Абайды? 29,38 ?ара с?здері

Абай Құнанбаев (1845-1904)

Ұлы ақынның өмір жолы Қазақтың ұлы ақыны Абай (Ибраһим) Құнанбаев 1845 жылы бұрынғы Семей облысы, Абай ауданы, Шыңғыс тауының етегінде туған. Шыққан ортасы – ауқатты Тобықты руының белгілі ел билеушісі болған ірі тұлғасы Құнанбай Өскенбайұлының отбасында дүниеге келген. Әжесі Зере мен дана мінезді анасы Ұлжанның тәрбиесін көреді. Абайды әкесі он жасында Семейге оқуға жібереді. Әуелі ол Ғабул-Жаппардың, кейін Ахмет-Ризаның медресесінде білім алады. Орыс тілін өз бетімен меңгеріп, сол арқылы әлем әдебиеті, өнері, ғылымы, фәлсафасына аяқ басады.

Абай – ақын Абайдың ақындық қасиеті 1880-ші жылдардың орта кезінен басталады. Абайдың ең алғашқы жазған өлеңі – “Қансонарда бүркітші шығады аңға”. Бұл өлең 1882 жылдары жазылған. Абай бұған дейінгі жазған өлеңдерін өз замандасы Көкбай атынан таратып жүрген. Кейін 1886 жылдан бастап өз атына көшірген.

Абай өлеңдері:

• “ Жасымда ғылым бар деп ескермедім” (1885)
• “ Ғылым таппай мақтанба” (1886)
• “ Интернатта оқып жүр” (1886)
• “ Жаз” (1886)
• “ Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы” (1887)
• “ Біреудің кісісі өлсе, қаралы ол” (1888)
• “ Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін” (1889)
• “ Қыс” (1888)
• “ Күз”, “Қараша, желтоқсанмен сол бір-екі ай”(1889)
• “ Жазғытұры” (1890) т.б.

Абай - сазгер

Абай өзі ән шығарған ақын. Оның көп өлеңдері өз әнімен тараған. Олар:

• “ Желсіз түнде жарық ай”
• “ Көзімнің қарасы”
• “ Сегіз аяқ”
• “ Қор болды жаным”
• “ Бойы бұлғаң”
• “ Айттым сәлем, Қаламқас” сияқты төл шығармаларымен қатар, оның “Қараңғы түнде тау қалғып”, “Татьянаның хаты” тәрізді аудармалары да халық арасына ән болып жайылған.

Абай - аудармашы

Ақын Лермонтовтан 27 шығарма аударған. Олар:

• “ Теректің сыйы”
• “ Жартас”
• “ Жалғыз жалау”
• “ Дұға” т.б.

Крыловтан аударған шығармалары:

• “ Шегірке мен құмырсқа”
• “ Түлкі мен қарға”
• “ Бақа мен өгіз”
• “ Есек пен бұлбұл”
• “ Ала қойлар” т.б. мысалдарын аударған.

Пушкиннен “Евгений Онегиннен” үзінділер күйінде 8 өлең аударған.

Ұлы жазушының қарасөздері:

• Қарасөз дегеніміз – ғылым, дін, философия туралы қара сөзбен жазылған еңбек.
• Қарасөз – арабтың “ғақлия” деген сөзімен мәндес
• Ғақлия – көркем сөз, дана сөз, асыл сөз деген мағынаны білдіреді.
• Абайдың қарасөздерінің саны – 45
• Бұл қарасөздер 1890-98 жылдар арасында жазылған.
• Қарасөздер алғаш рет Семей қаласында 1948 жылы “Абай” журналында жарық көрді.
• Жазушының қарасөздері орыс, қытай, француз тағы да басқа көптеген әлем тілдеріне аударылды.

Қарасөздің негізгі тақырыптары:

• Әділет, турашылдық, шыншылдық, ғылымға құмарлық, еңбексүйгіштік немесе оған қарама-қарсы аярлық, жалған айту, пәлеқұмарлық, мансапқорлық, жалқаулық, тағы да басқа қасиеттер
• Көлемі аз, мағына терең
• Сюжеті жоқ

Топтық тапсырмалар:

• І топ. “Жарлы болсаң, арлы болма”, “Жалға жүргеніңде жаныңды қинап, еңбекпенен мал тап”
• ІІ топ. “Қалауын тапса, қар жанады, Сұрауын тапса, адам баласының бермесі жоқ”, “Атың шықпаса, жер өрте”
• ІІІ топ. “Алтын көрсе, періште жолдан таяды”, “Ата-анадан мал тәтті, алтын үйден жан тәтті”

38-ші

қарасөз

Достық

Артықшылық

Кемітушілік

Жамандық

Адам баласын

қор қылатын

3 қасиет

1. надандық

2. еріншектік

3. залымдық

Деңгейлік тапсырмалар:

• І топ. Адам баласын қор қылатын 3 қасиетке байланысты мақал-мәтелдер айту
• ІІ топ. Карточкадағы сұрақтарға жауап беру
• ІІІ топ. Мәтіннен ерекше ұнаған сөздеріне ой-тұжырым жасау

Сөзжұмбақтың сұрақтары:

• Абайдың әкесінің есімі?
• Абайдың лақап аты?
• Күллі дүниедегі өнердің дұшпаны?
• Білім, ғылымның жоқтығы?
• Абай ән жазған, ол тек ақын емес, сонымен бірге...
• Абай не жазды?
• Адам баласының дұшпаны?