? к?нбатыш ягында болгарлар заманыннан калган таш манара урнашкан (карагыз «Шайтан каласы» манарасы). Казу эшл?ре барышында биред? Ананьино, Пьянобор, Азелино, Им?нкиск?, Болгар ?.б. археологик культуралар катламнары табыла. Табылдыкларны? т?п ?леше болгарлар яш?г?н д?верг? карый. Археологлар тарафыннан почмаклары т?г?р?к, диварлары ярым т?г?р?к манаралар (диаметрлары 5 м) бел?н ныгытылганквадрат формасындагы (21×21 м), ак таштан т?зелг?н бина калдыклары тикшерел?. Казу эшл?ре барышында Идел буе Болгар д??л?те, Алтын Урда, Казан ханлыгы ??м со?гырак д?верл?рг? нисб?тле к?нк?реш ??м с??д? кир?к-яраклары, кораллар, хатын-кызларны? биз?н? ?йберл?ре, ?учи акчалары ?.б. табыла. Алабуга ш???рлегене? т?ньяк-к?нбатыш читенд? ??н?рчелек бист?се урнашкан була. Ш???рлек бел?н бист?, Кама буйлап узган с??д? юлында т?зелеп, К?нчыгыш Кама алдыны? с??д? ??м х?рби-административ ?з?ге булган, аны? аша болгар ?мирене? хакимлеге к?ршед?ге фин-угыр кабил?л?ре даир?сен? таралган дип фаразлана.

? нинди булган со? ул борынгы Алабуга? ?йд?гез карап ?тик.