Конспект урока по родному языку для 5 класса на тему: "Ударение"

Муниципальное казённое общеобразовательное учреждение

«Ашагастальская средняя общеобразовательная школа»

Ачух тарс

Гафунин ударение

Гьазурайди : лезги чIалан муаллим

Ферзеллаева М.Ш..

2023-йис.

Тарсунин кьил: Гафунин ударение.

Тарсунин жуьре: Ц1ийи материал ачухарунин тарс.

Тарс-ахтармишун.

Ишлемишзавай къайдаяр: Уртах чирунин къайдаяр ( дестейра ва кьве касди санал к1валахун), ахтармишунин алакьунар вилик тухунин къайдаяр, информационно-коммуникациядин къайдаяр, диалог, къугъунин ва сагъламвал хуьнин къайдаяр, дифференцированный эгеч1ун, к1елунин савадлувал вилик тухунин къайдаяр.

Тарсунин метлебар: чирвал гунин рекьяй: ударенидикай авай чирвилер гегьеншарун, ам гафарал дуьз эцигиз вердишарун, жуван ва юлдашрин рахунриз дуьз къимет гуз алакьун;

алакьунар вилик тухунин рекьяй: текстинин винел к1валахиз чирун, фагьум-фикир вилик тухун( веревирд ийиз, нетижаяр кьаз чирун), рахунин ва кхьинин ч1ал гегьеншарун;

тербиядин рекьяй: хайи ч1алал медениятдал рик1 хьурун, дуствал хуьз чирун, ч1алан михьивал хуьнин жавабдарвал тербияламишун.

Тадаракар: интерактивный доска, гафарганар, лезги ч1алан ктаб, дидактикадин материалар (карточкаяр, ахтармишунин к1валах кьиле тухузвай чар, жува-жуваз къимет гун патал чарар, гуьгьуьл къалурдай карточкаяр).

Тарсунин финиф.

1. Тарс тешкилун

Саламайлек, зи балаяр! Зи суалриз гуз жавабар,

Гьазур ян куьн тарсуниз? Куь чирвилер къалуриз.

- Лезги халкьдин бажарагълу шаир Хуьруьг Тагьира лагьанай:

Ширин зат1ар гзаф ава дуьньяда,

Сад лагьайди вун я диде, чан диде.

- Заз лугьуз к1анзава:

Кьвед лагьайди вуна гайи ч1ал я чаз.

Ам дуьньядал виридлай масан я чаз!

Къенин чи лезги ч1алан тарсуниз мугьманар атанва. Ша чна абуруз салам гун. (Аялри салам гуда). Гила вирида куь чкаяр яхъ.

1-слайд

- Ибур вучар я за исятда лагьайбур?

- Ч1алакай халкьдин мисалар.

-Вуч лугьузва и мисалри чаз?

-Ч1ал виридалай багьа ядигар тирди, ам гьамиша вине кьуна к1андайди,лугьузва.

-Чи тарсуниз атанвай мугьманриз ван хьанва, Агъа-Ст1алрин школадин 5 б классда к1елзавай аялрин лезги ч1алан тарсунал гзаф рик1 алайди. Гьавиляй къе инал абур чи чирвилер ахтармишиз, чна чи ч1алаз гьик1 гьуьрмет ийизват1а килигиз атанва.

-Куь виридан вилик къе тарсуниз герек зат1ар квани? Ктаб, ручка, тетрадь, жува жуваз къимет гун патал чар, ахтармишунрин чар, яру ва вили рангарин квадратар. Исятда, тарсунин сифте кьиляй куь гуьгьуьл гьихьтинди ят1а къалура кван: шад яз хьайит1а, яру квадрат хкаж, пашман яз хьайит1а- вили квадрат.

1. Суалриз жавабар. Къугъун «Ни фад жаваб гуда?»

-Урус ч1аланни лезги ч1алан алфвитрин арада вуч тафават ава? (33-45, туьк1уьр хьанвай гьарфар).

-Фонетика квез лугьуда?

-Кар, фикир, вафалу, квар- ачух тушир лабиал сес квай гаф гьим я?( квар)

-Лезги ч1алан алфавитда ачух гьарфар шумуд ава?

- Ачух сесер шумуд ава? (6)

- Са сесни къалур тийизвай гьарф гьим я? (ь-хъуьтуьл лишан).

-Гьижа квез лугьуда? (слогдиз)

-Гафуна гьижайрин кьадар гьик1 тайинарда?

- Гафунин кьат1 ц1ийи ц1арц1из акъудунин гьихьтин кьет1енвилер ава? (1) са гьижадикай ибират тир гаф ц1ийи ц1арц1из акъуддач; 2) са гьарф ц1арц1е тадач ва ц1ийи ц1арц1изни акъуддач; 3) кьве ачух тушир сад хьтин гьарфарикай сад ц1арц1е тада, муькуь гьарф ц1ийи ц1арц1из акъудда, 4) кьве гарфуналди къалурзавай ачух тушир лабиал сес пайдач).

