Кыргыз тили жөнүндө ырлар

Кыргыз тили жонундо ырлар:

Өз тилинде окутууга баланы
Ата-эне кабарганча таманы.
Орун таппай ындыны өчтү акыры
Жөө кыдырып чыгышса да калааны.

Шарт-жагдайды көрүп туруп оңдогус
Кара күчкө байкамаксан болобуз.
Көлөкөдөн корко берсек корунуп
Билбейм деги кантип, качан оңобуз?!

Бетке кармап теңдемечил жобону
Башын ийип, таазим этип «жогору».
Баласына сүйлөбөстөн кыргызча
Барк албаган эне тилиң оңобу?!

Актоо керек эне сүтүн оболу
Мына ушул соболдун да соболу.
Каргышына кала көрбө эненин,
Белгилүү го арты кандай болору.

Эне тилдин тагдырына жаны ачып.
Эне тилдин тазалыгын талашып.
Тилдин тилге тийбестигин залалы
Чыңгыз агай түшүндүрдү жаны ачып.

Буга болбой коргошундуу камчы алып
«Улутчул» - деп бүт Союзга жар салып.
Улут безер сүр көрсөттү дембе-дем
Жети атадан калган өчү барчалык.

Бирге жүрөм эне тилин кадырлайм,
Бул тил менен иштейм, сүйлөйм, ыр ырдайм.
Башка тилди жандай жакшы көрсөм да,
Эне тилин сүйгөнүмдөн жаңылбайм.

Зор "Манас" көлөмүнө жетпес ченем,
Чарчабай үч ай айтса түгөнбөгөн.
Кыргызда дагы толгон көп укмуштар,
Чынында баары сенин күчүң белем.

Ар бир тилдин кудурети ошончо,
Өз ээсине дабалыгы алардын.
Эртең тилим жоголору чын болсо,
Анда жакшы бүгүн өлүп калганым.

Эне тилим - кенч, байлыгым түгөнбөс,
Жарды тил дээр, балким, да бир оозу шок
Ассамблейде сүйлөнбөсө, сүйлөнбөс,
Бирок мага андан өткөн улуу жок.

Жүрөк болк деп, кулак тостум мен үнгө,
Ошол үндөр денеме жан кийирди.
Врач, бакшы шыпаа болбой өлүмгө,
Өлгөн денем эне тилден тирилди.

Эй жарандар,
Эскертерим силерге:
Чындап кызмат кылам десе ким элге,
Сүйсүн тилин
Сүйгөн жарын сүйгөндөй,
Күйсүн тилге
Перзентине күйгөндөй.
Жалгыз ырын ырдай берет кекилик,
Кекиликтер койсун мени кечирип.
Эне тилин билбей туруп,
Эне тилге күйбөй туруп,
Эли-журтун
Сүйөмүн деш чекилик.
Ысыгыңа алар күйүп,
Суугуңа тоңалбайт
Эне тилин түшүнбөгөн,
Кур кыйкырып күпүлдөгөн,
Эч убакта Атажурттун
Анык уулу боло албайт!

Бул чындыкты
Тилин танган
Тилазарлар,
Динин танган
Диназарлар угушсун.
Мейли алардын куйкалары
Курмушудай курушсун.
Ар улуттун улуттугун аныктаар,
Тил деген бул —
Метрикасы улуттун!

Кымбаттан кыналышып бүткөн тилим.
Кылымдан азиз энем күткөм тилим.
Төрөлүп, бул дүйнөгө көз ачканда,
Жаралып, жаным менен бүткөн тилим.

Тилиңе кулдук кылам, энем, атам!
Кечиргин, мен тараптан болсо катам,
Сен сүйгөн, сен сүйлөгөн ушул тилде
Кубултуп, безеп ырдап келе жатам.

Бул тилдин кылдат, кымбат сырын ачам,
Канымды сыя кылып, китеп жазам.
"Таң эрте тил өмүрү бүтөт" - десе,
Күн менен уккан кечте кошо батам.
(Абдрасул Токтомушев)

Илим менен билимге көпүрө - тил,
Көкөлөткөн адамды тили деп бил.

Тил адамды бакытка бөлөп салат,
Тил адамды шорлотот башын алат.

Тил арстан босогоңдо комдогон
Бошоп кетсе, өзүңдү да жеп койгон.

Миң сан калкты Теңир өзү жаратты,
Тилдүү сүйлөп, тилсиз үнсүз карашты.

Тирүү жанга эки нерсе керектир,
Бири - тили, бири - дили ак көңүл.

Сөздү, дилди жаратты адилет деп,
Жалганчылар жалынга күйгөнү эп.

Туура сөздөн чексиз пайда табарсың,
Жалган сөздөн каргыш-сөгүш аларсың.
(Жусуп Баласагын)

Эне тилим эне сүтүм, таалайым.
Ачып турган ак калпагым маанайым.
Кылымдардын кылымдарга кыялбай.
Сен өркүндөп өсүшүндү каалаймын.

