Табийгый тандоо- эволюциянын башкы кыймылдаткыч кучу

ТАБЫГЫЙ ТАНДОО – ЭВОЛЮЦИЯНЫН БАШКЫ

КЫЙМЫЛДАТКЫЧ КҮЧҮ

А. Новаи орто мектеби

Пр: Биология

Таалайбек к Кызсайкал

ТЕРМИНДЕРДИ ТҮШҮНДҮРГҮЛӨ

• Жашоо үчүн күрөш

• Түр ичиндеги жашоо үчүн күрөш

• Түр ортосундагы жашоо үчүн күрөш
• Чөйрөнүн жагымсыз шарттары менен күрөшүү

Жашоо үчүн күрөшүү

– бул түр ичиндеги особдордун, түрлөрдүн ортосундагы жана айлана-чөйрөнүн шарты менен татаал жана көп кырдуу өз ара мамилелер.

• Түр ичиндеги күрөш – бир түрдүн ичиндеги особдордун ортосунда жүрүп, жашоо үчүн күрөшүүнүн башка типтерине салыштырмалуу абдан катуу жана курч мүнөздө өтөт .

Жырткычтардын ортосундагы мелдеш, олжо үчүн, аймак үчүн тең-тайлашуу, самка үчүн, тиричилик мейкиндиги үчүн, көбөйүүгө жер үчүн жүрөт.

• Түр ортосундагы күрөш – эки өз ара аракеттенишкен түрлөрдүн эволюцияланышына, алардын биргелешкен ыңгайлануусунун өнүгүүсүнө алып келет. Түр ичиндеги күрөш күчөйт жана курчуйт.

Бул бир түрдүн башкасын бир тараптуу пайдалануу.

Чөйрөнүн жагымсыз шарты менен күрөшү - бул жеңген особдун тиричилик кылуу жөндөмдүүлүгүнүн бир кыйла жогору болушу. победители наиболее жизнеспособные особи (зат алмашуу жана физиологиялык процесстин эффективдүү болушу).

Бул чөлдүн, түндүктүн өсүмдүктөрү менен жаныбарлары.

ТАБЫГЫЙ ТАНДОО

Чарльз Роберт Дарвин

  (англ. Charles Robert Darwin; 1809-1882) - англиялык натуралист жана саякатчы .

• - бул бир кыла ыңгайланган организмдердин жашап кетиши жана көбөйүүсү. (Ч.Дарвин)

• Ар бир түрдүн бир кыйла ыңгайланган особдорунун тукум калтыруу жана жашап кетүүсүнүн, бир кыйла начар ыңгайланган особдорун өлүп калышынын жыйынтыгы.

ТАБЫГЫЙ ТАНДООНУН МҮНӨЗДӨМӨСҮ

Өзүнүн шарты менен болгон жаратылыштык чөйрө.

1.Зарыл болгон өбөлгөлөр

2.Мүнөз

Багытталган

(дайыма жашоо чөйрөгө болгон бир кыйла жакшы ыңгайлануу тарабына багыттайт.)

3.Тандоонун фактору

Тукум куучу өзгөргүчтүк

ТАБЫГЫЙ ТАНДООНУН МҮНӨЗҮ

Белгилүү генотиптердин жана кийинки муундарга гендерди өткөрүп берүүдөгү тандоочулук касиети алардын популяциядагы сакталышы кокустук эмес

4.Генетикалык

маңызы

5.Жыйынтыгы

Популяциядагы генофонддун кайра түзүлүшү- бул ыңгайлануунун калыптанышы.

Организмдердин ар кандай формаларынын чоңоюушу; прогрессивдүү эволюциянын жүрүшүндөгү уюмдашуунун татаалдануу ыраттуулугу; начар ыңгайланган түрлөрдүн өлүп жок болушу

6.Натыйжа

ТАБЫГЫЙ ТАНДООНУН ЧЫГАРМАЧЫЛЫК РОЛУ

Табыгый тандоо муундан муунга жашоо чөйрөгө ыңгайлана ала турган особдорду максаттуулук менен ылгоого жөндөмдүү. Пайдалуу өзгөрүүгө ээ болгон белгилерди ылгоо менен табыгый тандоо жаңы түрлөрдү пайда кылат.

