Кычкылдануу калыбына келуу реакциялары жана кычкылдануу даражасы

Тема:Кычкылдануу- калыбына келүү реакциялары жана кычкылдануу даражасы

Кычкылдануу- калыбына келүү реакциялары

• Кычкылдануу-калыбына келүү реакцияларын биологиялык синтездерде (фотосинтез, дем алуу,тамак синирүү) мааниси чоң.
• Кычкылдануу-калыбына келүү реакциялары техникада да зор мааниге ээ. Металлургия өндүрүшү кычкылдануу-калыбына келүү процесстерине негизделген. Ал процесстердин жардамы менен металлдар табигый бирикмелерден бөлүнүп алынат.

Писаржевский кычкылдануу–калыбына келүү реакцияларынын электрондук теориясын түзүү менен электроддордун мүмкүнчүлүгү жɵнүндɵгү гальваникалык элементтердин теориясын сунуш кылган жана катализ теориясын түзгɵн. «Введение в химию» (1926–жыл) деген китебинде биринчи жолу бардык маалыматтар атомдордун жана молекулалардын электрондук теориясынын кɵз карашы менен берилген .

Лев Владимирович Писаржевский (1874–1938) – физикалык химия бɵлүмү боюнча белгилүү окумуштуу, СССРдин ИА академиги, В.И.Ленин атындагы сыйлыктын лауреаты .

Кычкылдануу-калыбына келүү реакциялары

• Кычкылдануу–калыбына келүү реакциялары деп, молекуланы түзгɵн атомдордун кычкылдануу даражаларынын ɵзгɵрүшү менен жүргɵн реакцияларды айтабыз.
• Кычкылдануу же калыбына келүү процесси ɵз алдынча жүрɵ албайт. Бул учурда бир атомдун электрону башка элементтин атомуна ɵтɵт. Ал эми ɵзүн ɵзү кычкылдануу жана калыбына келтирүү реакцияларына бир эле элементтин атомдору катышат, алардын бир бɵлүгү электрондорун берсе, башка бɵлүгү аларды кабыл алат.
• Электрондорун берген атом   калыбына келтиргич  болуп саналат да, оң заряддалат. Электрондорду тартып алган атом терс зарядга ээ болуу менен кычкылдандыруучу болуп калат.

• Кычкылдандыргыч дайыма жогорку терс электрдүүлүккɵ ээ болушат. Татаал заттардын формулаларында кычкылдандыргычтар да калыбына келтиргичтер да болот, б.а. бир эле кычкылдандыргычтар болот – бул терс электрдүүлүгү эң жогору болгон, терс заряддалган атом.

• Ал эми татаал заттардын ичинен калыбына келтиргичтер катары оң заряддалган, 1,2,3 зат болушу мүмкүн. Кычкылдандыргычтын атомунун терс заряддалган иондорунун саны, бардык калыбына келтиргичтердин атомундагы оң заряддалган иондордун санына барабар болот.

• Атом – электронейтралдуу бɵлүкчɵ болуп саналат. Ошондуктан, кычкылдануу–калыбына келүүнүн теңдемелерин чыгаруу мына ушул баланска негизделген.

Кычкылдануу –калыбына келүү реакцияларынын классификациясы

Молекула аралык кычкылдануу–калыбына келүү реакцияларын түзүү

• Кычкылдануу–калыбына келүү реакциясына дайыма үч компонент катышат:
• а)  калыбына келтиргич,
• б)  кычкылдандыргыч,
• в)  кошумча кычкылдандырган зат– эң кеңири таралган жана негизги кычкылдандыргыч болгон – кычкылтекке бай зат, (кɵп учурда бул реакциялар кычкыл чɵйрɵдɵ жүрɵт).

• 5H 2 S + 2KMnO 4  + 3H 2 SO 4 K 2 SO 4  + 2MnSO 4  + 5S↓ + 8H 2 O

• Берилген теңдемеде:

• H 2 S   – калыбына келтиргич,
• KMnO 4  – кычкылдандыргыч,
• H 2 SO 4  – кычкылдандыруучу зат.

Молекула ичиндеги окистенүү–калыбына келүү реакциялары

• Молекуланын ичиндеги ККР (кычкылдануу–калыбына келүү реакциялары) кɵп убакта ысытуу менен жүргɵн ажыроо реакциялары болуп саналат.

• 2KMnO 4   K 2 MnO 4  + MnO 2  + O 2 ↑
• 4KMnO 4   2K 2 O + 4MnO 2  + 3O 2 ↑ (Өтɵ жогорку температурада)
• 2KClO 3   2KCl + 3O 2 ↑
• 2NaNO 3   2NaNO 2  + O 2 ↑
• 2HgO  2Hg +O 2 ↑
• 2H 2 O 2   MnO 2 → 2H 2 O + O 2 ↑

• Өзүн–ɵзү Окистендирген жана калыбына келтирген реакцияда кызыктуу учурлар кездешет:

• 4KClO 3   3KClO 4  + KCl
• 3S o  + 6NaOH  2Na2S -2  +Na 2 S +4 O 3  + 3H 2 O

• Электрондук баланс теңдемеси:

• S о   +2e  → S -2  | 2 | 1 | 2
• S о   -4e  → S +4  | 4 | 2 | 1
• 2Н 2 S + H 2 SO 3   3S↓ + 3H 2 O
• SO 2  + 2H 2 S  3S↓ + 2H 2 O

Кычкылдандыруучу болуп, кычкылдануу даражаларын ɵзгɵрткɵн жана жогорку кычкылдануу санын кɵрсɵткɵн элементтер боло алат :

• (N +5) HNO 3 ; (Mn +7) KMnO 4 , HMnO 4 ; (Cr +6) K 2 CrO 7 . CrO 3  ; (Pb +4) PbO 2 ; (F 0  ) F 2 ; (S +6) H 2 SO 4 .

Калыбына келтирүүчү болуп, кычкылдануу даражаларын ɵзгɵрткɵн жана тɵмɵнкү кычкылдануу санын кɵрсɵткɵн элементтер боло алат:

• (N -3) NH 3 ; (S -2)H 2 S; (F. Cl, Br. I -1) HF. HCl, HBr. HI ; (P -3) РH 3 ; (H -1) металлдардын гидриди; (жөнөкөй түрдөгү бардык металлдар ) Na, Al, Mg….

Кычкылдандыруучу да калыбына келтирүүчү да болуп, кычкылдануу санын ɵзгɵрткɵн жана аралык кычкылдануу даражасын кɵрсɵткɵн элементтер боло алат:

• (N = 0, +3): N 2 , HNO 2 ; (S=0) S; (Fe +2): FeSO 4 , FeCl 2 .

Терминдер менен иштөө

• Калыбына келтиргичтер деп,  кычкылдануу убагында электронун берген атомдор, молекулалар же иондорду айтабыз.
• Калыбына келтирүү  – электрондорду ɵзүнɵ кошуп алуу.
• Кычкылдануу  – электронун берүү.
• Кычкылдандыргыч деп , калыбына келтирүү убагында электрондорду ɵзүнɵ тартып алган атомду, молекуланы же ионду айтабыз.
• Кычкылдануу–калыбына келүү реакциялары  деп, ɵз ара аракеттенишкен атомдордун кычкылдануу даражаларынын ɵзгɵрүшү менен жүргɵн химиялык реакцияларды айтабыз.
• Кычкылдандыруучу(подкислитель)  – бул кандайдыр бир кислота.
• Электрондук теңдемелер  – кычкылдануу жана калыбына келүү процессин кɵрсɵткɵн теңдемелер.