Калктын тиби 9-класс

САБАКТЫН ТЕМАСЫ: ШААРДЫК ЖАНА АЙЫЛДЫК КАЛК. КАЛКТУУ ПУНКТТАРДЫН ТИПТЕРИ

К ыргызстада жалпы калкка караганда айылдык калк тез ɵ сүүд ɵ. 2019- ж. республикадагы 6 млн. 400 мин калктын 2151, 3 миӊи шаардык калк түзөт. 3983,0 айылдык калкты түз ɵ т.

СССР мезгилинде айылдык калктын шаарга келип отурукташуусунан улам шаардык калк тез к ɵ б ɵ йг ɵ н. Себеби: ресубликанын индустриясы ɵ нүг ɵ баштаган.

Эски шаарлардын калкынын ɵ сүүсү менен к ɵ пт ɵ г ɵ н жаны шаарлар, шаарчалар пайда болгон..

КРсындагы шаарлар бири-биринен чоӊдугу гана эмес, аткарган функциялары, географиялык абалы, өнүгүүсү боюнча айырмаланат.

Алар төмөндөгүдөй типтерге бөлүнөт:

• 1.чоӊдугу боюнча калкы-100 миӊ кишиге чейинки
• 2. 100миӊден көбүрөөк

• 3. Миллионер шаарлар

Административдик

аймактык бирдиги

Калкы

Анын ичинен

Саны, миӊ

КРсы анын ичинен

Шаардык

Баткен облусу

6 389,5

Саны, миӊ

Айылдык

Саны, миӊ

2 151,3

525,1

Жалалабад облусу

Нарын облусу

3 983,0

113,7

1 214,4

Ош облусу

287,0

363,0

248,1

Чүй облусу

39,5

1 341,9

895

Талас облусу

98,3

941,1

235,1

Ысыккөл

263,5

168

1138,9

Бишкек шаары

38,4

489,8

760,3

135,7

1 027,2

Ош шаары

217,9

1052,5

299,5

340,8

257,1

4,5

27,5

Шаарларды калкынын саны боюнча бөлгөндө:

• Эӊ чоӊ шаар- Бишкек
• Чоӊ шаар- Ош
• Орто шаарларга-Жалалабад, Каракол, Токмок,Өзгөн,Кызыл-Кыя, Балыкчы, Кара-Балта,Нарын, Талас,Ташкөмүр, Карасуу,Кант, Каракөл, Исфана,Майлуусуу
• Чакан шаарларга- Көкжангак,Сүлүктү, Баткен, Кочкората, Ноокат, Чолпоната, Кербен, Шопоков .

Республиканын шаарлары жана шаарчалары аткарган фукциялары боюнча т ө м ө нк ү д ө й классификацияланат.

1.Ири полифунциялуу шаарлар - Бишкек жана Ош.

• Республиканын шаар калкынын 40% жана ө н ө р жай потенциялынын 50% Бишкекте жайгашкан.

• Саясий борборлор , маданий борборлор
• Ө н ө р жай, сооданын борбору
• Калк отурукташкан негизги таяныч, ИТП, кадрларды даярдоонун борбору.

• 2 . Полифунциялуу структурасы жана ө н ө р жайынын ө н ү г үү келечеги боюнча орто шаарларга - Жалалабад, Каракол, Токмок, Карабалта кирет.
• 3.Өнөр жайы өнүгүү деӊгээли төмөн орточо шаарлар- Нарын, Талас .
• 4.Жергиликтүү өнөр жайы административдик райондон бөлүнбөгөн- Исфана, Баткен,Ноокат, Шопоков шаарлары.
• 5.Көмүр казуу өнөр жайынын борборлору-Кызылкыя, Ташкөмүр,Көкжаӊгак, Сүлүктү, Жыргалаӊ .

• 6. Тоо кен ө н ө р жайынын, т ү ст үү металлургиянын борбору- Айдаркен, Акт ү з, Борду, Сумсар, Терексай, Чаубай.
• 7. Гидроэнергетика жана суу чарба курулуштарынын шаарлары- Карак ө л, Достук, Найман, Ортотокой,Токтогул, Шамалдысай.
• 8. Транспортту тейл өө г ө байланыштуу пайда болгон шаарлар- Балыкча, Карасуу, Каракол пристаны, Маймак, Сарыташ.
• 9. Курорттук борбор-Чолпоната.

Шаарлардын фунциялык курамына жараша калктын ө с үү темпи, курагы, жынысы, эмгек ресурстарынын пайдалануу де ӊ гээли, миграциясы ө зг ө р ө т.

АЙЫЛДЫК КАЛК

• КРсынын айыл-кыштактарында 2019-ж 1-январында статистикалык маалыматка таянсак, 3983,0 айылдык калк түзɵт.

• Айылдарда табигый ө с ү ш ү к ө п болгону менен , алардын к ө б ү миграцияланып кет үү д ө .
• Айыл калкы жашаган жерлерди топторго б ө лс ө к, аткарган фунциялары,айылдардын чо ӊ дугу, рельефи, пайда болуу мезгили менен айырмаланат.
• КРсынын кыштактардын калкынын саны 5-10 дон 10 ми ӊ ге чейин ө зг ө р ө т.

КРСЫНЫН АЙЫЛ-КЫШТАКТАРЫН 3 ТИПКЕ Б Ө Л Ө Б Ү З:

• 1.Ири кыштактар-райондун айыл округунун, ири кооперативдик.

Булар негизинен тоо этектеринде же тоо арасындагы ө р өө нд ө рд ө , транспорттук магистралдын боюнда жайгашкан.

• 2 . Орто кыштактар тоо этегиндеги т ү зд ү кт ө рд ө н, тоо арасындагы ойду ӊ дардан орун алган.

• 3 . Чакан кыштактар-жайлоо, к ү зг ү -жазгы жайыттар (чатыр, боз ү й, сарайлар )

А ткаруу милдеттери боюнча айыл чарба, агрардык-индустриялык, айыл чарбалуу эмес,к ө п фунциялуу, жергиликт үү кыштактарга бөлүнөт.

Айыл чарба кыштактарына чарбалардын борборлору,дыйкандардын жер,бригадалык айыл филиалдары, ө тк ө рм ө пукттар кирет.

Айыл чарбасына адистешпеген айыл округдарындагы ө н ө р жай ишканалары, жолчуладын, токойчулардын, балыкчылардын жашаган айылдары, дачалар кирет.

Республиканын т ү нд ү к б өлүгүндөгү жолдордун боюнда көп катарлуу, сызыктуу формада жайгашкан кыштактар 2-5 км ге чейин созулат.

• Ч ү й ө р өө н ү нд ө г ү - Панфилов, Беловодск, Сокулук, Новопавловка , Ысыкк ө л ойду ӊ ундагы –Ананьев,Т ү п, Кызылсуу .
• Республиканын т ү ш. чоӊ, татаал пландагы эски кыштактарга- Сузак, Араван,Базаркоргон .

БЫШЫКТОО

1.Республиканын шаардык калкынын саны канча? Чоӊ шаарга мүнөздөмө бергиле.

2. Ири полифукциялуу шаарларды атагыла. Эмне себептен калктын саны бул жакта топтолгон деп ойлойсуӊар?

3.Айыл-кыштак калкынын географиясы тууралуу маалымат бергиле .

ҮЙГӨ ТАПШЫРМА :

! Контур картага Республиканын шаарлары жана шаарчаларын түшүрүп келүү.