Презентация "Çĕр пин сăмах ςĕр-шывĕнче"

- Халӑх сӑмахлӑхӗ тени мӗне пӗлтерет? - Эсир чӑваш халӑх сӑмахлӑхӗн мӗнле жанрӗсене пӗлетӗр?

Çĕр пин

сăмах ςĕр-шывĕнче

(«Хал ӑ х   с ӑ махл ӑ хӗ» тем ă на

пӗтӗмлетмелли урок,

ҫул ҫӳрев урокӗ)

Фольклор (акӑлчанла folk — народ (халӑх),

lore — мудрость (ӑслӑлӑх, халӑх сӑмахлӑхӗ)

Урок эпиграфĕ:

«Чăваш халăхĕн

çĕр пин сăмах,

çĕр пин юрă,

çĕр пин тĕрĕ»

И.Я.Яковле в

Урок тĕллевĕсем:

1.Чӑваш халӑх сӑмахлӑхӗн жанрӗсем ḉинчен урокра илнӗ пӗлӗве ḉирӗплетесси.

2.Ҫут ҫанталӑка сӑнама, унӑн илемне курма, сыхлама вӗрентесси,

3.Ача-пӑча сӑмахлӑхӗн тӗслӗхӗсемпе кулленхи пурнӑḉра усӑ курма вӗрентесси.

4. Тус-юлташа хисеплеме, йывăр вăхăтра пулăшма, упрама вĕрентесси.

5. Тăван çēр-шыва юратма, хисеплеме, хаклама вēрентесси.

6.Ачасенче ырӑ та сӑпайлӑх, илемлӗх туйӑмӗсене аталантарасси.

Çĕр пин сăмах ςĕр-шывĕ

«Тупмалли юмахсем »

«Ваттисен сăмахĕсем»

«Чӑваш халӑх юррисем »

«Пулмасла халапсем»

«Ача-пӑча вӑййисем »

«Юмахсем»

1-мӗш чарӑну

«Тупмалли юмахсем»

Тупмалли юмахсем - фольклорăн чи авалхи жанрĕсенчен пĕри.

Тупмалли юмахсенче япалан тӗп паллисем ҫинчен вӑлтса калаҫҫӗ. Час-часах пӗр япалана тепринпе танлаштараҫҫӗ. Чӗрӗ мар япалана чӗрӗ пек туса та кӑтартаҫҫӗ.

Тупмалли юмахсен тупсӑмӗсене тупӑр

• Пĕри калаçать, иккĕн итлеççĕ, иккĕн пăхаççĕ.
• Лăпсăр-лăпсăр кинĕм пур, килен-каян чуптăвать
• Кашта тулли шурă чăхă.
• Çавра питлĕ сар пики хĕвел çинчен куç илмест.
• Мана çынсем кĕтеççĕ, эп килнине курсанах пурте тарса пĕтеççĕ.
•   Çичĕ тĕслĕ çут хăю Атăл урлă ывтăнчĕ.

• Пĕри калаçать, иккĕн итлеççĕ, иккĕн пăхаççĕ. (чĕлхе, хăлха, куç)
• Лăпсăр-лăпсăр кинĕм пур, килен-каян чуптăвать(ал шăлли)
• Кашта тулли шурă чăхă. (шăлсем)
• Çавра питлĕ сар пики хĕвел çинчен куç илмест.(хĕвел çаврăнăш)
• Мана çынсем кĕтеççĕ, эп килнине курсанах пурте тарса пĕтеççĕ.(ḉумӑр)
•   Çичĕ тĕслĕ çут хăю Атăл урлă ывтăнчĕ. (Асамат кӗперӗ)

2-мӗш чарӑну

«Ваттисен сăмахĕсем»

• Ваттисен сăмахĕсем — ламран лама куçса пыракан сăнарлă сăмахсем.
• Вĕсем шухăша кĕскен те çивĕччен, ытарлăн палăртаççĕ.
• Ваттисен сăмахĕсенче халăхăн кун-çулĕ, ăс-хакăлĕ, шухăшлавĕ, тĕнчекурăмĕ ӳкерĕннĕ.

