Муниципальное казённое общеобразовательное учреждение
« Каякентская СОШ № 1»
Конспект урока
Класс: 7
Предмет: родная литература
Тема: «Ирчи Казак « Откуда мне знать…»»
Образовательная технология: развивающая технология, ТКМ, здоровьесберегающиие технологии
Учитель: Арсланбекова Гулькиз Эминовна
Дарсны темасы: Йырчы Къазакъ «Не билейим юз дынкъы бар …»
Дарсны муратлары:
1.Йырчы Къазакъны яшав ва яратывчулукъ елун беклешдирмек, алдагъы класларда алгъан билимлерин эсге алыв. Оьзбашына юрюлюген ахтарыв ишни натижасында янгылыкъланы уьйретив.
2.Оьзбашына билим алдырмакъ, гьакълашыв ва пайдалы маълумат топлав имканлыкъларын яшланы оьсдюррюв.
3.Яшланы тил культурасын артдырыв, уьйретив ва чебер сезивню, асил къылыкъланы тарбиялав.
Къурулушуна гёре дарс - къошулчан дарс.
1.Къурум мюгьлет.
Сынавун мекенлешдирив, токъташдырыв.
1 Слайд.
Йырчы Къазакъны портрети, суратлары, китаплары
« Къазакъ – гюн, мен – юлдузман…»
А.Гьажиев
Дарсгъа гьажатлы алатлар:
«Й.Къазакъ» - сурат, китаплар, сёзлени баянлыкълары,ИКТ
Дарсны барышы.
Портрет «Йырчы Къазакъ» ( 1830-1879 й)
Гиришив.
1.Яшланы дарсгъа гьазирлиги тергеле.
Столда: дневник, тетрадлар, китаплар.
Шаирни портретине гере лакъырлашыв юрютюле.
Муаллим:
-Яшлар,уллу шаирибизни герти сураты къалгъанмы? Ону суратын ким этгенни билесиздир?
Яшлар айталар. Муаллим толумладыра.
Й.Къазакъны къайсы асарларын охугъансыз?
Жавап : _1.Суратда Йырчы Къазакъны гёребиз.
« Чатакъ йыр», «Мен Къазакъман» деген шиъруларын охудукъ.
Муаллим: «Чатакъ йыр» деген шиъруну ким айтар?
Жавап : Й.Къазакъ « Чатакъ йыр» (яш гёнгюнден охуй), сонг йыр этип хор булан айтыла.
Муаллим: Кёп яхшы. Кёп арив де уьйренгенсиз.
Гьали шо асарларда къайсы девюр суратлана ?
Жавап: Шиъруларда революциядан хыйлы алдагъы девюр суратлана( шавхаллыкъны девюрю).
Муаллим: Шо замангъы яшавну суратлайгъан не йимик белгилер бар?
Жавап: « Чатакъ йырда» сегиз оьгюз егилеген сабан, гьали буса оьгюзлени къуллугъун трактор кюте.
Муаллим : Яхшы яшлар. Сиз Къазакъны шиъруларын уьйренгенсиз.
Бугюн буса биз Й. Къазакъны яшаву гьакъда сёйлежекбиз. Шо гьакъда айтгъынча Къазакъны суратына тергев берейик. Къазакъны уьст гийими нечикдир? (ИКТ)
Жавап : Къазакъны уьстюнде чепген, къаптал ва башында бёрк бар.
Муаллим: Къазакъны гьайбатлыгъы неден гёрюне?
Жавап: -Ол генг яврунлу, бийик къаркъаралы, къалын къашлы,терен ойлу гезлю, арив бет келпетине ошавлу сакъалы булангъы адам эди.
-Ону къараву, саламат турушу гёрюнюп тура.
Муаллим: Кёп яхшы толу жаваплар бердигиз. Мен де айтайым. Къазакъны бетине къараса, гьакъыллы ва къоркъув билмейген адам болгъанлыгъына шагьатлыкъ эте.
Йырчы Къазакъ 1830-нчу йылда Муслимавул деген юртда тувгъан. Башлап моллада, сонг Капиркъумукъда мадрасада охугъан. Къазакъны яш заманы да, оьрюм вакътиси де ярлылыкъда оьтген, оьзюню тенглилери ярлы яшлар булан земире айтып юрюген. Ону арив ангы болгъан. Къазакъ хомуз согъуп халкъ сарынларын, йырларын айтып уьйренген ва оьзю йимик ярлы уланланы арасында йырлагъан.
Къазакъны йыр чыгъармагъа, йырлама усталыгъы барны билгенде Абдулмуслим шавхал бий оьзюню къаласына, оьзюн макътап йыр йырламагъа чакъыра. Къазакъ макътап йырлайгъанны орнуна, байланы-бийлени сёгюп йырлай. (Шавхалны къаласы Кафиркъумукъда болгъан. Шо къала болгъан ерде гьали де уллу сари таш сакълангъан дейлер). Къазакъгъа Шавхалны ачуву чыгъа. Ону ёймагъа сюе , тек халкъдан къоркъа , неге десе халкъ Къазакъны бек сюе болгъан. Сибирге йибермеге бир иш багьана бола. О да къурдашы Атабайгъа къараваш къызны къачыргъаны. Къазакъ Сибирде уьч йыл туруп геле.Шавхал ону ата юртунда яшама къоймай., шо саялы Къазакъ Ботаюртда яшай.
Къазакъны яшав- яратывчулукъ ёлу уьч девюрге бёлюне:
1. Сибирге баргъынча;
2. Сибирде;
3. Сибирден къайтгъан сонг.
Й.Къазакъ лап да гючлю къужурлу асарларын Сибирде язгъан.
Гелигиз, гьали Къазакъны янгы шиърулары булан таныш болайыкъ.
«Не билейим юз дынкъы бар ханланы»
Яшлагъа шиъруну маънасы чечиле.
Алескендер бийни келпетин ачыкъ эте, акъча учун асырамай душманны къолуна бергенин айта, оьпкелевлер этегени суатлана.
Юз тюрлю пышдырыкълары , ойлары булангъы бийлени сутурлугъун , намартлыгъын суратлагъан.
Автор шиъруда къыйынлыкъгъа чыдама герекни де деп айта, оьзю, оьзюню йимик башгъалар да нечик гетгенин, не къыйынлыкълагъа тарыгъанны суратлай, амма ол осал болмай, бийлеге ий болмай.
Сёзлени баянлыкълары (ИКТ) Яшлар тетрадлагъа язалар
Юз дынкъы – юз тюрлю ойлары булангъы
Гумалап – юмарлап деген маънада
Салагьгъа – жумагюнге ( тюш вакъти)
Инжи – драгоценный камень
Беклешдирив.
Китап булан ишлев. Бет 31-32
Муаллим: Яшлар, гелигиз гьали гезик булан шиъруну охуюкъ.
Соравлагъа гере лакъырлашыв юрюле. Яшав ва яратывчулукъ ёлун эсге алабыз.
Русча таржумасы текстни охула. Тенглешдирив иш юрюле.
А.Жачаевни сейлевю ( дискде видеоматериал)
Рефлексия
Яшлар , Къазакъны гьакъында не йимик белгилер билдик?
Яшлар, сиз дарсны не ерин ушатдыгъыз?
Сизге не ерде четимликлер ёлукъду?
Уьйге иш.
Яшав ва яратывчулукъ елундан докладлар гьазирлемек , шиъруну идея маънасы, чебер охумакъ, тарихи сезлени айырып язмакъ.
438
107 769 
