Կենդանի օրգանիզմների բազմազնությունը

Կենդանի օրգանիզմների բազմազնությունը  Редактировать

. Կենդանի օրգանիզմների բազմազանությունը և դասակարգումը

Տեսություն

Կենդանի օրգանիզմների բազմազանությունը և դասակարգումը

Կենդանի օրգանիզմների բազմազանությունը երկրագնդի վրա շատ մեծ է: Ժամանակակից գիտությանը հայտնի է օրգանիզմների 2,5−3,5 մլն տեսակ: Նրանք միմյանցից տարբերվում են բոլոր չափանիշներով` մարմնի ձևով, չափով ու կազմությամբ, բնակության վայրով ու անհրաժեշտ պայմաններով, կենսագործունեության առանձնահատկություններով ու դրսևորումներով և այլն:

Չափազանց ընդգրկուն են նաև օրգանիզմների բնակության սահմանները: Այսպես, 8300 մ բարձրության լեռներում կարելի է հանդիպել մինչև 10 տեսակի տարբեր բակտերիաների, Աֆրիկայի անապատներում բնակվում են մոտ 500 կենդանատեսակներ, խաղաղօվկիանոսյան 11000 մ խորությամբ իջվածքները ևս գրավված են օրգանիզմների տարբեր ներկայացուցիչների կողմից: Այդուհանդերձ օրգանիզմների մեծ մասը բնակվում է ցամաքում և միայն 20 %-ն է զբաղեցնում երկրագնդի ջրային տարածքը:

Քանակային հարաբերակցությամբ տարբերվում են բույսերն ու կենդանիները: Կենդանիների հայտնի տեսակների թվաքանակը չորս անգամ գերազանցում է բույսերի հայտնի 500000 տեսակներին:

18-րդ դարից սկսած, երբ հիմնականում ավարտվեց մայրցամաքների բացահայտումն ու օրգանիզմների տեսակային ճանաչումը, արդեն իսկ կուտակվել էր հսկայական տեղեկատվություն օրգանիզմների բազմազանության մասին: Անհրաժեշտ էր կողմնորոշվել հսկայական բազմազանության մեջ, առանձնացնել յուրաքանչյուր տեսակի բնորոշ գծերը, ընդհանրացնել, խմբավորել, դասակարգել և ստեղծել կողմնորոշման ընդհանուր համակարգ:

Կողմնորոշման այդպիսի համակարգ է գործում, օրինակ, գրադարաններում: Եթե գրքերը դասակարգելու համար հիմք է ընդունվում նրանց հրատարակության տարեթիվը և վերնագիրը կամ հեղինակը, ապա օրգանիզմների դասակարգման համար նախապես հիմք ընդունվեցին նրանց կառուցվածքային առանձնահատկությունները: Արդյունքում մարդը արհեստականորեն օրգանիզմներին ընդգրկեց տարբեր խմբերում և սկսեց զարգացնել կարգաբանությունը:

Կարգաբանությունը կենսաբանական գիտության ճյուղ է, որը զբաղվում է օրգանիզմների բազմազանության և դասակարգման հարցերով:

Նախապես դասակարգումը կրում էր մոտավոր և արհեստական բնույթ: Մարդը օրգանիզմներին խմբավորում էր` հիմք ընդունելով մոտավոր կամ կիրառական չափանիշներ: Օրինակ` օգտակար և վնասակար բույսեր կամ թունավոր և ոչ թունավոր բույսեր:

Ժամանակակից պայմաններում դասակարգումը կրում է հիմնավոր և բնական բնույթ: Դասակարգման համար հիմք են ծառայում օրգանիզմի ծագումը, կառուցվածքը, կենսակերպը, բազմացումը, հնէաբանական տվյալները և այլ կարևոր չափանիշները:

Կենդանի օրգանիզմների դասկարգմամբ առաջիններից մեկը զբաղվել է շվեդ գիտնական Կարլ Լիննեյը (1707−1778): Նա առաջարկեց իր ժամանակի համար առաջադեմ դասակարգում և որպես ամենափոքր կարգաբանական խումբ համարեց տեսակը:

Կարգաբանական համակարգը կարելի է համեմատել բազմահարկ ու բազմաբնակարան շենքի կամ հաստաբուն ծառի հետ, որտեղ հարկերը, բնակարանները և բնակարաններում սենյակները հանդիսանում են կարգաբանական միավորները: Արդյունքում կատարվում է ճյուղավորում ընդհանուր հատկանիշներից դեպի առավել մասնավոր և բնորոշ հատկանիշները, կամ մեծ կարգաբանական խմբերից առավել փոքրերը:

Կենդանի օրգանիզմների կարգաբանական միավորներն են`

տեսակ → ցեղ → ընտանիք → կարգ → դաս → տիպ կամ բաժին → ենթաթագավորություն → թագավորություն → վերնաթագավորություն → կայսրություն

Նկարը մեզ հուշում է, որ բջջային օրգանիզմների կայսրությունն ունի երկու վերնաթագավորություն` կորիզավորների և նախակորիզավորների:

Իրենց հերթին նախակորիզավորների վերնաթագավորությանը պատկանում է կոտորակվողների թագավորությունը, որի մեջ ընդգրկված են բակտերիաները և կապտականաչ ջրիմուռները:

Կորիզավորների վերնաթագավորությանը պատկանում են բույսերի, սնկերի և կենդանիների թագավորությունները:

Այսպիսով, բույսերի թագավորությունը կազմված է ստորակարգ և բարձրակարգ բույսերի ենթաթագավորություններից: Հայտնի է բույսերի մոտ 500 հազար տեսակ:

Սնկերի թագավորությունը կազմված է ստորակարգ և բարձրակարգ սնկերի ենթաթագավորություններից: Հայտնի է սնկերի մոտ 100 հազար տեսակ:

Կենդանիների թագավորությունը կազմված է միաբջիջ և բազմաբջիջ կենդանիների ենթաթագավորություններից: Հայտնի է կենդանիների մոտ 2 մլն. տեսակ: