Гуруҳий ишлаш методларининг асосий босқичлари ва гуруҳий динамика жараёнлари

4-мавзу: Гурухий ишлаш методларининг асосий босқичлари ва гуруҳий динамика жараёнлари

Маърузачи – Одилова Н.Г.

Режа

• 1. Гуруҳий психологик тренинглардан фойдаланиш имкониятлари.
• 2. Гуруҳий психологик тренингларни олиб бориш тартиби.
• 3. Гуруҳий психологик тренингларни ташкил этиш шартлари.

Мулоҳазани қандай тугатиш мумкин?

Одамлар ўзлари ... одамдангина бирор нарса ўрганадилар.

И.Гете

Одамлар ўзлари ЯХШИ КЎРГАН одамдангина бирор нарса ўрганадилар.

И.Гете

Ҳеч нарса одамларни бир-бирига ... дек яқинлаштира олмайди.

Л.Н.Толстой

Ҳеч нарса одамларни бир-бирига БЕҒУБОР КУЛГУ дек

яқинлаштира олмайди.

Л.Н.Толстой

Гуруҳга оид ўсиш тушунчаси.

• Гуруҳга оид ўсиш ҳақидаги таълимотнинг пайдо бўлиши ва ривожланиши Курт Левин номи билан боғлиқ. Ушбу таълимотнинг ривожланиши ХХ асрнинг 30-йилларига тўғри келади. Ўша даврда педагогикада, ижтимоий ишда, қисман тиббиётда ҳам гуруҳ ишининг турли кўринишлари амалда кенг қўлланилар эди. Ушбу тадқиқот натижасида гуруҳларнинг ривожланишида, гуруҳларнинг структурасида бўлиши мумкин бўлган маълум тенденциялар аниқланди, уларнинг ҳаракатланишида маълум қонуниятларнинг мавжудлиги намоён бўлди

1945йилда Масачусетс шаҳридаги технологик университетда гуруҳга оид динамикани ўрганиш бўйича Марказ ташкил этади. 1948 йилда (1947 йилда Левин ўлимидан сўнг) Марказ ҳозирги кунда ҳам мавжуд бўлиб келаётган Мичиган университетига кўчирилди.

• Гуруҳга оид динамика (Левин) – ушбу гуруҳда ҳаракатланувчи ижобий ва салбий кучларни ўрганувчи фандир .

Марказнинг асосий вазифаларида К.Левин қуйидагиларда кўрар эди:

• Гуруҳга оид динамика қонунларини ўрганиш;
• Гуруҳга оид динамика назариясини яратиш;
• Гуруҳнинг ҳаётидаги ўзгаришларга таъсир кўрсатувчи усулларни яратиш.
• 4. Гуруҳга оид динамикани ўрганишда К.Левин гуруҳга яхлит бир нарса сифатида қараган ва гештальт-психология қонунларига таянган

.

Гуруҳга оид динамиканинг Левин томонидан таърифланган қонуниятларни гештальт-психологиянинг икки асосий қонуниятлар ҳаракати билан изоҳлаш мумкин.

• Алоҳида эдементлар бир бутунга бирлашади – ва умуман ижтимоий гуруҳларга мос келади:

• Ўхшашлик эмас, балки ўзаро боғланганлик гуруҳнинг шаклланишига асос бўлади;
• Инсон ўзини тенглаштира оладиган гуруҳ аъзосига айланиши мумкин, бироқ эндиликда ўзи боғлиқ бўлмаган гуруҳ аъзоси бўла олмайди;
• Инсон ўзини шу гуруҳга тегишли деб ҳис қилса, ҳаттоки уларнинг хулқи одилона бўлмасада, дўстона бўлмаган босим ўтказсаларда унинг таркибида қола олади.

• Яхлитлик қисмлардан устун – бу кўпроқ тренинг гуруҳлари учун мос келади:

• Гуруҳ фақатгина индивидлар йиғини эмас: у алоҳида иштирокчиларнинг хулқини ўзгартиради;
• Ташқаридан туриб, гуруҳнинг алоҳида бир аъзосининг ҳулқига таъсир кўрсатишдан умуман гуруҳнинг хулқига таъсир кўрсатиш осонроқ;
• Гуруҳнинг ҳар бир аъзоси у гуруҳнинг бошқа аъзоларига боғлиқлигини тан олади.

Гуруҳга оид динамика тушунчасига 5 та асосий элементлар киради:

• Гуруҳ мақсади.
• Гуруҳ меъёрлари.
• Гуруҳнинг жипслашганлиги.
• Гуруҳ тузилмаси ва етакчилик муаммоси.
• Гуруҳнинг ривожланиш фазалари ёки босқичлари.

Гуруҳ мақсади – гуруҳ ўз ҳаракати, ўз иши ёки меҳнат фаолияти давомида олиши зарур бўлган натижани белгилаб беради. Гуруҳ мақсади, ҳар бир алоҳида олинган гуруҳнинг дастури қурилган методологик асосларга боғлиқ бўлади. Гуруҳ туридан келиб чиққан ҳолда, уларга етиш учун иштирокчиларнинг гуруҳда бўлиши тажрибаси асосида уларнинг ўзига хос мақсади шакллантирилади.