Узун тартып өмүр көчтүү кербениң
Канча кылым карытканын билбедим.
Жашоосунда тынчтык болуп элимдин.
Токтобостон чубай берсин кербениң.

Тоого тоолор курамалап курашып,
Узун тартып уламалап улашып.
Алда кайдан кебез тартып келаткан.
Кербенчинин төөлөрүндөй чубашып.

Улуу куштун уясы тоо боорунда,
Деген нуска көңүлүмдү көтөрөт.
Асабаңды көтөр Кыргыз өйдөгө,
Тоо бүркүтү сен эмеспи көкөлөп

Отко салсаң, чокко салсаң күйбөгөн,
Жоголгон жок, кеткени жок дүйнөдөн.
Эне тилим нечен кылым карыткан,
Ушул тилде бабам Манас сүйлөгөн.

Турган чакта жергебизде аш толуп,
Эне тилим жадырасын жаз болуп.
Эгерде ким эне тилин жерисе,
Катып калсын, кыймылдабай таш болуп.

Тилиң барбы – журтсуң, элсиң, пендесиң,
Тагдырыңды, тарыхыңды жиктеген.
Бул жарыкта тилсиз болсоң, айла жок,
Бир макулуксуң жан ачыта тиктеген.

Менин тилим – күч канатым, кут тилим,
Манас бабам жар чакыра сүйлөгөн.
Бул жашоонун бүтпөс ыры сыяктуу,
Бүт өмүрдө төл тилимди үйрөнөм!

Эне тилим — Ала-Тоом, Мекеним,
Тил болбосо айткылачы мен киммин?
Тик чокуда ханыша айым болсоң да,
Өз тилиңди унутпастан жат билгин.

Эне тилим туурум менин, эл журтум,
Мүрөк суудай дары мага бир жутум.
Өз тилиңди барктап баркын билбесең,
Сана айтарым кыргыздыгың унуткун!

Асмандан балбыл жанган жалгыз тилим,
Ааламга аты чыккан Чыңгыз тилим.
Арыбай кылымдарды карыта бер,
Ардагым, ата мурас кыргыз тилим!

Кыргыз тилим өзүм сүйлөп үйрөнгөн,
Абалтадан ата-бабам сүйлөгөн.
Сен бар кезде мен тирүүмүн, мен бармын,
Сен жоголсоң, мен жоголом дүйнөдөн.
Эч бир жерде мен кыргызмын дебесмин.
Ойлоп сенин тагдырыңа күйбөсөм.

Тил көпүрө илим менен билимге.
Тил адамга кубаныч берет өмүрдө.
Тил адамды бакыт, даңкка жеткирет,
Тил адамды шорго салат өлтүрөт.

Учкул создор:

Улуттун тили дайыма элдин улуттук руху менен тыгыз байланышта. (А. Н. Толстой)

Тилдин байлыгы ал ойдун байлыгы. (Н. М. Карамзин

Тили чулдур булбул болгуча, тили так чакчыгай бол. (И. А. Крылов)

Тилине ээ боло албаган адам, оюна да ээ боло албайт. (Л. Н. Толстой)

Көп тил билүү - демек бир кулпуга түшө турган көп ачкычтуу болуу. (Ф. Вольтер)

Жашоодо тилден ачуу жана тилден таттуу эч нерсе жок. (Эзоп)

Жараткан бергенин бүт койбой алат, бир гана жагымдуу сөз аман калат. (Фирдоуси)

«Адам өлкөдө эмес, тил ичинде гана жашайт. Мекен — бул жалгыз тил гана» 

Чет тилдерди үйрөнүү - эне тилди байытат, аны ачык, даана, ийкемдүү, көркөм кылат. (Н. К. Крупская)

Бөтөн элдердин адеп-аклак, кулк-мүнөзүн билищ үчүн, алгач алардын тилин үйрөнүүгө аракет кыл. (Пифагор)

Макалдар:

Тили жоголгон журттун өзү да жоголот.

Эне тилим -эне сүтүм, бакытым.
Эне тилим түгөнбөгөн байлыгым.

Тил - акыл таразасы, жүрөктүн ачкычы.

Тил - ойдун сандыгы.

Эне тилдин ээси - эл.

Эне тилди билбегениң, тууган элди сүйбөгөнүң.

Булбул гүлүн сүйөт, адам Мекенин сүйөт, азамат тилин сүйөт.

Мен – кыргызмын, мен ошого мактанам,
Кыргыз тилин кылымдарга сактаган.

Кыргызымдын өлбөстүгү эмнеде?
Кылым кезген эне тилинде.

Жыргагандын баарысы турмуш эмес,
Жылт эткендин баарысы жылдыз эмес.
Билебиз деп төштөрүн каккан мөнен.
Билбегендер өз тилин кыргыз эмес!