- Жува жуваз къимет эцигзавай чарчел сад лагьай ц1арц1е гьарда вичиз къимет эциг.(1,2 ва 0 балл).

3.Ц1ийи тарсунал фикир желб авун ( мотивация) ва тарсунин тема ачухарун.

-Къенин чи тарс адетдинди туш, тарс-ахтармишун я. Амма чна къе вуч ахтармишун лазим ят1а чир хьун патал ша чна экрандиз фикир гун.

2-слайд

Зун гафунин рик1 я. Эгер зун тахьайт1а, гафарни жедач.

За зи чка дегишарайт1а, гафунин мана квахьда.

- Къенин чи тарсунин тема нивай лугьуз жеда?

- Ударение. Къе чун ударенидикай рахада.

- Ударенидихъ галаз куьн гъвеч1и классра таниш я. Куь рик1ел ударенидикай вуч алама?

3-слайд.

Январ?дин къа?ни ругуд.

Кла?сдин к1валах.

Гафунин ударение.

-Атармишунрин бинедаллаз къенин тарсунин эхирдай чавай ихьтин суалриз жавабар гуз хьун лазим я.

5. Метлебар эцигун.

1. Ударение квез лугьуда?

2. Лезги ч1ала гзафни-гзаф ударение аватдай гьижа (слог) гьим я?

3. Урус ч1алай атай гафара ударенидин чка гьим я?

4. Гьамиша ударение аватдай суффиксар гьибур я?

1. Ц1ийи тарс ачухарун.

-Исятда за квез мах к1елда. Дикъетдивди яб акала.

1) МАХ

Ударенидин аламатар.

Са сеферда Грамматика лугьудай вилаятда Гафари шадвилин межлис к1ват1на ва анал гьарда вичин тариф ийизвай: сада вич виридалайни мелеблуди я, муькуьда- вич виридалайни герекди я, лугьуз гьуьжетарзавай. Амма Ударенидиз и межлисдал эвериз рик1елай алатнавай. Гзаф хъел атана Ударенидиз ва ам, Гафари чпин тарифар ийидайла, са гьинай ят1ани пайда хьана.

- Зун галачиз квехъ вуч мана авайди я?-лагьана Ударениди. Эгер заз к1ан хьайит1а, за зи чка дегишарна, куь манаяр михьиз квадарда!- давамар хъувуна ада.

Гафар Ударенидин ч1алахъ хьанач ва виликди Кьат1Ун гаф экъеч1на:

-Заз вахъай кич1е туш, вун Гафарин кьилел алай са биц1и ц1ар я. Вавай заз вуч ийиз жеда? Зун, Кьат1УН, вири крар кьат1извай гаф, акьван вик1егь гаф я хьи, зун галачиз са карни кьиле физвач!-лагьана дамахдивди ада.

Ударенидиз хъел атана, ада кьвед лагьай гьижадилай сад лагьайдал хкадарна. (?) Кьат1Ун гафуникай КЬАт1ун хьана. Гафари къал къачуна. Ахпа гьуьжетрални къал-макъалдал рик1 алай КъАлин гаф майдандиз экъеч1на:

- Заз Ударенидивай са зат1ни ийиз жедач!»-гьарайна ада.

Ударениди, лагьайт1а, амалдар хъверна, сад лагьай гьижадилай кьвед лагьайдал хкадарна. Гила адакай гьи гаф хьана? КъалИн. Ударениди неинки гафунин мана, мад вуч дегишна? (Вуч ийин? - КъАлин, гихьтин? -КъалИн (?)Ч1алан пай. Глаголдикай гила прилагательное хьанвай. Вири Глаголар адаз чап-чап килигзавай.

Чпин тереф хуьз мадни Гафар экъеч1 хъувуна. КъенИ гафуникай КъЕни хьана, Т1алАрикай Т1Алар, МАса гафуникай МасА, Ц1урУникай Ц1Урун, гуьрчег, иер АбУрдикайни Абур хьана.

Акуна хьи Гафариз Ударение галачиз чпин крар к1евел алайди.

И йикъалай кьулухъ абуру гьамиша Ударенидиз лап ч1ехи гьуьрмет ийизва.

4-слайд

2) Махунай суьгьбет.

-Квез мах бегенмиш хьанани?

-И махунай чаз вуч чир жезва?

- Ударение кьвед ва я са шумуд гьижадикай ибарат гафара са гьижа хкудна акъудуниз лугьудайди.

- Гафра адаз вичин тайин чка ава. Эгер ударенидин чка дегишарайт1а, гафунин мана, бязи дуьшуьшра ч1алан пайни дегиш жеда.

Куь вилик квай ахтармишунар кьиле тухузвай чарчел Ударенидин къвалахъ- гафуна са гьижа гужлуз лугьун, кхьихь.

-Тарсунин юкьвалай квез гьихьтин гьиссер ават1…………..

