Айдер Османнынъ аяты ве иджады. "Балалар эви янында" икяеси

Республика Крым

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение

«Яснополянская школа – детский сад» Джанкойского района

296120, Российская Федерация, Джанкойский район, с.Яснополянское, ул.Первомайская,2а

ОГРН 1159102006832, БИК 043510001, ИНН 9105008596 КПП 910501001, р/с 40701810635101000042 в отделении по Республике Крым Центрального банка Российской Федерации г.Симферополь, e-mail: [email protected]

План-конспект урока

крымскотатарской литературы в 5 классе

«Айдер Османнынъ аяты ве иджады. «Балалар эви янында» икяеси»

Учитель: Джепарова Э.Р.

с. Яснополянское, 2018 г.

Фен: къырымтатар эдебияты

Мевзу: Айдер Османнынъ аяты ве иджады. «Балалар эви янында» икяеси. Дерснинъ чешити: янъы бильги алув дерси.

Планлаштырылгъан нетиджелери:

Шахсий: балаларгъа эдебиятымызгъа меракъ ашламакъ; талебелернинъ тиль хазинесини байытмакъ; оларда ватанперверлик дуйгъусыны инкишаф этмек; дженк адамларгъа насыл аджылар кетиргенини косьтермек; дерсте алынгъан бильгилерге актив мунасебет тербиелемек;

Фенлерара: къыясламакъ, фикир этмек, нетидже чыкъармакъ; лугъатларыны инкишаф этелер; агъзавий ве язма нутукъларыны зенгинлештирелер.

Фен: талебелерге А. Осман акъкъында малюмат бермек; икяени ифадели окъумакъ, образларны талиль этмек, мевзу ве гъаесини анълатмакъ.

Донатма: языджынынъ фотосурети, дерслик, лугъат сёзлери, проектор.

ДЕРСНИНЪ КЕТИШАТЫ:

1. Тешкилий къысым:

Тешкилий къысым. Селямлашув. Дерске эмоциональ азырлыкъ корюв. – Бир шиир окъуйым, динъленъиз.

Мен окъумыш оладжам.

Окъуп, бильги аладжам!

Гъайрет этип,тырышып,

Яхшы адам оладжам!

– Бизлер де,балалар,бу шиирдеки сезлерни акъылымызгъа алып,чокъ бильгили ве акъыллы адам олмакъ керекмиз. Раледе ренкли карточкалар бар. Къырмызы, мавы, ешиль ренкли. Оларгъа бакъынъыз ве кейфинъизге келишкен тюсни сайланъыз.

1. Эв вазифесини сорав. Оджа: Талебелер, кечкен дерсте биз Эмиль Амитнинъ аяты ве иджадынен таныш олдыкъ. Онынъ «Чанта» ве «Анамнынъ умюти» икяелерини окъудыкъ.

Суаллер: «Мий уджуми»

1. Эмиль Амит не вакъыт, къаерде ве насыл къорантада догъды?

(1380 с. Акъмесджит шеэринде белли шаир Осман Амит къорантасында догъды)

1. Э. Амит эсерлери насыл газетада нешир этильди? («Ленин байрагъы» газетасында)

2. Э. Амит балалар ичюн насыл эсерлер язды: («Учурымлы ёл», «Анамнынъ умюти», «Чанта»)

3. Сервер неге дарылды? (Эр вакъыт, эр шейнинъ эскисини онъа бергенлери ичюн)

4. Не себептен Сервер аптесини аджыды? (чюнки Левиза татасынынъ къалын сачлары арасында къыстырылгъан пападие чечеги солгъан, бурюшкен эди)

5. Чечек дестесини корип, Левиза не япты? (шашып къалды, атта къолуны утюнен пиширди. Чечеклерни элине алды, къокълады, багърына басты (коксюне басты. Пенджереден башыны чыкъарып, о якъкъа, бу якъкъа бакъты)

6. Не ичюн Левиза бу чечек дестесине о къадар севинди? (чюнки бу чечеклер онынъ кейфини котерди)

7. Левизанынъ эмексевер къыз олгъаныны къайсы левхада корюне?

