МУНИЦИПАЛЬНОЕ БЮДЖЕТНОЕ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ
АК-ЧЫРААНСКАЯ СРЕДНЯЯ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ ШКОЛА С. АК-ЧЫРАА
ОВЮРСКОГО КОЖУУНА РЕСПУБЛИКИ ТЫВА РФ
УЖУГЛЕЛ КИЧЭЭЛИ
АЖЫК КИЧЭЭЛ
ТЕМАЗЫ: Х ДЕП УН БОЛГАШ ООН УЖУКТЕРИ
Эрттирген башкы: эге класс
башкызы Куулар Л.Б.
Ак-Чыраа, январь-2014
Ай хуну: январь 23
Кичээлдин ады: Ужуглел
Кичээлдин темазы: Х де пун болгаш оон ужуктери
Кичээлдин хевири: Катаптаашкын-кичээл
Кичээлдин сорулгазы: 1.Х деп уннуболгаш ООН ужуктеринин дугайында алган билиглерин катаптап быжыглаары.
2.Уругларнын чугаа-домаан база сос курлавырын байыдары.
3.Улуг назылыг кижилерни хундулеп, бойдусту хайгаарап билиринге кижизидери.
Кичээлдин бот-хууда сайзыралынга туннелдер: - коллективке болгаш эши-биле ажылдап билири; - оореникчилернин бот-боттарынга эки хамаарылгазы; -чогаадыкчы угаан ажылынга сонуургалы.
Бугу талалыг ооредилге кылдыныглары: - х де пун болгаш оон ужуктеринин дугайында алган билиглерин херек кырында ажыглап билири; - ооренген унунге болгаш оон ужуктеринге хамаарыштыр сорулгаларны салып билири; -чогаадыкчы чоруун коргузуп билири; -бодун болгаш оскелерни унелеп билири; - чедиишкиннерни болгаш четпестерни сайгарып билири.
Эртемге хамаарыштыр албан чедип алыр ужурлуг туннелдер: -х деп унну шын адап, оске уннерден ылгап билири; Х,х деп ужуктернин бижимелин бижип билири; -х деп уннун дузазы-биле слогтар, состерни, домактарны номчуп, бижип билири; -ун, ужук сайгарылгазын кууседип билири.
Кичээлдин дерилгези: компьютер, экран, проектор.
Кичээлдин чорудуу
1.Организастыг кезээ
Башкы: (Слайд № 2) Ужуктерни ооренирде,
«Ужуглелди» тудуп аар бис.
Ужук кожуп, номчуурда-даа,
«Ужуглелдин» ажыы улуг.
-Бо шулукчугешти мээн-биле эдерти чугааланар, уруглар.
Уруглар хор-биле чугаалаар.(Слайд №3 – Ужуглел ному.)
-Парталар кырында номувусту камныг хорээвиске тудуптаалынар. Номувусту камнап, азыгларын сыкпайн, арыннарын шокарлавайн, арыг-силиг эдилээлинер, уруглар!
- Бо ном - кижилерни бир дугаар ужуктерни оореткен, номчуп ооренген ному-дур. Силернин ада-иелеринер, харын-даа кырган-аваларынар база кырган-ачаларынар бо номнун дузазы-биле номчуп, бижип ооренип алган.
-Ынчангаш, ужуглел кичээливисти эгелээр бис бе? Кичээлге белен силер бе? Ооредилге херекселдери чыдар черинде бар бе?
2.Кичээлдин темазын болгаш сорулгазын тодарадып тывары.
-Бо кичээлден чуну билип алыр бис?
-Чуу чувеге ооренип алганывысты коргузер бис. Эрткен кичээлди сактып корээлинер. Чуну билип алган бис?
-Хава ыт дугайында чуну билип алган бис? Улуг Х деп ужуктун бижимелин канчаар бижиирил?
-Х кирген дириг амытаннар аттарындан аданар. Эгезинде уннерни тода аданар, ангыланар. Кандыг ун-дур?
- Богун чуну ооренип, катаптаар бис?
- Х деп унну болгаш оон ужуктери кирип турар слогтарны, состерни база домактарны номчуп база бижиирин катаптаар бис.
(Слайд № 4 – Х деп ун, Хх деп ужуктер)
3.Херек ужурлуг билиглернин катаптаашкыны.
