Старцева Эльвира Александровна,
коми кыв да литература велöдысь
Ыджыдвидзса шöр школа
Кöрткерöс район
Республика Коми
2025 во
Коми культура серти мывкыдсьӧдан-сӧвмӧдан удж: «Ыджыд лун».
Тема: «Ыджыд лун».
Шӧр мог:
-уджавны коми культура сӧвмӧдӧм вылын;
-тӧдмасьны «Ыджыд лун» праздникöн;
-юксьыны öта-мöдкöд выль тöдöмлунъясöн.
Литература:
1. Коми календар. 2009 /Дасьтіс А.Н. Рассыхаев. –Сыктывкар: ООО «Издательство «Кола», 2008.- 384 с.
2. Традиционная культура народа коми: Этнографические очерки. – Сыктывкар: Коми книжное издательство, 1994. – 272 с.
Удж сикас: сёрниа, ворсана.
1.Удж котыртан здук.
Видза оланныд, пыдди пуктана уджъёртъяс!
2.Материал гӧгӧрвоны дасьтӧм могысь велӧдысьяскöд сёрни.
Ас серти шуа, мый миян уджын эм öти тырмытöмтор: ковмас кö миянлы удж кузя либö кутшöмкö гаж нуöдöм могысь; колана литература тырмытöмтор вöсна, радейтам мукöддырйиыс кокньöдчыштны. Видлöг вылö: вуджöдам миянлы колана роч праздникъяс йылысь юöрсö да вöзъям сійöс коми гаж пыдди. Гöгöрвоана, тадзисö ми сöмын воштам збыль комилунсö, коми оласног, коми культура тöдöмлунсö.
Кыпöдны кö чужан кывлысь тöдчанлунсö, сöвмöдны кö сійöс –а тайö миян медыджыд мог- тайöс колö вöчны комиöн.
3.Выль материал сетӧм.
Тайö лунъясö ми кутам пасйыны ыджыд Ен праздник. Кутшöм гаж йылысь ме пані сёрни? Да, дзик сідз, ме сёрнита «Ыджыд лун» йылысь.
1. ЫДЖЫД ЛУН — коми йӧзкостса календарын вичко праздниккӧд йитчӧм лун. Лӧсьӧдӧма Иисус Кристос ловзьӧм лун кузя. Ыджыд лун — ветлысь праздник. Ӧнія кадӧ Ыджыд лунсӧ быд во арталӧны тӧлысь-шонді календар серти.
2. Йӧз костын Ыджыд лунсӧ вермӧны сідзжӧ шуны рочӧнджык «Паска».
Ыджыд лунсӧ йӧз костын шуӧны медся югыд праздникӧн. Ставӧн ӧта-мӧднысö чолӧмалӧны: «Кристос воскресе!». Вочавидзӧны: «Воистину воскресе!». Бӧръя кадӧ комиӧдӧны: «Кристос ловзис!» — «Збыльысь ловзис!» Тадзи жӧ чолӧмасьӧны туй вылын вочаасигӧн и гӧсьтӧ пыригӧн.
3. Медся тшöкыда Ыджыд лун кежлö кольк краситöны лук корйöн (мукöдлаас шуöны лук кыш либö лук комыль). Лук кышсö пуктöны дозмукö, сы вылö тэчöны кольк, содтöны ва, и сідз пуöны либö пачын пöжöны. Мукöдыс вöчöны торйöн виж лук кышöн и торйöн гöрд лук кышöн; вижнас артмö зарни рöм, а гöрднас- ыргöн. Дась кольк кöдзöдöны да чышкалöны кос небыд рузумторйöн, позьö чышкавны кослунъя выйöн кöтöдöм рузумторйöн, сэк колькйыс югъявны кутас. Позьö и мöд нога вöчны: кольксö гартыштны лук кыш сорыс рузумторйöн да сідз пуöдны, сэк артмас кöнтусь сера кольк.
