Шыны өндірісі жайлы

Шыны, әйнек – металл емес шикізатты балқытып суы ту н ә тижесінде алынатын, хим иялық ә серге төзімді, аморфты қатты материал. Ол мех аникалық қ асиеті жағынан морт келетін қатты затқа ұқсас, ал агрегатты қ күйі сұйықты қ пен кристалдың аралығында жатады.

.

Ш ыны ның табиғи ( вулкан атқылауынан түзілетін перлит, обсидиан) және жасанды түрлері бар. Қолданылуына қарай шыны құрылыстық шыны (терезелік шыны , шыны блоктар, т.б.), техникалық шыны (кварц шыны , жарық-тех. шыны , шыны талшық, т.б.), сорттық шыны , т.б. болып ажыратылады. Сонымен бірге шыны ның иондауыш с ә уледен қорғайтын шыны , жарық ө ткізгіштігі ө згеріп отыратын фотохромды қ шыны , ерігіш шыны деп аталатын түрлері де бар. 75% 5і0 2 , 24% № 2 0 және басқа қ ұ раушылардан т ұ ратын ерігіш шыны сумен қосылғанда с ұ йық шыны түзеді. С ұ йық шыны силикат бояу, кеңсе желімі, т.б. дайындау үшін пайдаланылады. Шыны дан жасалған б ұ йым м ө лдір не м ө лдір емес, түссіз не боялған, ультракүлгін с ә улені ө ткізетін не жұтатын, әр түрлі сәуле (мыс, ультракүлгін және ү-сәуле) есерінен люминес-ценцияланатын болып келеді.

Шыны ның физ.-хим. қ асиеті оның қ ұ рауш ы ларына т ә уелді. Шыны ға т ә н қасиет — оның м ө лдірлігі (терезелік шыны ның м ө лдірлігі 83 - 90%, оптик алық шыны нікі 99,95%). шыны ның беріктігін арттыру үшін ол әр түрлі ө ңцеуден (физ., хим., терм.) ө ткізіледі.

Шыны ө ндірісі шикізатты дайындау, шихта алу, шыны -ны балқыту (қайнату), түзілген шыны массасын суыту, шыны массасын қалыпқа салып б ұ йым алу, б ұ йымды күйдіріп ө ңдеу сияқты процестерді қамтиды.

Шыны ның басты қ ұ раушыларына белгілі бір шыны түзетін заттар (мыс, табиғи шыны үшін 8Ю 2 , жасанды шыны үшін Иа^СОз) жатады.

Ал ө неркәсіптік шыны ның басты қ ұ раушысы — кремнезем ( шыны қ ұ рамында 40 — 80%-ға дейін болады).

Шыны ға қажетті қасиет беру үшін қосалқы қ ұ раушылар пайдаланылады. Мыс, марганец, кобальт, хром, никель қосылыстары бояғыш ретінде; церий, неодим, празеодим, күшәла, сүрме қосылыстары түссіз шыны алу әрі тотықтандырғыш ретінде пайдаланылады. шыны ның барлық құраушылары балқытудан бұрын елеуіштен ө ткізіледі, кептіріледі. С ө йтіп біртекті ұ нтақ түзілгенге дейін араластырылады. Ш ыны балқыту процесі шартты түрде: силикат түзілу, қыздыру, гомогендеу (біртекті қ ұ рылым алу) және сал қ ы нд ату кезеңдерінен т ұ рады.

Балқытудан кейін түзілген шыны массасы тұтқыр болғанға дейін (қалыптауға мүмкіндік беретін темп ерату раға дейін) суыт ыл ады. Суытылған шыны массасынан белгілі бір пішіні бар бұйым алу үшін қалыптау процесі (прокаттау, престеу, престеп үрлеу, үрлеу т.б.) жүргізіледі. Қалыпқа салып дайындалған б ұ йым терм. өң деуден өткізіледі. Мех аникалық әсерге, жылуға т ө зімділігін т.б. қасиетін арттыру үшін шыны алдын ала шынықтырылады. Шыны ның к ө ркем шыны деп аталатын түрлеріне витраж, мозаика, к ө ркем ыдыстар, архит ектуралық б ұ йымдар, мүсіндер, шырақ, ою- ө рнекті композиция, онердің бағалы б ұ йымдары жатады .

Шыны жасау ісі б.з.б. 4-мыңжылдықта Ежелгі Мысырда, Азияда басталған. Алғашқы шыны мөлдір болмаған, оларды ә шекей тастар (малахит, т.б.) орнына пайдаланған. Түссіз м ө лдір шыны дайындау ж ә не үрлеу әдісі арқылы шыны дан әр түрлі б ұ йымдар жасау ісінің шешілуі — шыны өндірісінде түбегейлі бетб ұ рыс жасады. Шыны жасау ісі саласындағы т ұ ңғыш ғыл ыми еңбекке 1612 ж. Флоренцияда жарық к ө рген монах Антонио Неридің зерттеулері жатады.

• 1615 ж. Англияда шыны балқыту пештерінде к ө мір пайдалан ы ла бастады. М ұ ның ө зі шыны балқыту пешінің темп ерату расын арттыруға мүмкіндік берді. 17 ғ-дың басында Франциада мыс пештерде айналы шыны лар алына бастады. 19 ғ-дың соңына дейін шыны жасау ісінде қол еңбегі басым болып келді. 20 ғ-дың 2-жартысынан бастап шыны өн дірісі механикаландырылды ж ә не автоматтандырылды.
•