1. Гафарин винел к1валах ахтармишунар кьиле тухун.

Группайра к1валах.

Ганвай гафар ц1ийи ц1арц1из акъуд жедайвал гьижайриз пая ва ударение эциг.

Туьрез, жумарт, ариф, уьлчмиш, жигъирар, ашукь, чуьллер, руквар, гъейрат, берекат, яна, фена.

4-слайд

Туь-рЕз, жу-мАрт, арИф, уьлч-мИш, жи-гъИ-рар, ашУкь, чуьл-лЕр, ру-квАр, гъей-рАт, бе-рЕ-кат, Я-на, фЕ-на.

Ахтармишун: Ч1ехи пай гафара ударение гьи гьижадал аватзава?

-Кьвед лагьай гьижадал.

-И къейд вирида ахтармишунар алай чарчел кхьихь.

5- слайд

-Исятда квез аквазвай гафар гьихьтин гафар я?

-Урус ч1алай кьабулнавай гафар?

-Абура ударение эцигунин къайда гьихьтинди я?

-Урус ч1ала ударение гьик1 алат1а, чи ч1алани гьак1 амукьда.

-Кхьихь и къейдни ахтармишунин к1валахрин чарчел.( ударение авайвал амукьда).

Гила вирида фикир це нубатдин слайддиз.

6-слайд

-И жергейра ганвай гафар квен куьмекдалди арадал атанва?

- -лу ва –суз суффиксрин куьмекдалди.

- Квез аквазвайвал, ихьтин суффиксар квай гафарал ударение аватунин гьихьтин кьет1енвал ава?

- -лу ва –суз суффиксар квай гафара ударение гьамиша гьа и суффиксрал аватда.

- Кхьихь и къейдни ахтармишунар авунвай чарчел эхиримжи ц1арц1е.

8. Сифтегьан мягькемарун.

- Ударение квез лугьуда?

- Ахтармишунар кьиле тухвайла, чаз вуч чир хьана?

Эгер бязи гафарал ударение гьик1 аватзават1а инанмиш жез хьайит1а, чавай гафарганрин куьмек къачуз жеда (гафарганар къалурда).

9. Ц1ийи тарс мягькемарун.

1) Сагъламвилин декьикьа.

-Къарагъ гила вири к1вачел, гила чна са т1имил ял ягъин.

Гъилер цавуз хкаж, туп1арал акъваз ва дериндай нефес къачу, агъуз ая гъилер ва дикъетдивди яб акала. За гафар лугьуда. Эгер ударение сад лагьай гьижадал аватиз хьайит1а, гъилер цавуз хкажа, кьвед лагьай гьижадал аватиз хьайит1а виликди ая, пуд лагьайдал аватиз хьайит1а, агъуз ая.

Уьмуьр, сандух, яйлух, сабурсуз, уьтквем, къудратлу, сабур, булах.

-Аферин, вирида дуьз гьерекатар кьиле тухвана. Явашдиз куь чкайрал ацукь. Ударение дуьз тайинариз виридаз чир хьанва.

2) Синтаксисдин к1валах.

Ганвай предложение синтаксисдин жигьетдай разбор авун, характеристика гун, кьвед ва кьведалай гзаф гьижайрин гафарал ударение эцигун.

Чна хайи ч1алал дамахзава.

Чарчел куьне квез къимет эциг.

3) Ктабдин винел к1валах.

1) Тарс к1елун.

2) Тапшуругъар тамамарун.

133-тапшуругъ.

Гафар кхьихь ва ударение эциг.

КутУн, кутАзва, шАдвилелди, булАхрал, халкьАрин, гьуьрмЕт, гьуьрметсУз, лайИх, важиблУ, синИх, цуьквЕрин, манИяр, тухвАл, жумАрт.

3) Тест тамамарун ( Жув ахтармиша. 61-чин)

7-слайд

Чарчел къимет эцигун.

10. К1валин к1валах.

8-слайд

Тапшуругърин условияр к1елун, тамамардай къайдайрин гъавурда тун.

11. Рефлексия.

-Гила, тарсунин эхирдай, хкаж хъия куь гуьгьуьл къалурзавай яру ва я вили чарар. Аквазвайвал виридаз тарс бегенмиш хьанва. Къенин тарсуна квез виридалайни вуч бегенмиш хьана?

- Гъавурда гьат тавур, четин хьайи чка гьим я?

12. Нетижа кьун.

- Ша чна садра рик1ел хкин хъийин, къенин тарсуна чаз ц1ийи вуч чир хьанат1а. Ударение квез лугьуда, гзафни гзаф ударение аватдай гьижа, урус гафара ударенидин чка ва гьамиша ударение аватдай суффиксар.

13.Къиметар эцигун.

- Куьне квез къимет гайи чарарал гьихьтин нетижаяр хьанва?

(Лап хъсан иштирак авур аялриз «5», юкьван жуьреда иштирак авурбуруз «4» эцигда).

9-слайд