ТАБЫГЫЙ ТАНДОО

Себеби: жашоо үчүн күрөш.

Материал: тукум куучу өзгөргүчтүк

Эффективдүүлүгү: популяцияда ар кандай мутациялар (гетерозиготалуулук) канчалык көп болсо, табыгый тандоонун эффективдүүлүгү жогору болуп, эволюциянын жүрүшү тездейт.

ЭВОЛЮЦИЯНЫН МЕХАНИЗМИ

(Ч. Дарвин дин теориясы боюнча )

Эволюция –өзгөргүчтүктүн, тукум куучулуктун жана табыгый тандоонун негизиндне жандуу жаратылыштын тарыхый өрчүү процесси.

• Эволюция –өзгөргүчтүктүн, тукум куучулуктун жана табыгый тандоонун негизиндне жандуу жаратылыштын тарыхый өрчүү процесси.
• Эволюция –өзгөргүчтүктүн, тукум куучулуктун жана табыгый тандоонун негизиндне жандуу жаратылыштын тарыхый өрчүү процесси.
• Эволюция –өзгөргүчтүктүн, тукум куучулуктун жана табыгый тандоонун негизиндне жандуу жаратылыштын тарыхый өрчүү процесси.
• Эволюция –өзгөргүчтүктүн, тукум куучулуктун жана табыгый тандоонун негизиндне жандуу жаратылыштын тарыхый өрчүү процесси.

Организмдердин

чексиз

көбөйүүгө болгон

мүмкүнчүлүктөрү

Чөйрөнүн

ресурстарынын

чектелүүсү

Тукум куучу

өзгөргүчтүк

Жашоо үчүн күрөшүү

Табыгый тандоо

Адаптациянын келип чыгышы

Эволюциянын

жыйынтыгы

Түрлөрдүн келип чыгышы

ТАБЫГЙ ТАНДОО

Тукум куучу өзгөргүчтүк

(мутация, комбинативдик өзгөргүчтүк)

Популяциядагы бирдей эместик (н еоднородность)

(көп түрдүү белгилерге ээ болгон особдордун пайда болушу)

Жашоо үчүн күрөш (в разных ее проявлениях)

«Жеңиши» жагымдуу белгилерге ээ болуу менен особдордун жакшы ыңгайланышы

«Жеңилиши» жагымсыз белгилерге ээ болуу менен особдордун начар ыңгайланышы

Жашап кетүү, .көбөйүүгө катышуу артыкчылыгы жогору.

Тукум улантууга мүмкүнчүлүгү жок.

Тандоочулук элиминация

Көбөйүүдөн четтейт

Жагымсыз белгилери кийнки муунга берилбейт

Жагымдуу белгилери кийнки муунга берилет.

ТАБЫГЫЙ ТАНДООНУН ФОРМАЛАРЫ

Табыгый

тандоо

Кыймылга келтирүүчү

(багытталган) (движущий)

Стабилдештирүүчү

Дизруптидик

(жарылуучу же ажыроочу)

Тандоонун басымы

КЫЙМЫЛГА КЕЛТИРҮҮЧҮ ТАНДОО

А

Г

Б

В

А-Г – табыгый тандоонун кыймылдаткыч күчүнүн басымы астында норма реакциянын ыраттуу өзгөрүүсү

Белгилердин өзгөрүүсү

КЫЙМЫЛГА КЕЛТИРҮҮЧҮ ТАНДОО

Танлоонун

басымы

Белгилердин өгөрүүсү (кайың көпөлөгүнүн түсү)

Эски норма реакциядагы особдорду жок кылып, жаңы белгиге ээ болгон особдордун популяциясынын калыптанышына алып келет. Бул жашоо чөйрөнүн шартынын акырын өзгөрүүсү менен жүрөт. Пайда болгон тукум куучу өзгөргүчтүк пайдалуу болот.

