"Бир тутумдуу сүйлөм"

Сүйлөмдүн грамматикалык түзүлүшүнө баш жана айкындооч мүчөнүн катышына карай бөлүнүшү: бир тутумдуу жана эки тутумдуу жөнөкөй сүйлөм

Жөнөкөй сүйлөм грамматикалык түзүлүшүнө карата бөлүнүшү

Бир тутумдуу

Эки тутумдуу

Бир тутумдуу сүйлөм  - бир гана баш мүчөнүн: баяндоочтун, баяндоочтуу топтун негизинде уюшулуп, бүткөн бир ойду туюндурган, экинчи баш мүчөнүн грамматикалык ээнин болушун талап кылбаган сүйлөм. 

Кыргыз тилиндеги бир тутумдуу сүйлөм грамматикалык түзүлүш өзгөчөлүктөрүнө карай беш түргө бөлүнөт:

белгилүү жактуу сүйлөм

белгисиз жактуу сүйлөм

жалпылама жактуу сүйлөм

жаксыз сүйлөм

атама сүйлөм.

Атама сүйлөм Буюмдар жана заттар, мезгил жана жаратылыштагы ар түркүн кубулуштар жөнүндө айтылган айрым сөздөр же сөздөрдүн айкашы атама сүйлөм деп аталат. Мисалы: Эрте жаз. Чак түш. Тынчтык! Жыргал заман.

Белгилүү жактуу сүйлөм Белгилүү жактуу сүйлөмдө баш мүчөлөрдөн баяндооч гана катышат. Баяндооч I же II жактагы этиштин баяндагыч, буйрук, шарттуу, каалоо-ниет ыңгайларынан болот: 1. Сүрөт тартыш үчүн айылга эки-үч күн мурунураак бардым. 2.- Жүгүр! Артынан сүйөп жибер! (Ч.А.)

Белгисиз жактуу сүйлөм Белгисиз жактуу сүйлөмдө да баш мүчөлөрдөн баяндооч гана катышат. Баяндооч III жактагы этиш сөздөрдөн болот: 1.Адамды ишинен тааныйт. 2.Уулду төрөйт, уятын кошо төрөбөйт. (Мак.) Мындай сүйлөмдө кыймыл-аракеттин өзү негизги мааниге ээ болгондуктан, ээси белгисиз болот.

Жаксыз сүйлөм Баяндоочтон гана түзүлгөн сүйлөм жаксыз сүйлөм деп аталат. Мисалы: 1.Кыргызстанда азыр салкын. 2.Бул ишти бир күндө бүтүрүүгө мүмкүн эмес. Сүйлөмдүн мындай түрү ээни талап кылбайт, баяндооч да жаксыз формадагы этиштерден же башка сөз түркүмдөрүнөн болот.