Masofadan o'qitish uchun mo'ljallangan 10-sinf IV-chorak uchun kimyo fanidan ma'ruzalar.

IV chorak 10-sinf kimyo fanidan mavzular ( 16 soat)

1 Uglevodlar. Monosaxaridlar. Olinishi va xossalari.

2 Disaxaridlar: maltoza va saxaroza. Tabiatda uchrashi. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi.

3 Polisaxaridlar. Kraxmal. Selluloza. Tabiatda uchrashi. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi.

4 6-Amaliy mashg'ulot. 1.Glyukozaning mis (II)-gidroksid bilan reaksiyasi.2.Kraxmal kleysterini tayyorlash

IV BOB. Azotli organik birikmalar (12 soat)

6 Nitrobirikmalar. Olinishi va xossalari.

7 Aminlarning umumiy formulasi. Olinishi. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi

8Aromatik aminlarning olinishi va xossalari.Anilin. Olinishi. Fizik va kimyoviy xossalari. ishlatilishi.

9 Aminokislotlar. Olinishi va xossalari.

10 Mavzular kesimida amaliyotga yo‘naltirilgan va fanlararo bog‘liqlikka doir masalalar

yechish.

10 7-Nazorat ishi

11 Oqsillar. Olinishi va xossalari.

12 7-Amaliy mashg'ulot. Oqsillarga xos rangli reaksiyalar

13 Yuqori molekulyar birikmalar

14 Plastmassalar va ularning xalq xo‘jaligida ishlatilishi.

15 8-Nazorat ishi

16 Mavzular kesimida amaliyotga yo‘naltirilgan va fanlararo bog‘liqlikka doir masalalar

yechish.

Sana “ ”_____________________201___-yil.

Mavzu: UGLEVODLAR. MONOSAXARIDLAR. OLINISHI VA XOSSALARI

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari: Kommunikativ kompetensiya: B1 Jamiyatda o‘zaro muloqotga kirishish uchun kundalik hayotda uchraydigan kimyoviy birikmalar va mazkur birikmalarning nomini faqatgina ona tilida emas, balki xorijiy tillarda ham bilish. B1+ o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish layoqati. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi: B1 mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish. Xavfsizlik choralari haqida bilish. B1+ mediamanbalardan olingan ma’lumotlarni saralash va ulardan samarali foydalana olish. O‘zinio‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: B1 kimyo fani va undagi asosiy qonuniyatlar haqida bilish, doimiy ravishda o‘zini o‘z rivojlantirib, kamolotga intilish, kimyo bo‘yicha bilimlarni mustaqil ravishda oshirib borish.

Darsning blok sxemasi:

№	Darsning qismlari	Belgilangan vaqt.
1.	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2.	O`tilgan mavzuni takrorlash	12 daqiqa
3.	Yangi mavzu bayoni	14 daqiqa
4.	Mustahkamlash	12 daqiqa
5.	Baholash	2 daqiqa
6.	Uyga vazifa	2 daqiqa

Darsning maqsadi:

• o‘quvchilarni 10-sinfga mo‘ljallangan ,,kimyo “ darsligi bilan tanishtirish;

• darslikning maqsadlari va vazifalari haqida tushuncha berish;

• darslikdagi materiallarni o‘rganish usullarini tushuntirish;

• o'quvchilarga o‘rganiladigan ma’lumotlar haqida tushunchalar berish.

Dars materiallari va jihozlari: 10 sinf, kimyo “ darsligi. .

2.,,Mavzuga oid chizmalar

3.Doska, bo‘r, daftar.

4.Tarqatma material: darsda o‘rganiladigan asosiy atamalar va tushunchalar yozilgan kartochkalar.

I. Tashkiliy qism:

5.Sinfda o‘quvchilarni darsga jalb qilib, ishchi muhitni yaratish.

6.Sinf holati bilan tanishish va davomadni aniqlash

II. Darsning mazmuni:

7.Darslikning dasturi, maqsadlari va vazifalari.

8.Darslikdagi materiallar tizimi va uni o'rganish uslubiyati va usullari.

9.O‘rganiladigan ma’lumotlar hayotiy bog’liqligi..