Кайың көпөлөгүндөгү индустриальдык меланизм

Кайы ңдын бутагында жашаган көпөлөктөр ачык түстө болушкан. Убакыттын өтүшү менен күңүрт түстөгүлөрү пайда болуп, аларды канаттуулар жок кылып турушкан . Кийин өнөр жай өнүгүп, атмосфера булганып, кайыңдардын бутагы да күңүрт түскө айланып, натыйжада ачык түстүү көпөлөктөрдү канаттулар жок кыла башташкан. Убакыттын өтүшү менен күңүрт түстүү көпөлөктөрдүн популяциясы сакталып калган

Индустриальным меланизмом называется изменчивость, обусловленная интенсивным развитием промышленности и ухудшением экологической обстановки.

КЫЙМЫЛГА КЕЛТИРҮҮЧҮ ТАНДОО

Айлана-чөйрөнүн шартынын алмашы менен түрлөрдө кайра түзүүлөр жүрөт. Ар кандай тиричилик чөйрөсүнө болгон таркалуусунун кеңейишин, анын бардык мүмкүн болгон экологиялык нишага кирүү мүмкүнчүлүгүн камсыз кылат. Туруктуу шарттын учурунда табыгый тандоо токтобойт, кайра стабилдештирүүчү тандоо формасында аракеттенүүсүн улантып турат.

Жылкынын филогенетикалык

катары

Уулу химиялык заттарга карата

туруктуулуктун иштелип чыгышы

Жылкынын көлөмүнүн чоңоюушу

Увеличение размеров тела лошади

Тандоонун басымы

Тандоонун басымы

СТАБИЛДЕШТИРҮҮЧҮ ТАНДОО

Баштапкы белгилердин өзгөрүүсү.

Норма реакциянын таруусу жүрөт реакции.

СТАБИЛДЕШТИРҮҮЧҮ ТАНДОО

• Бир аз өзгөргөн чөйрөнүн натыйжасында орточо норма реакцияда особдордун саны жогорулайт. Муундан муунга четки форманы кесип өтөт. Ал эми организм белгилүү норма реакция (орточо фентипикалык норма сакталат. ) менен бекемделет.

Белгилердин өзгөргүчтүгү

СТАБИЛДЕШТИРҮҮЧҮ ТАНДОО

• Учурдун шартына жараша норма реакциянын чегиндеги белгилер сакталып, андан четтегендери жок болот.
• Мындай шарттын учурунда көптөн бери өзгөрбөй келген гана белгилер аракеттенет.

Реликтовые виды

Гаттерия

СТАБИЛДЕШТИРҮҮЧҮ ТАНДОО

Арыстан ооз.

Арыстан ооз өсүмдүктөрүнүн гүлүн түктүү аарылар чаңдаштырат. Гүлдүн көлөмү аарынын көлөмүнө туура келет. Көлөмү боюнча майда же чоң гүлдөрдүн баары чаңдашпайт, урук бербейт.

Ошондуктан аларды стабилдештирүүчү тандоо гана калыбына келтирет.

ТАНДООНУН ФОРМАЛАРЫН САЛЫШТЫРУУ

СТАБИЛДЕШТИРҮҮЧҮ

КЫЙМЫЛГА КЕЛТИРҮҮЧҮ

1.Сырткы чөйрөнүн туруктуулугу

1.Чөйрөнүн шартынын өзгөрүүсү

2.Тандоонун айкалыштыруу жолу менен мутацияны зыянсыздандырат, башкача айтканда анын зыяндуу аракеттерин нейтралдаштырат.

2. Запаста турган өзгөргүчтүктү ачыкка чыгарат

3. Фенотиптин туруктуулугун сактайт

3.Зыянсыздандыруучу мутациялар тандалат

ТАНДООНУН ФОРМАЛАРЫН САЛЫШТЫРУУ

СТАБИЛДЕШТИРҮҮЧҮ

КЫЙМЫЛГА КЕЛТИРҮҮЧҮ

• Нормадан четөөлөрдү алсыратып, генетикалык механизмдердин активдүү лүгүн калыптандырып, организмдин стабилдүү өнүгүшүн,ң жана ар түрдүү генотиптердин базасында оптималдуу фенотиптерди калыптандырат.
• Сырткы чөйрөнүн өзгөрүүсүнө карата организмдин туруктуулугун камсыз кылат.

