Конспект урока "Жизнь и творчество Шамиля Алядина"

Шамиль Алядиннынъ иджады.

«…Аятта ойле адамлар бар ки, оларны корьгенде къальбинъиз нурлана, юзюнъиз айдынлана. Оларнынъ шахсиетинде инсаниетлик, алидженаплыкъ атеши янып тура. Бойле адамлар аятнынъ эр бир саасында – эмекчилер арасында олсун, зиялылар арасында олсун – эр ерде расткелелер. Бу сой адамлар, саняткар, яхут языджы олсалар, олар юзюкке къоюлгъан козьташкъа бенъзетиле, оларнынъ шахсий фазилетлери эсерлерине авуша, бойле адамлар даима корюшип тургъан беш-он адамнынъ гонълюни дегиль, бельки бинълернен, миллионларнен адамларнынъ гонълюни айдынлаталар. Языджы Шамиль Алядин ойле санаткярлардан биридир». [Узбек языджысы, филология фенлери докторы Матякъуб Къошджанов].

Шамиль Алядин 1912 сенеси июль 12- де Къырымнынъ Куйбышев районындаки Махульдюр коюнде адий койлю къорантасында догъды. Эфсаневий Ай – Петри дагънынъ этегинде таш – къаялар арасында ерлешкен аджайип Махульдюр кою Шамиль Алядиннинъ аятында ве яратыджылыгъында муим ер алды. Языджы «Теселли» повестинде догъмуш кою Махульдюрнинъ муджизели манзарасыны тасвир этти.

Шамиль Алядин 12 яшында олгъанда, Багъчасарайдаки еди йыллыкъ мектепке окъумагъа кире. Бу мектепте белли оджалар дерс бере эдилер. Оларнынъ арасында намлы оджа Ягъя Наджи Байбуртлы тиль ве эдебият дерслерини бере эди. Он эки яшындаки Шамильнинъ эдебияткъа авеслигини ве истидатыны сезген сонъ, Байбуртлы озюнинъ китапханесиндеки китаплардан файдаланмагъа рухсет бере.

Кет-кете Я. Байбуратлы онынъ эдебий елунда буюк ишанчлар догъурды. Ш. Алядин 15 яшында экенде, озь ана тилини ве эдебиятыны негизинден огренмеге киришкен. Алтынджы сыныфта окъуяткъан Шамильнинъ Къырымдаки «Яш къувет» адлы яшлар гъазетасында И. Гаспринскийге багъышлангъан «Танъ бульбули» адлы биринджи шиири дердж этильди. Бу, эдебият огърунда, Шамильнинъ биринджи адымы, биринджи имтианы эди.

Бу вакъианы Ш.Алядин мына насыл хатырлай: «Мени мектепке оджалар одасына чагъырдылар. Мени къырымтатар тили ве эдебияты оджамыз Яя Байбуратлы къаршыллап алды, элимни сыкъып, къучакълады ве оджаларгъа меним «Яш къувет» газетасында басылгъан шиирлерини косьтерди. Бираз токъталып: «Шамильден яхшы сез устасы чыкъар. Мектепни битирген сонъ, онъа Баку университетинде чалышкъан профессорымыз Бекир Чобан-Заде ярдым этер,» -деди.

Багъчасарайда еди йыллыкъ мектепни битирген сонъ, Акъмесджитте башта оджалар техникумында, сонъра Педагогика институтынынъ къырымтатар эдебияты болюгинде окъуй. 1993 сенеси, гонъюлли оларакъ, ордугъа кете.

Шамиль Алядиннинъ «Чорачыкълар» (1983) повести тарихий девир аляметлери, тасвирленген образлар, котерильген меселелер джеэтинден тарихий эсерлер даиресини тешкиль эте. Яни сексенинджи сенелерге келип бу муэллиф тарихий несир яратув саасында муайен бир теджрибеге саип ола ки, бу теджрибе онъа бедиий «экспериментлер» кечирмеге акъ бере: икяе ичиндеки икяе композициясынджа къурулгъан «Чорачыкълар» повести тарихий эссе тюрюне мейилли ки, мында несирджи тарихий вакъиларны сербестче къуллана. Белли олгъаны киби, языджынынъ ильк оджасынынъ силинмез образына итъаф этильген ишбу повестте ХХ асырнынъ сонъунда юзь берген бир тесаддуф шу асырнынъ башларына хатыраджа къайтып, эсернинъ серлевасына чыкъарылгъан сёзнинъ манасыны айдынлатмагъа хызмет эте. Эсернинъ темелине языджы баш къараманынынъ биографиясындаки Махульдюр деврини арды-сыра тарифлев принципини къоя. Жанры повесть дие бельгиленген бу эсерде баш къараман артында кой мисалинде косьтерильген бутюн халкънынъ маджералы вакъыттаки яшайышы козьге чарпа.