III. Dars mazmunini ro‘yobga chiqarish ustida ishlash:

11. O'qituvchining 10-sinfdagi ,, kimyo “ fani vazifalari va xususiyatlari, darslikdagi materiallar tizimi, uni o’rganish uslubiyati va usullari to‘g‘risida tushuntirish.

Yangi dars bayoni:

Ularning ayrim vakillari, masalan, kraxmal, glukoza, saxaroza asosiy ozuqa moddalardan hisoblansa, boshqalari (kletchatka yoki selluloza) o‘simliklarga chidamlilik va qattiqlik beruvchi modda hamda mato, qog‘oz va turli xil tolalar olishda ishlatiladi.„Uglevodlar“ degan nomning kelib chiqish sababi shundaki, ushbu sinfning birinchi o‘rganilgan vakillarining umumiy formulasi Cn(H2O)m ko‘rinishga mos kelgan, ya’ni ular xuddi, uglerod va suvdan tashkil topgan degan ma’noni bildirgan. Ammo hozirda uglevodlarning ushbu formulaga javob bermaydigan vakillari ham ma’lum.

Uglevodlar klassifikatsiyasi.Uglevodlarni ularning tuzilishiga ko‘ra monosaxaridlar, disaxaridlar va

polisaxaridlarga ajratish mumkin.Gidrolizlanmaydigan, ya’ni oddiy uglevodlarga ajralmaydigan uglevodlar monosaxaridlar deyiladi (glukoza, fruktoza, riboza). Bu moddalardan ko‘pchiligining tarkibida uglerod atomlarining soni kislorod atomlarining soniga teng. Ko‘p oddiy uglevodlar hosil qilish bilan gidrolizlanadigan uglevodlar polisaxaridlar deyiladi (kraxmal, selluloza). Bu moddalardan ko‘pchiligining tarkibida uglerod atomlarining soni kislorod atomlari soniga teng emas. Gidrolizlanganda ikkita monosaxarid molekulasiga parchalanadigan uglevodlarga disaxaridlar deb aytiladi (maltoza, saxaroza). Uglevodlar klassifikatsiyasini umumiy holda quyidagi sxema tarzida tasvirlash mumkin:

MONOSAXARIDLAR

Monosaxaridlar eng sodda uglevodlar hisoblanadi. Ularning umumiy nomini molekulasidagi uglerod atomlar sonini lotincha nomiga «oza» qo‘shimchasi qo‘shib o‘qish bilan hosil qilish mumkin. Masalan. C3H6O3-trioza; C4H8O4-tetroza; C5H10O5-pentoza; C6H12O6-geksoza; C7H14O7-geptoza.

Monosaxaridlar xossalarini geksozalar misolida o‘rganamiz. Ulardan glukoza eng katta ahamiyatga ega.

Tabiatda tarqalishi. Glukoza sof holda yashil o‘simliklarning deyarli hamma a’zolarida uchraydi. Ayniqsa u uzum sharbatida ko‘p, shuning uchun glukoza ba’zan uzum shakari ham deyiladi.Ta’kidlab o‘tish lozimki, glukoza yuqorida keltirilgan asiklik formaga ega bo‘lishi bilan bir qatorda, siklik ko‘rinishi ham mavjudligi bir qator reaksiyalar bilan tasdiqlanadi. Bunda glukoza molekulasidagi uglerod atomlarining bog‘lar atrofda aylanishi natijasida egik shaklga keladi va beshinchi uglerod

atomidagi gidroksil guruh aldegid guruhi bilan bog‘lanadi. Aldegid guruhdagi π-bog‘ gidroksil guruh ta’sirida uziladi.Bunda bo‘shagan bog‘ga vodorod atomi birikadi va olti a’zoli halqa hosil bo‘ladi va bu halqada aldegid guruhi bo‘lmaydi. Suvdagi eritmada glukoza molekulasining har ikkala formasi – aldegid va siklik formalari bo‘lib, ular o‘rtasida kimyoviy muvozanat qaror topishi isbotlangan

IV. O‘rganilgan mavzuni mustahkamlash:

1.Savol-javob va mavzuning asosiy mazmunini takrorlash orqali amalga oshiriladi.

2..Guruhlarda ishlash yakunlarini chiqarish.

