Komil inson tarbiyasida boshlang’ich sinf o’qish darslarining o’ziga xosligi

KOMIL INSON TARBIYASIDA BOSHLANG’ICH SINF O’QISH DARSLARINING O’ZIGA XOSLIGI

Boshlang’ich maktabda so’zlashuvni rivojlantirish – asosiy til amaliyotini vujudga keltirish demakdir.

Pedagogning vazifasi shundaki ta’sir etishning yo’lini tanlashki, bunda bola uchun qulay psixologik iqlim yaratib, bolaning individual xususiyatini rivojlantirish, ijtimoiy minosabatlarni shakllantirib, mustahkamlashda. Shu bilan birga milliy qadryatlar ruhida tarbiyasi, ma’naviy qadryatlarni shakllantirishdan iborat. Chunki bu yoshlarga “Ta’lim berib tarbiyalaymiz, tarbiyalab ta’lim beramiz”.

Darsliklarda, badiiy kitoblarda berilayotgan matnlarni ularda ko’proq ma’naviy duyoqarashni shakllantiradigan, o’zlikni anglash,milliy qadryatlarni anglatadigan badiiy matnlarning berilishi o’quvchini o’zlashtirishini oson kechishiga yordam beradi.

Bizning nazarimizda, bular ta’lim pog’onalari vazifasini bajaradi. Tovush harfda ifodalanishi bolaga tushunarli bo’ladi. Darslikda harf 6 ta turli shaklda ifodalanadi. Xat va kitobda o’quvchini harflarni tanishga o’rgatibo’quvchlar sodda so’zlarni taklif qiladilar. Bu mexanik o’qish uchun materiallardir,bunda 2,3 va 5 harfli so’zlash tushunishi muhim emas, balki u o’qilayotganini his qilish muhimdir.

O’qituvchilar tartibsiz harflardan mazmunli so’zlar tuzadlar. Bu harflar ortida ma’no borligini ifodalaydi. Bu esa bolada o’qishga qiziqish uyg’otadi.

O’quvchilar ma’naviy dunyoqarashini shakllantirishga yo’naltirlgan badiiy materiallarni o’qishni muntazam qismga bo’lish mumkin. Mexanik o’qish harflarda tezkor, yuzaki so’zlar tuzish, muntazam o’qishga esa adabiy tilni bilishni taqazo qiladi.

Shu o’rinda bilim berishni 3 uslubi to’g’risida to’xtalib o’tamiz:

1-uslubda. So’z,turli tillardagi so’zlar.

2-uslubda. San’at,rasm,lipka va ko’z bilan o’z bilganlarini boshqalarga yetkazish.

3-uslubda. Musiqa o’z hislarini ko’rsatish san’ati. Bu yerda gap ayrim fanlar to’g’risida emas,bilimlarini uzatish to’g’risida boradi.

Har bir fan bolaga ishonarli tarzda taqdim etilishi kerak. Madaniy xulq asosiy shakllari og’zaki va yozma nutq, o’qish va matematikadir.

Bu uslubning asosi bolalarda istak va tushunishini rivojlantirishdan iborat.

Biz ham fanga kiritilgan fikrlardan foydalangan holda o’quvchilarni o’zimizga jalb qilishimiz va dars o’tganda ham miriqib o’quvchilarga tushunarli tarzda yetkaza berishimiz lozim.

Shunday qilib,boshlang’ich ta’lim maktabida o’qish jarayoni to’g’risidagi nazariy va amaliy ma’lumotlar asosida yakka ta’lim yo’nalishio’quvchilar uchun fikrlash va tushunishi qobilyatini rivojlantirishning ahamiyatini anglash muhim.

O’z-o’zidan tushunarliki,har bir bolar maktabgacha o’qish bilan o’zicha to’qnash keladi.

Bizning fikrimizcha matnlarni bo’laklarga bo’linmasligi va qisqartirilmasligi kerak, bo’lmasa u o’zidagi ta’limiy imkoniyatlarni yo’qotadi.