4. Ыджыдлунся пызан сайын медводз сёйӧны кольк. Медводз сёйӧны кӧзяин да кӧзяйка, сэсся пӧль-пӧч, медбӧрын — челядь. Мукӧд котырын вермасьӧны, кодлӧн колькйыс медъён. Быдӧн бӧрйӧ аслыс кольк, тотшкысьӧны: кодлӧн колькйыс дзоньӧн кольӧ, тотшкысьӧ мӧдкӧд. Потӧм кольксӧ сёйӧны. Кӧнсюрӧ колькнас оз тотшкысьны, а пызан ӧта-мӧдар помсяньыс воча гӧгыльтӧдӧны. Мукӧдлаас сёйтӧдзыс кольксӧ колӧ гӧгльӧдны пызан вывті. Ыджыд лунӧ тшӧктӧны челядьӧс быгльӧдлыны кольксӧ джодж кузя, медым курӧгъясыс бурджыка кутасны вайсьыны.
5. Ыджыд лунся гажӧдчӧмъяс нюжалӧны вежон чӧж. Тайӧ вежон чӧжыс бувгӧны жыннянъяс, быд морт вермӧ жыннянӧ звӧнитны. И тайӧ лунъяснас пӧ жыннян горыс зэв аслыспӧлӧс, кылӧ пӧ: «Ульлун воис!», «Блин да кӧвдум!», «Черинянь да кольк!».
6. Ыджыд лун кежлӧ сувтӧдӧны быдсяма пӧлӧс качайяс: пӧвъя качай, козёл, потана качай, шырана качай, вӧчӧны сигӧр кер вывсянь, луд вылын да сарайын. Качай вылӧ пуксьӧны некымынӧн, шӧрас пырджык пуксьӧдӧны гудӧкасьысьӧс, сьылӧны частушкаяс и кузь сьыланкывъяс. Тшӧкыда качайтчӧны и ныла-зонма. Мукӧдлаас качайсӧ вӧчӧны сигӧр кер вылö. Кӧдзыд кӧ, вӧзйысьӧны кодлыкӧ звӧз вылас. Челядьлы лӧсьӧдӧны качайяссӧ торйӧн, пырджык сарайын.
7. Мукӧд сикт-грездас Ыджыд лунсянь заводитӧны чеччавны пӧвйӧн. Чукӧртчӧны ӧшинь улӧ либӧ луд вылӧ. Пес вылӧ пуктӧны пӧв, кык морт сувтӧны пӧв ӧтар-мӧдар помас, ӧтикыс пӧв вылас чеччыштӧ, мӧдыс сэк кості вывлань качӧ. Коді усяс, сы места мӧд сувтӧ.
8. Ыджыд лунсянь вичкоса служитысьяс заводитӧны ветлӧдлыны сиктса олысьяс дорті, и вежон чожӧн кытшовтӧны вичко улӧ пырысь став грездсӧ. Олӧма йӧз казьтылӧны, попъяс локтігкежлӧ пӧ дасьтӧны медся чӧскыд сёян-юансӧ, торъя дозъясӧ пуктӧны шобді, сю, ид тусь, тэчӧны пызан вылӧ пӧжас, кольк, рысь. Вичкоса служитысьяс да налы отсасьысьяс зібъя енъясӧн да вичкоса ыджыд пу крестӧн пырӧны керкаӧ, сьылӧны молитваяс, вежӧдӧны сёян и тусь. Кутшӧмсюрӧ керкаясын пуксьылӧны пызан сайӧ, мыйтакӧ сёянсӧ босьтӧны аскӧдныс, сэсся разӧдӧны сійӧс гӧля олысьяслы, и неыджыд юкӧн кольӧ вичколы.
Ыджыд лунсянь гӧра-кӧдзаӧдз том йӧз чукӧртчӧны луд вылӧ сьывны-ворсны. Изьва вожын татшӧм ворсӧмыс шусьӧ «Войлӧм». Ыджыд лунсянь ывлаын, кос нин кӧ, ворсӧны «Каръясьӧмӧн», «Мачӧн».
9. Луздорын казьтылöны, мый асывнас пöчьясныс тшöктöны вöлі челядьсö туплясьны муяс коласын, мед не висьны во быд. Кöсъян кö пö во гöгöр озыра овны, колö асывнас деньгатö артавны сёяссö сюрсъясöн шуалöмöн. Та могысь жö пуктöны деньгасö пожйö, пожналігмозыс шуалöны, мед пö пож розь мында деньга лоас.