V. Dars yakunlarini chiqarish:

O‘qituvchi o‘quvchilar bajargan yozma va og‘zaki javoblar uchun qo’yilgan baholarni e’lon qiladi va yuzaga kelgan savollarga javob qaytaradi.

VI. Uyga vazifa:O’rganilgan mavzu savollariga javoblar tayyorlash.

O`quv – tarbiyaviy ishlar bo`yicha direktor o`rinbosarining imzosi: ________________

Sana “ ”_____________________201___-yil.

Mavzu: DISAXARIDLAR, POLISAXARIDLAR. OLINISHI VA XOSSALARI

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari: Kommunikativ kompetensiya: B1 Jamiyatda o‘zaro muloqotga kirishish uchun kundalik hayotda uchraydigan kimyoviy birikmalar va mazkur birikmalarning nomini faqatgina ona tilida emas, balki xorijiy tillarda ham bilish. B1+ o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish layoqati. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi: B1 mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish. Xavfsizlik choralari haqida bilish. B1+ mediamanbalardan olingan ma’lumotlarni saralash va ulardan samarali foydalana olish. O‘zinio‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: B1 kimyo fani va undagi asosiy qonuniyatlar haqida bilish, doimiy ravishda o‘zini o‘z rivojlantirib, kamolotga intilish, kimyo bo‘yicha bilimlarni mustaqil ravishda oshirib borish.

Darsning blok sxemasi:

№	Darsning qismlari	Belgilangan vaqt.
1.	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2.	O`tilgan mavzuni takrorlash	12 daqiqa
3.	Yangi mavzu bayoni	14 daqiqa
4.	Mustahkamlash	12 daqiqa
5.	Baholash	2 daqiqa
6.	Uyga vazifa	2 daqiqa

Darsning maqsadi:

• o‘quvchilarni 10-sinfga mo‘ljallangan ,,kimyo “ darsligi bilan tanishtirish;

• darslikning maqsadlari va vazifalari haqida tushuncha berish;

• darslikdagi materiallarni o‘rganish usullarini tushuntirish;

• o'quvchilarga o‘rganiladigan ma’lumotlar haqida tushunchalar berish.

Dars materiallari va jihozlari: 10 sinf, kimyo “ darsligi. .

2.,,Mavzuga oid chizmalar

3.Doska, bo‘r, daftar.

4.Tarqatma material: darsda o‘rganiladigan asosiy atamalar va tushunchalar yozilgan kartochkalar.

I. Tashkiliy qism:

5.Sinfda o‘quvchilarni darsga jalb qilib, ishchi muhitni yaratish.

6.Sinf holati bilan tanishish va davomadni aniqlash

II. Darsning mazmuni:

7.Darslikning dasturi, maqsadlari va vazifalari.

8.Darslikdagi materiallar tizimi va uni o'rganish uslubiyati va usullari.

9.O‘rganiladigan ma’lumotlar hayotiy bog’liqligi..

III. Dars mazmunini ro‘yobga chiqarish ustida ishlash:

11. O'qituvchining 10-sinfdagi ,, kimyo “ fani vazifalari va xususiyatlari, darslikdagi materiallar tizimi, uni o’rganish uslubiyati va usullari to‘g‘risida tushuntirish.

Yangi dars bayoni:

Bir molekula uglevod gidrolizidan 2 molekula monosaxarid hosil bo‘ladigan moddalarga disaxaridlar deyiladi. Disaxaridlarga saxaroza va maltoza kiradi. Disaxaridlarning hammasi С12Н22О11 umumiy formula bilan ifodalanadi.Disaxaridlar suyda yaxshi eriydi, shirin ta’mga ega. Ularning ko‘pchiligi yaxshi kristallanadi va aniq molekulyar massaga ega. Tabiatda keng tarqalgan

saxaroza (qamish yoki lavlagi shakari), maltoza (solod shakari) disaxaridlarga misol bo‘ladi.

Disaxaridlar gidrolizlanganda bir xil yoki ikki xil monosaxarid molekulasi hosil bo‘lishi mumkin.