(Сыныфдашлары тогъайлыкъта ойнагъанда, Левиза мал фермасында чалыша, анасына ярдым эте)

1. Сиз Сервернинъ къайсы табиат чизгилерини бегендинъиз?

2. Сизинъ агъа, таталарынъыз я да къардашларынъыз бармы?

3. Керек вакъытта бири-биринъизге насыл ярдым этесиз?

3.Янъы мевзуны анълатув:

Дерснинъ макъсат ве вазифелерини илян этюв.

Янъы мевзу илян этиле ве дефтерлерде яздырыла.

Оджанынъ кириш сёзю: Балалар, бугунь биз даа бир истидатлы языджымыз Айдер Османнынъ аяты ве иджадынен таныш оладжакъмыз. Онынъ чокъ меракълы эсерини окъуп талиль этеджемиз.

Айдер Осман акъкъында видео косьтериле

Талебелер, дерс девамында расткельген сёзлернинъ базылары тахтада язылгъан. Дикъкъатынъызны джельп этем.

Лугъат сёзлери:

Арбий – военный

Хызмет – служба

Хор - униженный

Аджыныкълы – жалкий

Къаравул – сторож, охранник

Янгъын – пожар

Енъмек – победить

Шиддетнен – очень быстро

Хавуз – бассейн, водаём

Теляшлы – тревожный

Ёргъун – уставший

Къуршун – пуля

Бедерка -

Чукюндир – свекла

Иштеа – аппетит

Ашкъазан – желудок

Оджанынъ сёзю:

1. Балалар акъкъында меракълы эсерлер язгъан языджы Айдер Осман 1938с. Къырымда Бешкъурткъа Вакъуф коюнде оджа къорантасында догъды (А.Осман не вакъыт ве къаерде догъды?)

2. Сюргюнликте кой мектебини битирген сонъ оджалар техникумында окъуй. Бу йыллары арбий хызметке ёлланыла. Шу вакъытлардан башлап чешит макъалелер яза ве газеталаргъа ёллай. (Кой мектебини битирген сонъ къаерде окъуй?)

3. Арбий хызметтен къайткъан сонъ Ташкент девлет университетининъ журналистика факультетине кирди. (А.Осман насыл алий окъув юртунда окъуды?)

4. А.Осман «Ленин байрагъы» газетасында, ве 12 йыл «Йылдыз» меджмуасында чалышты. ( А.Осман насыл газета ве меджмуада чалышты?)

5. А.Осман корюмли рус, озьбек, тюрк языджылырнынъ бир сыра эсерлерини къырымтатар тилине терджиме этти. (А.Осман насыл халкъларнынъ эсерлерини къырымтатар тилине терджиме этти?)

6. Онынъ «Балалар эви янында» икяеси экинджи джиан дженки вакътында олып кечкен вакъиаларны акс эте, инсанларны агъыр вакъыттада мераметлигини косьтере. (Онынъ «Балалар эви янында» икяесинде не акъкъында сёз юрсетиле?)

1. Раатлыкъ дакъкъа

Насыл дюльбер алма корьдик.

Ерлеримизден берабер турдыкъ

Къолларымызны котердик

Онъы узьмеге къыйын олды

Чюнки ель котерильди

Биз текаран секирдик

Ве оны узып алдыкъ.

1. Дерсликлернен чалышув. «Балалар эви янында» эсерининъ окъувы, талиль этюви

Къараманлар

1.Къабул эмдже – дженкте бир аягъынынъ уджуны гъайып эткен къаравул

2.Директор – балалар эвининъ директоры

3.Койлюлер – этрафтаки мераметли кой адамлары

Суаллер

1.Аязлы къыш геджесининъ тынчлыгъыны ненинъ сеси бозды? (Балалар эвининъ азбарында къакъылып башлагъан чаннынъ сеси бозды)

2.Чанъ адетте не вакъыт къакъыла эди? (Саба тургъанда, линейкагъа тизильгенде, ашкъа чагъырылгъанда къакъыла эди)

