Балдарга жана өспүрүмдөрдү медициналык гигиеналык жана жыныстык жактан тарбиялоо

К ы р гыз Рес п у блик ас ынын Билим б ерүү ж а н а илим мини с т р лиги

О ш м а мл е к е ттик у нив ерс ит е ти

Те м а : Б а лд ар ды ж а н а өс п үрү мд өр д ү м е дицин а лык

гиги е н а лык ж а н а жыны с тык ж а кт а н т ар биял оо

А тк ар г а н : Ф МО ( б )-1-22 Те кш ер г е н : Д ос н а з аро в а Ай г ү л

О ш ш аар ы 2022- жыл

П л а н :

• Балдарды медициналык гигиеналык жактан тарбиялоо
• Балдарды үй-бүлөлүк турмушка даярдоодогу жыныстык тарбия
• Тукум куучулук жол менен берилүүчү оорулар
• Венерологиялык ооруларды алдын алуу
• Илим техниканын тукум куучулукка тийгизген таасирлери

2

Балдарды жана өспүрүмдөрдү медициналык- гигиеналык жактан тарбиялоо

Балдар жана өспүрүмдөрдүн гигиенасы – тиричилик шарт жана окуу-тарбия иштеринин баланын өсүп-өнүгүшүнө, ден соолугуна таасир этишин, о. эле аларга карата иш-чараларды иштеп чыгуучу илим тармагы.

О к уу ч у л ар дын эмг е к гиги е н ас ы - окуучулардын жаштык өзгөчөлүгүнө, мүмкүнчүлүгүнө таянып аба, жарык, нымдуулук режимдерди оптималдуу шарты, эмгектенүү учурунда камсыз болушу каралат.

Ко л эмг е ги ө тк өрү л үү ч ү кл асс тын т е мп ера т урас ы 18 т а н т ө м ө н ж е ж о г ору б о лб оосу к ере к . Эмг е кт е н үү д ө о к уу ч у л ар иш о п ера циял ар ды а лм а шты р ып а тк ар ыш а т . Би р о п ера ция 10–15 мин у т а д а н а шп а шы к ере к .

О к уу ч у л ар дын к ара ж у м у шт а эмг е кт е н үүсү 14 ж а шт а гыл ар ү ч ү н 2 саа т , 15–16 ж а шт а гыл ар ү ч ү н 4 саа тт а н а шп оосу з ар ыл . 11–14 ж а шт а гы б а лд ар ар би р 30 мин у т а д а 10 мин у т а д е м а л а т . Эмг е кт е н үү н ү н б ар дык т үр л өрү нд ө к оо п су зд у к ч ара л ар ы са кт а л а т .

Мектеп гигиенасы

Ме кт е п гиги е н ас ы – окуучулардын ден соолуугун сактоо, чыңдоонун жолдору жана каражаттары жөнүндөгү илим. Өзүнчө илимий тармак катары XIX кылымдын экинчи жарымында калыптанган. Бул илимдин пайда болушуна мектеп окуучуларында дайыма кеңири таралып келген оорулар себеп болгон. Мисалы: көрүү органынын оорулары, дене турпатынын өзгөрүшү, неврастения, аз кандуулук болуп эсептелет. Бул оорулардын себебин изилдеп келгенде окуучуларга сабактын көптүгү артыкча жүк болгондугу, мебелдердин туура жасалбагандыгы, жарыктын туура эмес коюлгандыгы ж. б. себеп болгон.

Мындай кемчиликтерди жолго кою үчүн көптөгөн изилдөөчүлөр иштеп, бир нече эмгектер жаралган. Көпчүлүк мамлекеттерде бул боюнча конгресс өткөрүлөт. Конгресс 1904- ж. ( Нюрнберг ), 1907- ж. ( Лондон ), 1910- ж. ( Париж ), 1912- ж. ( Буффало ), 1947- ж. ( Париж ), 1957- ж. ( Берлин ) өткөн. Мектеп гигиенасынын негизги маселелери төмөнкүлөр: ден

соолугунун абалы жана бой салмагынын өсүшү, акыл-эсинин өрчүшү; окутуунун жана тарбиялоонун гигиенасы; мектеп окуучусунун эмгек режими жана дем алуусу; бала бакча жана билим берүү мекемелеринин санитардык гигиеналык жактан талапка жооп бериши; жугуштуу оорулардын алдын алуу.

Окуу куралдарына карата гигиеналык талаптар

О к уу к ура лд ар ын а к ара т а гиги е н а лык т а л а пт ар – окуу куралдагы ачык, даана басылган печаттык тексттер көздүн аракетин жеңилдетет, көп чарчатпайт. Окуу китебинин барактары ак, глянцталбаган болуу керек. Контрасттуу болуу үчүн кара түстөгү тамгалар колдонулуп, ак кагазга жөнөкөй жана ачык, даана шрифт менен басылат. Тез окуган адамдар үчүн шрифттин бийиктиги 1,75 м, сабаттуулукка жаңы үйрөнүп жаткан окуучуга шрифтин 2,8 мм. 2–4- класстар үчүн 2,1–2,4 мм окуу китебиндеги саптын узундугу 78–80 мм болсо окуганга женил болот.