10. Челядьöс асывсяньыс ыстöны вöрö тусяпула. Тусяпусö сюйышталöны керка-карта öшинь да öдзöс юр вылö, матич улö, мед во гöгöр некутшöм лёк оз сибав, сы могысь жö мукöдыс тшынöдöны тусяпунас керка и гид. Кодсюрöяс тусяпусö пуöдöны, да сэсся сійö ванас мыськалöны дозмукъяс.
11. Олöма йöз казьтылöны, Ыджыд четвергö пö вöлі «колльöдам» лудікöс да тöрöкансöс. Спички кöрöбö пö пуксьöдам, сэсся мича рузумторйöн гартыштам, кöрталам кöвтор, лыддьöдлöмöн бöрдігсор кыскам куим туй вежöдз.
12. Мед скöт кутас горт тöдны, кöзяйкаяс асывнас пач ломтытöдз горзöны пач трубаö, кодсюрöяс вундыштöны мöс бöжсö да сюйöны гид матич улö. Сы могысь жö Сыктыв вожын скöтсö вöлöм куимысь гöгöртöдöны керка гöгöр, а Луздорын öшинь сайсянь либö öдзöс пыр öта-мöдлысь юасьöны, гортын-ö скöт. Мед пö скöтыс уна лоö, Четверг асывнас вöлöм лэдзöны йöрö да содталöмöн арталöны лыдсö. Тайö лунö оз позь некодлы нинöм сетны ли удждыны.
13. Кристос сёян- личкöм рысь. Кослунъя дырйи чукöртöм рысь киöн пыдзыртöны, рудзöдöны дöра мешöкын. Сэсся рысьсö солалöны да мешöкнас пуктöны блюд вылö, вывсяньыс личкöны пöв вылö пуктöмöн изйöн.
Сідзи сулöдöны лун кык. Ыджыд лун дырйи вундалöны да сёйöны сывдöм вый сорöн либö нöкйöн. Öнія кадö рысьсö юммöдöны, содтöны вый либö нöк, öрек, косьтöм виноград, ёна гудралöны, сэсся пуктöны пöвторъясысь вöчöм дозйö рудзöдны. Тадзи вöчöм рысь зэв небыд да чöскыд.
14. Öти кольк пуктöны Енув пельöсö, сэні видзöны во гöгöр чöж. Уналаын висьталöны, мый Ыджыд лунся кольксö кö шыбитан пöжарö, би кывйыс чинö да оз кутчысь матысса стрöйбаяс вылö.
15. Матігöгöрса грездъясысь чукöртчöны сиктса вичкоö войся служба вылö, локтöны пöрысь и челядь, верстьö и том. Нуöны вежöдны Ыджыд лун кежлö дасьтöм сёян. Йöз костын шуöны, мый сулалан кö войся служба, во гöгöр здоров лоан, а медым мынтöдчыны висьöмъясысь, колö пö служба бöрас кайлыны кöлöкöльня вылö да сулавны медся ыджыд жыннян улас.
ПРИМЕТА: Ыджыд луныс кӧ бур, и шондіыс ворсӧ — мича, бур во лоӧ.
4.Материал серти тӧдӧмлунъяс вынсьӧдӧм (юалӧмъяс вылӧ вочавидзӧм)
А ӧні, пыдди пуктана велöдысьяс, ме кӧсъя уджöдыштны тіянöс.
Тіян мог: лöсьöдны уджъёртъясныдлы юалӧмъяс лыддьöм тема серти.
Татшӧм ногӧн уджалöмысь ми аддзам, öти-кö, коді бура кывзіс öта-мöдöс; мöд-кö, велалам лöсьöдны стöч юалöмъяс вайöдöм текст серти.
(Быдöн велöдысьяс пиысь бöрйö сетöм текст).
5.Удж серти кывкӧртӧдъяс вӧчӧм.
Культура понятие зэв паськыд. Талун ми видлалім сійӧс сӧмын ӧти боксянь, и тайӧ «Ыджыд лун» праздник. Ми Тіянкöд стӧч коми йӧз. И миянлы, коми кыв велöдысьяслы, быть колö тöдны ассьыным история да культура. Сідзкö, ставсö вöчим колана ног.
Аттьӧ Тіянлы, дона велӧдысьяс, уджысь! Праздникöн, Ыджыд лунöн ставнымöс!
3
313
130 473 