Ваттисен сӑмахӗсене йӗркене кӗртӗр

• Аллупа ӗḉле, ӗḉ нумай
• Тарличчен ӗḉле, хӑвнах ырӑ пулӗ
• Аḉупа аннӳне хисепле, вӑл хӑй санран хӑратӑр.
• Ĕḉрен ан хӑра, тӑраниччен ḉи.
• Ĕḉчен ḉыннӑн пуḉупа щухӑшла .

Аллупа ӗḉле, пуḉупа шухӑшла.

.

Тарличчен ӗḉле, тӑраниччен ḉи.

Аḉупа аннӳне хисепле, хӑвнах ырӑ пулӗ.

.

Ĕḉрен ан хӑра, вӑл хӑй санран хӑратӑр.

.

Ĕḉчен ḉыннӑн ӗḉ нумай.

3-мӗш чарӑну

«Чӑваш халӑх юррисем»

Юрӑ- чӑваш халӑх сӑмахлӑхӗн чи вӑйлӑ аталаннӑ жанрӗ.

Унта халӑхӑн кун- ḉулӗ, йӑли-йӗрки, кӑмӑл- туйӑмӗпе шухӑш- ӗмӗчӗ, савӑнӑ ḉ - тарӑхӑвӗ сӑнарланнӑ.

Юрӑ этеме пурнӑ ḉ ри йывӑрлӑхсене ḉӗнтерме, телейшӗн кӗрешме хавхалану кӳрет.

Вӑл халӑх тытса пыракан ырӑ йӑлапа пурӑнма вӗрентет, ḉ ав йӗркене малалла аталантарма пулӑшать.

4-мӗш чарӑну

«Пулмасла халапсем»

Шатра шапа купӑс калать:

Шӑши салтака каять:

Йӗке хӳре йӑкӑртатса

Хӑнисене хӑналать

Сӑмахсене т ӗ рӗс вырнаḉтарса

пулмасла халап тӑв ӑр  

Сикрӗ тухрӗ пӗр _________

Пӑшӑлтатрӗ __________

- Пит маттур ḉке - эс:_________

Пыр-ха хӑнана _________

Пӑхрӑм тинкерсе _________

шӳтлемест-ши ку __________

Ҫук, кулмарӗ __________

-Юрӗ, пырӑп, алӑк_________

Усӑ курмалли сӑмахсем: хӑлхаран, куян, куḉран,куян, уḉ,Чалӑш куḉ,Ҫтаппан, паян.

Сикрӗ тухрӗ пӗр куян

Пӑшӑлтатрӗ хӑлхаран

- Пит маттур ḉке - эс: Ҫтаппан

Пыр-ха хӑнана паян.

Пӑхрӑм тинкерсе куḉран

шӳтлемест-ши ку куян

Ҫук, кулмарӗ Чалӑш куḉ,

-Юрӗ, пырӑп, алӑк уḉ.

5 -мӗш чарӑну

«Ача-пӑча вӑййисем»

К ă вак ш ă р ç а пу ç тармалла выль ă п ă р. См ӗ ссипе сиктермелле выль ă п ă р. Х ӗ рлипелен х ӗ реличчен выль ă п ă р Хурипелен хураличчен выль ă п ă р.

6-мӗш чарӑну

«Юмахсем»

Юмах –халăх хушшинче сăмах вĕççĕн çӳрекен асамлă, тĕлӗнмелле ĕçсем çинчен калакан калав.

-Эсир м ӗнле юмах тӗсӗсене пӗлетӗр?

«Асамл ӑ юмах арчи» вӑйӑ

Киле ĕç:

Халӑх сӑмахлӑхӗн хайлавӗсене библиотекӑран илсе вуламалла.

Урока пӗтӗмлетни

• - Халӑх сӑмахлӑхӗ вӑл хальхи е ӗлӗкхи?

• Халӑх сӑмахлӑхне пӗлни пире пурнӑ ḉ ра

мӗн тума кирлӗ?

Рефлекси ирттерни

• Сире паянхи ҫул ҫӳрев килӗшрӗ -и ?
• Хӑш чарӑнура ытларах сире килӗшрӗ? Доска патне тухса ḉав чарӑну патне хӗвел вырнаḉтарӑр.