Yozuvda va kitobda harfni yanib olgan o’quvchiga o’qituvchilar o’quvchi o’qiy oladigan harfli materialni taklif qiladilar. Bular faqat mehanik o’qishga mo’ljallangan 2 bo’g’inlidan 5 bo’g’inli va aytilishi qiyin bo’lgan harfiy birikmalardir.

O’quvchilar o’qiyotganida nimani o’qish emas,balki uning o’qiyotgani muhim bo’ladi (mehanik o’qish).

O’quvchilar asta-sekin o’qishini quyidagicha tashkil qilishni taklif qilamiz. Bolalar avval doskaga o’zlari tuzgan so’z brikmalarini yozadilar,so’ng o’qiydilar,sekin-asta ular eng soda ertaklarni o’qishga o’tadilat. Bunday o’qishda bolalar avval o’qituvchi yordamida tushunarsiz so’z va gaplarning ma’nosini aniqlab oladilar,keyin mazmunini to’liq va matnga taqin qilib gapirib berishga xarakat qilailar. O’quvchilarning hikyasi qanchalik to’liq va matnga toqimliligiga qarab ularning hikoya tilini qanchalik tushunganliklarinii bilib olish mumkin.

Har bir o’quv fani shunday tuziladiki,ko’nikma va malakaning mazmuni va tehnikasi bola uchun asosli va ishonarli bo’ladi.

O’qiyuvchi pedagog o’quvchilarga dars beribgina qolmay ularga mehr berishlari ham lozim.

O’qituvchi o’quvchilar ongiga ta’sir etish uchun javobgarlikni o’z zimmasiga oladi. Asosiy vazifa- o’quvchialr muhabbatini va ishonchiga sazovor bo’lish.

Tarbiya – bu insonni ijtimoiy tajribalar bilan,uning barcha shakllarida-bilim,his-hayajon,estetika,odob-ahloq qoidaali bilan tanishtirish va individning ichki o’ziga xos jihatlarini,imkoniyatlari va layoqatlarini rivojlantirish bo’yicha faoliyat hisoblanadi. Mana shu tarbiyaning asosiy manbai- shaxslar bo’lib qoladi-bu jamiyat va individning o’zidir.

Shaxs jamiyat emas. U jamiyatda paydo bo’lib, o’zini amalga oshirish jarayonida madaniyatini o’zgartiradi,ba’zan madaniyatini rivojlanishida shunchalik ilgarilab ketadigan o’n yillar, ba’zida asrlar davomida jamiyat hotirasida qoladi.

Jamiyat – bu qadriyatlar o’z maktabini yaratadigan, o’zining siqilishib qolishiga har qanday subyektni xizmat qilishga majbur etishga intiluvchi, o’zining mavjudligini saqlab qolishi uchun shaxsni yutub yuborishga qodir, o’zini harakatlantiruvchi ijtimoiy birlikdir. Shu bilan bir vaqtda,jamiyat insonlar to’plagan madaniyatni saqlab qolish va odamga yetkazish usuli demakdir. U odamlar to’plami umumiyligi va ularning munosabatlari natijasi ifodasi hisoblanadi.

Tarbiya jamiyatdagi hodisa sifatida – o’sib kelayotgan avlodning jamioyat hayotida,turmush,ijtimoiy ishlab chiqarish faoiyati, ijodi va ma’naviyligi ishtirok etish murakkab qarama-qarshi ijtimoiy-tarixiy jarayon hisoblanadi. Ularninh odam bo’lishlari, rivojlanishlari, shaxsiyliklari va individualliklari, jamiyatning ishlab chiqarish burchlari muhim elementlari,shaxsiy baxtlarini yaratuvchilari bo’lib ishtirok etadilar.

O’sib kelayotgan avlodni taebiyalash ularning ijtimoiy tajriba asosiy elementlarini o’zlashtirishlari hisobiga, ularni katta avlod ijtimoiy munosabatlarga, munosabatlar tizimiga va iltimoiy zarur faoloiyatga jalb etishlari jarayoni va natijasi asosida amalga oshiriladi.