Эдебият дерслеринде инновацион усулларнынъ къулланувы
Ашуров Нурий Назимович
Евпатория шеэри къырымтатар тилинде окъутылгъан
18-инджи номералы I-III басамакълы умумтасиль мектеби
Къырымтатар тили ве эдебият оджасы
стаж – 13 йыл, алий категория.
Кириш сёз
Эдебий тасильнинъ эсас вазифеси инсаннынъ рухий дюньясыны инкишаф эттирмек.
Эдебият дерслеринде исе талебелер эсерни, онынъ бутюн элементлерини, текстнинъ теминлемек, эсернинъ манасыны, характери, къараманларнынъ фикирлерини анъламакъ имкянларыны инкишаф эттирмек ичюн талаплар къоюла.
«Эдебият – сёз санаты» деп бефтан айтмагъанлар. Онынъ буюк манасы бар. Чюнки эр бир фольклор эсери, несиллерге агъыз-агъыздан еткизиле. Муим насиат ве васиетлер кечкен несильден келеджек несильге сёз иле бильдириле.
Халкъ агъыз яратыджылыгъы, миллий классик эдебият бутюн девирлерде озьлерининъ къыйметини джоймайып, бизге ёл-ёрукъ косьтерип кельмекте. Къырымтатар тили оджаларнынъ энъ мукъаддес вазифеси талебелерни эдебий тильде лакъырды этмеге, догъру язмагъа, тилимизнинъ лексик байлыгъыны менимсемек ибарет.
Къырымтатар тили ве эдебият огретюв эснасында балаларгъа ватанперверлик, миллий ань ве гъурур киби дуйгъулар ашлана.
Къырымтатар тили ве эдебият дерслеринде эльбетте нутукъ фаалиетини шекиллендирмекни назарда тутула.
Юкъарыда къайд этильген макъсат, вазифелерге иришюв эснасында оджа кенъ имкянлар яратмакъ керек ве инновацион усулларнен къулланмалы.
Инновацион усулларнынъ шекиллери къулланылгъанда окъугъан ве окъуткъан инсанлар сыкъ къонушалар ве талебелернинъ дерсте фааль иштиракъчы олмасыны талап этелер. Бойле дерснинъ мундериджеси балаларны меракъландырыр ве олар чокъусы оджанынъ макъсадына иришир.
Эдебият дерслеринде инновацион усулларнынъ къулланувы.
«Эскидже окъутув усулларына берильмезден, оджалар ве мектеп реберлери джесаретнен янъылыкъларны мектеп аятына, окъутув ве тербие эснасына кирсетмеге тырышмалылар» (Программа анълатмасындан).
Бу акъкъында улу мутефеккиримиз И. Гаспринскийнинъ: «Мектепте дерслер ойле алынып барылмалы ки, талебелерде о меракъ догьурсын ве олар дерстен кейф алсынлар... Дерслернинъ мундериджесини алмаштырып турмалы. Бойле алда талебелер_безмезлер, ёрулмазлар ве эртеси куню дерске истекнен келирлер... Дерслерни меракъсыз кечирмек ве янъы усуллардан файдаланмамакъ, халкъымыз огюнде гуняхтыр" - деген къыйметли сёзлерни хатырлай экенмиз, оджа оларакъ халкъымыз огюнде олгъан акъикъий борджумызны одемек макъсады джанланмалы. Бойле фикирлер бизлерни дерслеримизни олдукъча меракълы, интерактив усуллардан файдаланып кечирмекни, талебелерни эр тарафлама тербиелемекни, бильги алувгъа огретмекни эсас вазифемизге чевире.
Бу меселелерни чезмек ичюн мен озь дерслеримде бойле инновацион усуларынен къулланам:
- бильги – илетишим усулы,
- чешит-тюрлю севиели окъутув усулы,
- интерактив алынмасы усулы,
- оюнлар усулы
Бильги – илетишим усулы (Информационно-коммуникационная) – бу малюмат берюв вастасы, ондан гъайры даа тефтиш вастасы оларакъ бельгилене. Озь дерслеримде компьютер, проектор ве иляхре техник васталары иле къулланам, чюнки олар дерснинъ кечирювини юксек севиеге котермеге ярдым этелер.
Талебелерни окъувгъа истегини къуветлештире, даа бильги севиесини фаальлештире. Онынъ ичюн дерслерге презентация (слайдшоу) азырлайым, электрон шеклинде вазифелер, тестлер исе балаларнынъ бильгилерини бааламакъ ичюн къулланам.
Талебелернинъ хусусиетлери инкишафынен фенге авеслик осюви дос-догъру багълыдыр. Эр бир сыныфта эльбетте фен, алышкъанлыкъ ве бильги боюнджа юксек «кучьлю» костергичлер алмагъа тырышкъан, эм де «зайыф» талебелер бар. Буны эсапкъа алып мен окъуткъан сыныфларда чешит-тюрлю севиели окъутув усулынен къулланам.
Агъзавий ве язма нуткъуны фаальлештирмек ичюн мен беллесем энъ къолай интерактив алынмасы усулыдыр. Бу усул боюнджа оджа эм де талебе бир макъсадкъа иришмек ичюн чалышалар, бераберлик мунасебетлерини косьтере.Меселя, онынъ ичине кирелер диалог ве монолог шекильде вазиет чезюв вазифелер ве озь фикирлерини ачыкълав билюви, иджадий, араштырув ишлер ве иляхре.
Оюнлар усулы. Огретюв эльбетте мувафакъиетли олур, эгер бильги, къабилиет ве алышкъанлыкъ бир тертипте менимсилип ве эр бир дерс кечкен мевзуларнен багълы тешкиль этильсе. Окъутувда бильги муим, амма талебеге дерс буюк теэссурат къалдырмалыдыр. Оюн алынма ярдымынен янъы мевзуны пекитмек ве кечкен мевзуны да текрарламакъ мумкюн.
Талебелернинъ дерске, мевзугъа авеслигини юксельтмек ичюн базы дерслерде музыка ве йырларнен файдаланам. Бойле вазифе дерснинъ бир къач меселелерини чезе. Биринджиден лексик байлыгъыны кенишлетюв ве менимсев вастасыдыр, зиядедже грамматик конструкциясы огрениле, фаальлештириле. Даа теляффуз алышкъанлыкълары мукеммельлештире. Сыныфта эльверишли шараит яратыла ве дуйгъулы, иджадий гъайрет талебелерде юкселе.
Эльбетте эгер дерстен сонъ талебелер болдурмайып, гузель кейфинде оларакъ даа дерс биткенине тааджипленип девамыны истесе, мен беллесем эписи шей догъру яхшы кечти ве илеридеки дерске мен ве талебелер буюк авесликнен келеджекмиз.
Эр бир инсаннынъ яшайышында иш бу борджлукътыр. Амма шу меджбуриетлик къуванч кетирирми, тек инсаннынъ гъайретинден багълы.
638
84 515 
