Конспект урока "Буряад арадай ёhо заншалнууд" ( ЦЫРЕН-БАЗАР БАДМАЕВ «БУДАМШУУГАЙ ОРОН НЮТАГААР СЕРЁЖЫН АЯНШАЛГА» 3 бYлэг)

Хэшээлэй сэдэб : Буряад арадай ёhо заншалнууд

( ЦЫРЕН-БАЗАР БАДМАЕВ «БУДАМШУУГАЙ

ОРОН НЮТАГААР СЕРЁЖЫН АЯНШАЛГА» 3 бYлэг)

Хэшээлэй зорилго:

1. Ц-Б.Бадмаевай «Будамшуугай орон нютагаар Серёжын аяншалhан тухай» гэhэн туужын 3 бΥлэгэй удха hурагшадай хэр зэргэ ойлгоhыень шалгаха.

2. hурагшадай аман ба бэшэмэл хэлэлгэ хΥгжѳѳхэ, ухаан бодолыень хурсадхаха.

1. Угсаата арадайнгаа ёhо заншалнуудтай (айлшанаа угталга, тѳѳлэй табилга, сагаан эдеэн табаг, уг гарбал,) һургаалнуудтай танилсалга,тэрэнээ шадаха зэргээрээ сахижа ябахыень хумуужуулгэ

Хэшээлэй хэрэгсэлнууд: буряад сахим hураха бэшэг, проектнэ самбар,слайданууд

Хэшээлэй ябаса:

1. Эмхидхэлэй үе. Оролто угэ.

Зорилго ( самбарта бэшээтэй)

Хэшээлэй темэ, эпиграф дэбтэр соогоо бэшэхэ.

Эпиграф: Арадай хэлэһэн үгэнүүд соо

Алтанай дуһалнууд байдаг юм.

Х. Намсараев

- Энэ эпиграф уншаад, хэн юун гэжэ hананаб? (hурагшад харюу угэнэ)

( Энэ Хоца Намсараевай хэлэhэн угэнууд соо алтанай дуhалнууд гэхэдээ арадай ёпо заншал, пургаал заабари гэнэ. Тиимэпээ арад зоной хэлэпэн угэ алтан шэнги унэтэй, сэнтэй.)

Багшын үгэ:

– Үхибүүд, бидэ Ц-Б. Бадмаевай «Будамшуугай орон нютагаар Серёжын аяншалга» гэжэ һонирхолтой туужа үзэжэ байнабди. Энэ туужынгаа 3 булэг уншаад, гурбан сэдэбуудээр бэлэдхэл хээд ерэхэ даабаритай байгаат. Муноо гурбан булэг боложо хубаараад, хэшээлээ унгэргэхэбди. Тиихэдээ туужын герой болохо Серёжа буряад зоной ямар заншал мэдэхэ болооб гэпэн асуудалда харюусахабди. Таанар, ухибууд, хэр зэргэ буряад арадайнгаа ёпо заншалаа мэдэнэ, сахина гээшэбта? Хэрбээ холопоо айлшанай ерээ паань, Будада адляар буряад арадайнгаа заншал сахижа шадаха гээшэ гут? Гэрэйнгээ даабари шалгахынгаа урда тээ, бэеэ һорижо, мурысоо унгэргэебди.

«Мэдэнэ гүш?»

Асуудалнуудые багша табижа, һурагшадайнгаа мэдэсэ шалгаха.

1. Хаана Сережа Будамшуу хоёр танилсааб?

2. Сережа ямар станцида бууха байгааб?

3. Серёжа ямар станцида буушооб?

4. Серёжые Буда нүхэрынь яажа угтааб?

5. Будын дуу басаган хэн гэжэ нэрэтэйб?

6. Мунхэ абга Серёжые хэн гэжэ нэрлээб?

7. 3 булэг соо Сережа ямар буряад ёһо заншалнуудаар танилсааб?

Харюунууд:

1. Хара далайн эрьедэхи «Артек» гэжэ Бүхэсюзна пионерлагерьта тэдэ хоёр танилсаа.

2. 71-дэхи разъезддэ

3. Агада

4. Буда нүхэрынь үнэн зүрхэнһөө халуун баяртайгаар Серёжые угтана.

5. Галя

6. москвич

7. Айлшаниие угталга ба хүндэлгэ, буряад арадай эдеэнэй дээжэ сагаан эдеэн, мяхан табаг тухай, тоолэй табилга, уг гарбал.

1. Зохёолой удха дээрэ булэгѳѳр худэлмэри.

1-дэхи булэг – Айлшанаа яажа угтадаг байгааб? – Дамбиева Дулмажаб хоорэнэ.

а) Серёжа аяар холо Москвапаа Ага нютаг айлшалжа ерэбэ. Буда нухэроо хайшан гээд угтааб? Ном соопоо олоод, уншаябди.(94 нюур)

б) Айлшаниие угтаха, удэшэхэ тухай ямар пургаалнуудые мэдэхэбибди? (Ц.Аюна, Нарана, Адисса, Лиза)

Багша тобшолол гаргана

Абын hургаал – алтан

Эжын h ургаал – эрдэм

Ахын hургаал – аша

Эгэшын hургаал - эблэрэл – гэжэ буряадууд ури хуугэдтээ хэлэжэ, захижа хумуужуулдэг байгаа.