1)Оюн «Состу тургус».(Слайд № 5)
-Самбырада ужуктерни ажыглааш, состен тургузунар.
Бир оореникчи состу самбырага тургузуп турда, оске оореникчилер кыдыраашка бижиир.
-Состу номчунар. (Хун). Слайдыда хун чуруу
Хун деп состун ун-ужук анализин аас-биле кылдырар.
-Каш слог барыл? (Чангыс.)
-Чуге? (Чангыс ажык ун бар.)
-Каш ажык эвес ун барыл? (2: х,н)
-Состе каш ун адаттынып турарыл? (3 ун)
-Каш ужук-биле бижээнил? (3 ужук)
-Ун биле ужуу кандыг-дыр? (ден.)
2)Чуруктар-биле ажыл.
Слайд №6 – Хуннун чуруу.
-Хун кандыг хевирлиг апарган-дыр? Кым коргенил?
-Хун огленип алган деп чугаалаар бис.Хун огленирге, дээр чудерээр-бургээр деп бистин улуг назылыг улузувус чугаалажыр.
-Домактан чогаадынар. (Хун огленген.)
Бо домакта каш сос барыл? 1 дугаар сос? 2 дугаар сос? Самбырага схемазын шыяр.
Слайд № 7 – Кызыл хун чуруу.
-Бо хуннун дугайында домактан чугааланар. (Хун кызыл-хунней берген.)
-Кажан мынчап баарыл? Кым коргенил? Чуге кызыл хунней бээрил?
-Кызыл-хунней бээрге, чылыыр деп чугаалажыр турган.
-Хун дугайында домактан бижип алыылынар. Хун кандыг ажыктыгыл?
3) Кыдыраашка ажыл.(Хун чылыдып, чырыдып турар.) Домакты самбырага бижип каарга, дужуруп бижиир.
Физкультминутка.
Агаар-бойдусту чугаа чокка коргузуптээлинерем, уруглар.
- Силер дыка донуп турарынарны коргузунер. (Сиринейнип донуп турарын коргузер.)
- Хун чылыдып, изиг апарганын коргузунер. (Деридип, ону аштап турарын коргузер.)
Ун чокка 3 катап коргузуптээлинер.
4)Номчулга.
Слайд № 8 – Созуглел «Хевис».
Хевис ог иштин каастаар. Ону хой дугунден кылыр. Хевисти шевер холдар даараар. Хевисте хээлерни сырып каан.
Словарь-биле ажыл.
-Хевис деп чул? Хээлер деп чул? Хээлерни канчап каан-дыр?
Сырып дээрге даарап дээн.
Слайд № 9 –Хевис чуруу.
-Аянныг номчудар.
Утказынга дууштур айтырыг салыры.
-Чунун дугайнда номчудунар?
-Хевис чуну каастап турар-дыр?
-Ону чуден кылыр-дыр?
-Хевисти чараш кылдыр чуну сырыыр-дыр?
-Бо созуглелде х кирген состерни тывынар. (Хевис, хой, хээлер.)
-Кыдыраашка бижип алынар.
4. Бодунун болгаш класстын ажылын туннээри.
Оюн «Читкен ужуктер» Слайд № 10 – Ог иштинде состер болгаш сос каттыжыышкыннары.
- Ог иштинде состернин читкен ужуктерин тывар силер. Оларга к азы х деп ужуктерни киирип бижинер.
-Кыдырааштарын чанында эжи-биле хынажыр.
- Слайд № 11 – состерни шын бижээнинерни хынаар.
Хаан – коруп каан, далган хаарган - каарган.
- Кичээлде бодунарнын ажылынарны «Светофорнун» дузазы-биле унеленер.
-Ногаан он – шуптузун билип алган;
- сарыг он – ам-даа чазып турар мен;
- кызыл он – ам-даа билбейн турар мен.
-Ам эштеринерни унеленр: адын адаарымга, силер «Светофорнун» онун кодурер силер.
- Бо кичээлде чуу деп унну катаптадывыс? Кандыг унге хамааржырыл?
- Чаа чуну билип алдынар?
- Хун дугайында чуну билип алдынар?
5.Бажынга онаалга.
Х кирген состер бижип эккээр.
Кайы – бирээзи-биле домак чогаадып бижиир.
Онаалгаларны шилип алыр.