• Сырткы чөйрөнүн шарты өзгөргөн учурда организмдердин ыңгайлануусунда чечүүчү ролду ойнойт.
• Кеңири тиричилик чөйрөсүнө таркалууну камсыз кылат. Ар кандай экологиялык нишага кирип кетүү жөндөмдүүлүгүн арттырат.
• Чөйрөнүн шарты стабилдешкенде табыгый тандоонун стабилдештирүүчү тандоо формасы катары аракетин уланта берет.

ДИЗРУПТИВДИК ТАНДОО

(ажыратуучу)

Тандоо басымы

норма реакциянын ажыроосу байкалат (орточо маанидеги особдор четтетилет)

ДИЗРУПТИВНЫЙ ОТБОР

(разрывающий)

Сроки цветения и созревания семян у погремка лугового растянуты почти на все лето, причем большая часть растений цветет и плодоносит в середине лета. На сенокосных лугах получают преимущества те растения, которые успевают отцвести и дать семена до покоса, и те, которые дают семена в конце лета, после покоса. В результате образуются две расы погремка – ранне- и позднецветущая.

Разновидность естественного отбора в популяции животных или растений, приводящая к появлению двух или нескольких новых форм из одной исходной.

ДИЗРУПТИВДИК ТАНДОО (АЖЫРАТУУЧУ)

• Кээ бир учурларда сырткы чөйрөнүн шарттары кескин алмашат, ошондо четки формалар гана артыкчылыкка ээ болот. Четки формалардын саны абдан тез жогорулап, обочолонуунун натыйжасында жаңы түрдүн пайда болушуна алып келет. Тандоонун бул түрү аралык (ортонку) формаларга каршы багытталган.

Мисалы, жемдин жоктугунан окун балыктарынын ж.б. балыктардын чабактарынын «карликтери» жана «гиганттары» гана сакталып калат. Анткени ушул формалары гана өз тамагын таап жегенге жөндөмдүү. Бир канча жылдардын аралыгында дизруптивдик тандоонун натыйжасында тукум куучулук менен шартталган «гиганттар» жана «карликтер» рассасы калыптанат.

ДИЗРУПТИВДИК ТАНДОО (ажыратуучу)

Тандоонун бул формасы айрыкча эки же андан көп генетикалык жактан айырмаланган формалар, ар кандай шарттарда артыкчылыкка ээ болгон учурда ишке ашырылат. М: жылдын ар кандай мезгилдеринде.

Эки точкалуу эл кайда көчөттүн «кызыл» формасы кышында, «кара» формасы жайында жашоого болгон артыкчылыгы абдан жакшы окуп үйрөнүлгөн.

ЖЫНЫСТЫК ТАНДОО

«тандоонун бул формасы жашоо үчүн күрөшүү менен аныкталбастан башка жыныстагы особдорду өзүнө тартуу, самец же самкалардын ортосундагы мелдеш, карышылык.

(Ч.Дарвин)

форма естественного отбора у некоторых видов животных, основанная на соперничестве одного пола за спаривание с особями другого пола.

Полиморфизм

Жыныстык диморфизм

Экинчилик жыныстык белгилер

Эки жыныстагы жаныбарлардын айырмалана турган өзгөчө белгилеринин жыйындысы. (жыныс бездеринен башкасы ).

Papilio dardanus көпөлөгүнүн самкасы оң тарапта самец сол жогорку тарапта

ПОЛИМОРФИЗМ

Полиморфизм – бул бир түрдүн чегинде морфологиялык жактан айырмаланган особдордун формасы.

Эки жыныстуу жаныбарлардагы полиморфизм.

ПОЛИМОРФИЗМ

Сезондук полиморфизм – экологиялык разновидность катары. Айрыкча курт-кумурскалардын сырткы көрүнүшү мезгил боюнча алмашып турат

Биринчиси жаз алды менен пайда болгон көпөлөк. Түсүнүн мындай болушунун себеби бир кыйла төмөнкү температурада күңүрт пигменттер аз пайда болот. Экинчиси жай мезгилинде .

ПОЛИМОРФИЗМ

Коомдошуп жашаган курт-кумурскаларда жыныстык полиморфизм алардын ортосундагы аткарган функциясына жараша болот. (Мисалы, бал аарысынын маткасы (энелик), жумушчу арылар, трутень).

Спасибо за внимание!