Эки саптын аралыгы 2,7–3 мм болуу керек. Ар бир беттин жогорку, төмөнкү жана оң жагындагы талаасы 30 мм болсо жарык жакшы чагылып, контраст жогорулайт.

Химиялык идиштердин кыры тегиз, өзү бекем болуу керек. Металл приборлордун учу, курч бурчтары тегерегирээк формага келтирилет. Окуу куралдарынын көлөмү, бийиктиги, формасы жана салмагы окуучулардын боюна жана жаш өзгөчөлүгүнө ылайыкталып жасалат. Таблицаларга ылайыкталган кагаздар жылтырак эмес, бирок ак түстө болот.

Балдарды үй-бүлөлүк турмушка даярдоодогу жыныстык тарбия

Өспүрүм балдар. Буларга 12 — 13 жаштан 16 — 18 жашка чейинки балдар кирет

Физиологиялык жактан бул курак жыныс бездеринин жетилүү мезгили болуп саналат.Жыныс бездеринин гормондору бүт организмге, анын ичинде вегетатив жана борбордук нерв системасына таасирин тийгизет

Кыз балдардын жыныстык жетилүүсү болжол менен 12—14 жашта башталып, 16—18 жашында аяктайт; эркек балдарда 13 —15 жаштан 18—20 жашка чейин созулат. Жыныстык экинчи белгилер пайда болот: кыздардын көкүрөк бези чоңоёт, эркек балдардын үнү жооноёт, кыздардын этек кири келет , балдарда поллюция жана башкалар болот. Өспүрүм балдар тез чоңоюп, бою жылына 10 смге узарат, кыздар эркек балдарга караганда эрте өсөт. Өспүрүмдөрдүн адегенде колу-буту узарат, андан кийин денеси чоңоёт. Бет түзүлүшү өзгөрөт. Денесинин айрым бөлүктөрүнүн ашыкча өсүшүнөн баланын кыймылы убактылуу бузулат, ал олдоксон, эпсиз болот. 15 —16 жаштан тартып эби-сыны оңоло баштайт. Бул мезгилде баланын келбетине айрыкча көз салуу зарыл..

Өспүрүм балдардын күн тартибине өзгөчө көңүл бөлүү керек. Ал баланын нерв системасын ашыкча

чарчап-чаалыгуудан сактайт. Өспүрүмдөрдүн күн тартибин сабактан тышкары спорт менен машыгууга, эс алууга убактысы жеткидей түзүү керек. Түнкү уйку 8—9 сааттан кем болбоо зарыл, өспүрүмдөргө телекөрсөткүчтү узак убакыт кароо, көп окуу зыян.

Өспүрүмдөр өздүк гигиенаны сактоого тийиш. Жыныстык жетилүү мезгилинде организмдин вегетативдик жана эндокриндик өзгөрүүсүнүн натыйжасында май бези күчөп иштеп, май жолдорунда безетки пайда болот, ал сезгенип, ириңдеп кетиши мүмкүн. Ошондуктан дайыма таза жуунуп жүрүү керек. Эгер бала терчил болсо түрдүү кургаткыч сепмелерди, дезодоранттарды пайдаланып, ич кийимин тез-тез алмаштырып турушу тийиш. Кыздар эртең менен, кечинде астын жууп, этек кири келгенде ысык суу менен жуунбай, душка же куюнуп киринүүсү зарыл. Этек кири келгенде агын сууга түшүү, көп басуу, чуркоо, секирүү жарабайт.

Тукум куучулук жол менен берилүүчү оорулар

Ту к у м к уу м а оору л ар — тукум куума информацияны сактоо, берүү жана ишке ашыруу бузулганда пайда болгон оорулар.

Хромосомалык ооруларда хромосомалардын саны жана структурасы өзгөрөт. Хромосомалардын нормадан чыгышы өзүнөн өзү бойдон түшүүгө, өлүү төрөлүүгө дуушар кылат. Бул оорулар жыныс хромосомаларынын жана жыныстык эмес хромосомалардын ( аутосомалардын ) өзгөрүшүнүн натыйжасында пайда болот. Жыныс хромосомалардын аномалиясында жаңы төрөлгөн баланын моюн, чыканак бүктөөлөрүндө ашыкча тери болуп, терең бырыштарды пайда

кылат. Бара-бара баланын бою өспөй калгандыгы билинет.