3.Шимдичи не вакъыт къакъылды? (Яры геджеси)

4.Демек, яры геджеси балаларны насыл вакъиа уянта? (Янгъын уянта)

5.Кимнинъ теляшлы сеси эшитиле эди? О, не деп къычыра эди? («Балалар, турунъыз, эрзакъ анбарымыз яна! – деп Къабул эмдженинъ теляшлы сеси эшитиле эди)

6.Къабул эмдже кимдир? (Балалар эвининъ къаравулы)

7.Къабул эмдже даима насыл урба кийип юре эди ве балаларгъа насыл вакъиалар айтып бере эди? (Къабул эмдже даима арбий урба кийип юре эди ве балаларгъа насыл дженк акъкъында вакъиалар айтып бере эди)

8. Балалар атешни сонъдюрмек ичюн ярдым эттилерми, сонъдюрип олдылармы? Насыл олгъаныны айтып беринъиз. (Балалар кимиси къопкъа, кимиси чайникнен, кимиси чанакънен сув ташып башладылар, лякин не къадар арекет этселерде атешни сонъдырып оламадылар. Аксине бир къызчыкънынъ сачы туташты. Къабул эмдже аман онынъ башыны къаргъа комьди ве атешке якъын кельмеге ясакъ этти )

9.Анбар ичинде бир шей къалдымы? (Анбар ичинде эр бир шей янып битти)

10.Янгъын акъкъында балаларда насыл фикирлер пейда ола? (Кимерси балалар немселер якъты деп тюшюнелер, кимерсилери насылдыр адамлар анълашылмагъан тильде эткенлерини, гедже къуршун сесини эшиткенлери киби фикирлер пейда ола)

11.Анбарны ким якъты? («Эр шейни алгъан сонъ хырсызлар якътылар. Буны яныкъ сеснен Къабул эмдже айтты)

12.Балалар эвининъ директоры нени ваде этти? (Уйлелик мытлакъа аш оладжакъдеп бедеркасына минди ве къаякъкъадыр кетти)

13.Буюк группанынъ балалары къурсакъларыны тойдурмакъ ичюн не яптылар? (Тербиеджилер ясакъ этселерде ёлдан арабалардан морковь, чукюндир я да согъан хырсызлап, болюшип иштеанен ашай эдилер)

14.Бу вакъиа къайсы вакъытта олып кече? О вакъыт акъкъында не билесиз? (Бу вакъиа дженк вакъытында сюргюнликте олып кече)

Ашагъыдаки сёзлерге синонимлер тапып, джумлелер тизинъиз:

Эрзакъ – аш, емек, гъыда

Теляшлы - къоркъунчлы

Аталар сёзлери.

Эйилик япсанъ- сонъунадже яп.

Къайда бирлик, анда тирилик.

Оджанынъ сёзю: «Балалар эви янында» икяесинде дженк йыллары балалар да агъыр, зор алларгъа къалгъаны косьтериле. Дженк йыллары ве сюргюнлик вакътында балаларнынъ хорлугъы, аджыныкълы такъдирлери тасвирлене.

6. Дерснинь нетиджеси (диалог)

- Балалар, биз бугунь не акькьында лаф аттик?

- Насыл икяенен таныштыкь?

- Насыл сезлер хатырынъызда кьалды?

1. Эв иши: конспектлерни окъумакъ, икяенинъ мундериджесини бильмек ве суаллерге джевап азырламакъ 155-158с., аталар сёзлерининъ манасыны ачыкъламакъ, лугъат сёзлерини огренмек.

1. Баалав. Мен сизлерни бааладым, пек яхшы чалыштынъыз, амма сиз дерсте насыл чалышкъанъынъызны бакъып озюнъизге насыл баа къоймакъ истер эдинъиз? Раледе учь чешит къыяфетлер бар, олар дерсни бегенген ве бегенмегенъинъизни ифаделей, сайланъыз ве артында адынъызны язып, озюнъизни бааланъыз.

Анъладым Анъламадым

Зайыф анъладым