1. Буряад арадай ушоо нэгэ ёпо заншал хадаа – тоолэй табилга.

( эл.ном – Буряад арад – буряад эдеэн – тоолэй)

Тоолэй убгэн туруудэ, хундэтэй айлшанда баридаг ёпотой.

Хонинойнгоо тархиһаа үргыень хэлэтэйгээрнь заалажа һалгаагаад, арһыень һайнаар галда хуухалжа, тон сэбэрээр угаагаад шанахада, хонин төөлэй бэлэн болобо гээшэ. Төөлэйгөө айлшадтаа табихадаа, хоншоороорнь урагшань харуулжа баряад, нара зүб харуулан эрьюулээд, хүнэй дэгэлэй энгэр руу зүглүүлэн табидаг.

Тоолэй барихадаа иимэ угэнуудээр хандадаг байгаа.(Дымбрылов Майдар уншана)

Һахал сагаан баабайнар,

Һаншаг сагаан эжынэр,

Холоһоо ерэһэн хүндэтэ айлшандаа

Халуун зүрхэнһөө

Хун сагаан хонин төөлэйгөө

Барихыемнай зүбшөөгыт.

Үндэр ехэ наһатай үбгэжэлдөө

Үнэншэн баярлан байһандаа

Эрье хонин малайнгаа төөлэйе

Хүргэжэ амталхыетнай дурадхан байнабди.

Серёжада тоолэй баряа гээшэ гу? Текст соопоо олоод уншаябди.(97 нюур)

2-дахи булэг – Сагаан эдеэн табаг тухай Болотова Аюна, Сандитова И., Дамбиев Д., Цыдендамбаева Н. хоорэнэд.

Текст соопоо олоод уншая. Хэн олооб? (94 нюур)

Багшын тобшолол:

Сагаан эдеэн гээшэ хүнэй бэедэ, илангаяа хото хоолойдо, гэдэһэ доторто айхабтар туһатай нүлөө үзүүлдэг. “Архи ууһан газаашаа, аарса ууһан досоошоо” гэжэ манай арад дэмы хэлсээгүй байха. Айраг, тараг ходо хэрэглэдэг хүнүүд аюулта муухай бадаган үбшэндэ тон үсөөнөөр дайрагдадаг байна гэжэ хэдэн жэлэй саада тээ япон эрдэмтэд элирхэйлһэн юм. Энэ ушар юун дээрэһээ болоноб гэхэдэ, айраг, тараг бүрилдүүлдэг микроорганизмууд гэдэһэ хотын үнгэртэ айхабтар туһатай нүлөө үзүүлһэнһээнь болоно бшуу.

Сагаан эдеэн хадаа хүнэй бэедэ шэнгэсэтэй, витамин ехэтэй, хүнгэн шанартай, шэмэ һайнтай хоол ха юм.

Сагаан эдеэн гээшэ буряад арадай аман үгын зохёол соо абдарлаатай байдаг

Толгойтой хада – тоһон,

Тархитай хада — тараг.

Аарса ууһан хүн

Ама садхалан.

Үрмэ зөөхэй – үхэрһөө,

Таряан талхан – газарһаа.

3 булэг – Уг гарбал – Бурхиева Нарана, Майдар Дымбрылов

Уг гарбал тухай ном соомнай юун гэжэ бэшэгдэнхэйб,олоод ролёор уншая:

автор – Болотова А., Серёжа – Майдар, Галя – Нарана, Буда – Доржо ( 96 нюур)

Багшын тобшолол:

Муноодэр, бидэ, ухибууд,буряад арадайнгаа ёпо заншал тухай хэлсэбэбди. Анханайнгаа буряад угсаатанайнгаа hайн hайхан ёhо заншалые сахиха, энэрхы сэдьхэлтэйгээр, эхэ эсэгэеэ, нютагайнгаа үбгэд хүгшэдые хүндэлхэ гээшэ манай буряад зоной уялга байха ёhотой.

Ухибууд! Турэл хэлэеэ хугжоожэ, хэр угhаа ерэhэн ёhо заншалнуудаа шудалжа, hэргээжэ, сахижа ябахамнай болтогой!

Хэшээлэй дYн

Викторина

1. Мойhон ямар сагаан эдеэн табагта ородог бэ?

2. Ээдэhэн hΥѳѳр юу бэлдэжэ болохоб?

3. Сагаан эдеэнэй дээжэ юун бэ?

4. Мяхан табагай эгээл ехэ хΥндэ?

5. Тэрэниие хэндэ баридаг бэ?

6. Ямар хоолдо тибhэн ородог бэ?

7. hΥѳѳр ямар эдеэн хэгдэдэг бэ?

Гэрэй даабари: Сахим пураха бэшэг соогоо «Мяхаар хэгдэдэг эдеэн» тухай олоод ,дэбтэртээ бэшээд ерэхэт.

Сэгнэлтэ табилга.