1 2

Жыныстык жетилүү мезгилинде экинчилик жыныс белгилери басаңдайт, кыздарда этек кир келбейт. Ал эми аутосомалардын өзгөрүшүнөн Даун оорусу пайда болушу мүмкүн. Мында оорулуунун кебетеси башкача болот: баш сөөгүнүн формасы туура эмес болуп, көз жылчыктары кыйшык жайгашат, кулак калканы кичине, манжалары кыска жана ийри, булчуңдары бошоң, алаканда туурасынан кеткен бырыштары болот. Көпчүлүк ооруларда жүрөктүн тубаса кемтиги, ички секреция бездеринин функциясынын бузулушу, акыл-эсинин жетилбегендиги байкалат.

Венерологиялык оорулар

Ве н ера оору л ар ы — көбүнчө жыныс жолу менен жугуучу оорулардын тобу. Аларга котон жара, сүзөк, жумшак шанкр жана башка кирет.

Венера оорусу тукумга таасир этет, себеби котон жара менен сүзөк туура эмес дарылоодон өнөкөт түргө айланып, көп убакытка оорулууну эмгекке жараксыз кылып, көп учурда майыптыкка алып келет. Венера ооруларын өзүн өзү дарылоо же атайын медициналык билими жок кишиге жардамга кайрылуу жарабайт. Сүзөктү дарылабай же чала дарылаганда аялдардын көп оорулары пайда болуп, аял менен эркек тукумсуз болуп калат. Котон жара укумдан-тукумга берилип, тубаса кемтиктердин пайда болушуна себеп болот. Андан сокур ( сүзөк ) же тубаса дүлөй-дудук ( котон жара ) болушу мүмкүн.

Оорунун таралышына негизинен туш келди жыныстык катнашуу себепкер.

Жаштардын жыныстык турмушка болгон мамилесинин туура калыптанышында ата-эне, жолдоштор чоң роль ойнойт. Көпчүлүк учурда Венера ошондой ата-энесинин аягы суюк, балдарын тарбиялоого көңүл бурбаган же аракеч үй-бүлөдөн чыккан жаштарда кездешет

Тарбия системасы, туура түзүлгөн моралдык-этикалык тартип, жаштарды коомдук пайдалуу иштерге активдүү катыштыруу, физкультура менен спортту, көркөм чыгармачылыкты өнүктүрүү, ошондой эле аракечтик, коммунисттик мораль менен туура келбеген антисоциалдык көз караш, жыныстык жактан бузулууга каршы күрөшүү Венера ооруларын алдын алууда негизги ролду ойнойт. Ошондой эле өздүк гигиенаны сактоо, өз эркин башкара билүү жакшы натыйжа берет.

Илим техниканын тукум куучулукка тийгизген таасирлери

Кош бойлуулук аялдан ден соолугуна кылдат мамиле кылууну талап кылат, ошондой эле бул ыкма кош бойлуу аялга жана төрөлө элек балага кандай таасир тийгизерин аныктоо керек - оң же терс.

Бул боюнча пикирлер ар башка. Кээ бир дарыгерлер кош бойлуу аялды сүрөткө да тартпаш керек деп ишенишет, анткени жаркыраган приборлор түйүлдүктүн абалына терс таасирин тийгизет.

Илимпоздор, тескерисинче, бул пикирди четке кагып, өтө апыртылып кеткенин айтышат. Бирок, түйүлдүккө жана кош бойлуу аялга эпидемиянын терс таасири тууралуу олуттуу далилдер жок болгондуктан, аны коопс деп эсептешет.

Кош бойлуу аялга жана төрөлө элек балага компьютердин таасири боюнча көптөгөн талаш-тартыштуу маселелер пайда болот. Бүгүнкү күндө көпчүлүк кош бойлуу аялдар декреттик өргүүгө чыкканга чейин, башкача айтканда, кош бойлуулуктун 30- жумасына чейин иштөөнү туура көрүшөт. Ал эми болочок энелердин көбү үчүн жумуш так компьютерди колдонуу менен байланыштуу. Окумуштуулар компьютер чыгарган дозалар өтө аз жана кош бойлуулуктун жүрүшүнө жана баланын өнүгүүсүнө олуттуу зыян келтире албастыгын далилдешти.

Бирок, кош бойлуу аялдарга көпкө отурууга тыюу салынгандыктан, омурткага түшкөн жүктү азайтып,

жамбаш сөөктөрүнүн тыгынын алдын алуу үчүнкош бойлуу аял үзгүлтүксүз тыныгуу жана

16

компьютерден туруу керек.

Z o h o S h o w

S t u d y G u i d e - C h a p t e r R e v i e w . p d f (Этот файл PDF сгенерирован в Zoho Show)

Загрузите Zoho Show из Play Store https://zoho.to/cy7 для создания привлекательных презентаций