А.А.Александров,1997; К.Рудестам, 1993 ва бошқ., йўналиши ва моҳиятига кўра турли тренинг гуруҳларини бирлаштирувчи умумий мақсадларни ажратиб кўрсатамиз:

• Гуруҳ иштирокчиларининг психологик муаммоларини тадқиқ қилиш ва уларни ечишда ёрдам кўрсатиш;
• Субъектив кайфиятни яхшилаш ва психик саломатликни мустаҳкамлаш;
• Одамлар билан самарали ва уйғун мулоқот олиб бориш учун асос яратиш учун шахслараро ўзаро муносабатлар механизмлари ва самарали усулларни, психологик қонуниятларни ўрганиш;
• Иштирокчиларни коррекция қилиш ёки ҳиссий бузилишларни ички ва хулқий ўзгаришларни тадқиқ қилиш мақсадида ўз-ўзини англаш ва ўз-ўзини тадқиқ қилишни ривожлантириш;
• Шахсий ривожланиш, ижодий потенциални амалга ошириш, ҳаёт фаолиятнинг оптимал даражасига эришиш ва бахт ва муваффақиятни ҳис қилиш жараёнига кўмаклашиш.

Гуруҳий психологик тренингларни олиб бориш тартиби

• Тренинг — эмоцияга бой, ноанъанавий машғулот бўлиб, шахснинг мулоқот усулини ўзгартириш, уйғунлаштиришга, шахслараро муносабатларни яхшилаш, бошқа одамлар билан мулоқотда юзага келадиган қарама-қаршиликларни ҳал этишга йўналтирилган.

• Тренинг қоидалари ёки қонунлари гуруҳ ичидаги жараёнларни назорат қилиш ва тартибга келтириш учун хизмат қилади. Бу қонунларни қўллаш тренинг қатнашчилари учун ёрдам бўлади ва аксинча, агар тренер буларга эътибор бермаса тренинг гуруҳи “бўлиниб кетиши” ёки қатнашчиларни “яралаши”мумкин.

Тренинг қонунларининг мақсад ва вазифалари.

• 3. Қабул қилинган қонунлар асосида гуруҳни бошқариш имконияти.
• 4.Тренинг қонунларининг тренинг мақсади ва вазифаларига йўналганлиги гуруҳнинг қўйилган мақсадга эришишига ёрдам беради.

• 1. Тренинг гуруҳини умумий қонунлар асосида жипслаштириш.
• 2. Гуруҳий тренинг ўтказишнинг асосий ташкилий тартибини белгилаб бериш.

Тренингнинг асосий қонунлари

• 1. «00»Қонуни.
• 2. Микрофон қонуни.
• 3. Фаоллик қонуни.
• 4. Фақат ўз фикрини баён этиш қонуни.
• 5. Гуруҳнинг барча қатнашчиларига ҳайрихоҳ муносабатда, хушмуомала бўлиш қонуни.
• 6. Ўз исмини айтиш қонуни.
• 7. Мулойимлик қонуни.

• 8.Шу ерда ва ҳозир қонуни.
• 9. Конфиденциаллик қонуни.
• 10. Фақат ўзи иштирок этишини таклиф этиш қонуни.
• 11. Семинарнинг бошидан охиригача қатнашиш.
• 12. Ихтиёрийлик қонуни.
• 13. Вақтни тежаш-саришталик қонуни.
• 14.Шахсни баҳоламаслик қонуни.

Тренинг қонунлари бўйича гуруҳ ишларини фаоллаштириш усуллари .

• Биринчи усул: Тренинг қонунларини ўқиб беринг ва гуруҳга уларни қабул қилишни таклиф этинг.
• Иккинчи усул: Гуруҳга асосий қоидаларни мустақил равишда ишлаб чиқишни таклиф этинг.
• Учинчи усул: Бу аввал тренингда иштирок этганлар учун бўлиб, бунда иштирокчиларга тренинг қоидалари ва қонунларини ўзлари ишлаб чиқишлари таклиф этилади.

Кичик ва катта гурухларда мунозараларни ташкил этиш қоидалари

• Ижтимоий психологияда (асосан) гуруҳларнинг икки тури мавжуд бўлиб, улардаги шахслар сони ва гуруҳларнинг ҳажмига кўра, катта ва кичик гуруҳ турларига ажратилади.

“ Мунозара” ёки “бахс” сўзларининг моҳияти улар доимо кишилар гуруҳини англатади, яъни ҳар қандай бахс ёки мунозара гуруҳда мавжуд бўлади.

• Ижтимоий психологик тренинглар ўтказиладиган махсус гуруҳлар “Т-гуруҳлар”, деб киритилади. Лекин анъанавий “Т-гуруҳлар” кишилар сонини озлиги ва бевосита мулоқот шароитининг етарли эканлиги билан тавсифланади.
• “ Т-гурухда” кишилар сони 30 та бўлса 3 гуруҳга бўлинади:
• 1-гуруҳ- “Фикрларни жамловчилар”-генераторлар гуруҳи;
• 2-гуруҳ-”Танқидчилар”гуруҳи;
• 3-гуруҳ-”Фикрларни тезлатувчилар-катализаторлар” гуруҳи;

Хар бир гурухнинг вазифалари

• “ генераторлар” - ўртага ташланган муаммо ёки баҳс мавзуси бўйича ўзларидаги барча фикрларни ўртага холис ташлайдилар. Лидер уларни жамлаб умумлаштириб баён этади.
• “ танқидчилар”- эшитган фикрларга танқидий муносабат билдириш яъни фикрларни саралашдан иборат.

• “ катализаторлар”- иккала груҳнинг уйинларига баҳо берган ҳолда мунозарани тўхтатади.

Энг умумий равишда одамзотни нима қўрқитади?

Н О М А Ъ Л У М Л И К

Т О И Ф А Л А Ш