Saxaroza. Qamish shakari yoki lavlagi shakari deb ataladi. Saxaroza o‘simliklar dunyosida juda ko‘p tarqalgan. Saxaroza eng zarur ozuqa bo‘lib, inson hayotida katta ahamiyatga ega. Bu odatdagi keng qo‘llaniladigan shakardir.Fizik xossalari. Toza saxaroza shirin mazali, suvda yaxshi eriydigan, rangsiz modda.Kimyoviy xossalari. Saxarozaning eng muhim xossasi gidrolizga uchrashidir:

Saxaroza molekulasi glukoza va fruktoza molekulalarining qoldiqlaridan tashkil topgan. Saxaroza molekulasidan glukoza hosil bo‘lishini aniqlash mumkin. Saxaroza eritmasiga dastlab bir necha tomchi H2SO4 qo‘shib qaynatamiz. So‘ng kislotani ishqor bilan neytrallab, eritmaga Cu(OH)2 qo‘shib qizdiramiz. Natijada qizil cho‘kma hosil bo‘ladi. Bundan shunday xulosa qilish mumkinki, saxaroza H2SO4 ta’sirida gidrolizlanadi va aldegid guruhsi saqlovchi glukoza hosil qiladi. Aldegid guruhi tutuvchi molekulalar esa Cu(OH)2 ni qizil cho‘kma hosil qilguncha , ya’ni Cu2O gacha qaytaradi.

Maltoza Bir molekula maltoza gidrolizlanganda ikki molekula glukoza hosil bo‘ladi:

Kraxmal hosil bo‘lishi polikondensatsiya reaksiyasi asosida boradi. Ya’ni kichik molekulyar modda sifatida glukoza molekulasidan , yuqori molekulyar birikmali kraxmal hosil bo‘ladi va qo‘shimcha mahsulot sifatida H2O hosil bo‘ladi.Fizik xossalari. Kraxmal – oq kukunsimon modda. Sovuq suvda erimaydi, lekin issiq suvda bo‘kib kleyster hosil qiladi.Kimyoviy xossalari. Kraxmal uchun sifat reaksiya bu unga yodning ta’siri hisoblanadi. Agar sovitilgan kraxmal kleysteriga yod qo‘shilsa ko‘k rang paydo bo‘ladi. Bu jarayonni oddiy tajriba yo‘li bilan ham aniqlash mumkin. Kartoshkaning qirqilgan joyiga yoki bir bo‘lak nonga yod eritmasidan bir necha tomchi tomizganimizda ko‘k rang hosil bo‘ladi. Qo‘llanilishi. Kraxmal qimmatli oziq mahsulotdir. Uning hazm bo‘lishini yengillashtirish uchun kraxmalli mahsulotlar yuqori temperaturada qizdiriladi, ya’ni kartoshka pishiriladi, non yopiladi. Bu sharoitlarda kraxmal qisman gidrolizlanadi va suvda eruvchan bo‘ladi. Selluloza (C6Hl0O5)n . Seluloza ham tabiiy yuqori molekular polisaxarid bo‘lib, barcha o‘simliklar tarkibiga kiradi va ularda hujayra qobiqlarini hosil qiladi. Uning nomi «sellula» - hujayra ana shundan kelib chiqqan. Selluloza paxta tolasining asosiy qismini tashkil qiladi. Qog‘oz va ip gazlamalar ham sellulozadan qilingan buyumlar hisoblanadi. Yog‘och tarkibida ham ko‘p miqdorda uchraydi.Selluloza ham xuddi kraxmalga o‘xshab tabiiy yuqori polimerdir. Selluloza va kraxmalning umumiy formulasi ham o‘xshash va tarkibi jihatidan ham glu-koza zvenolaridan iborat. Bu polisaxaridlar bir-biridan glukoza qoldig‘ining har xil bog‘lanishi bilan farq qiladi. Kraxmal inson uchun muhim ovqat manbai hisoblansa, sellulozadan bu maqsadda foydalanib bo‘lmaydi. Fizik xossalari. Selluloza – mazasiz, hidsiz, tolasimon oq modda, suvda erimaydi, sellulozaning molekular massasi juda katta hisoblanadi.

IV. O‘rganilgan mavzuni mustahkamlash:

1.Savol-javob va mavzuning asosiy mazmunini takrorlash orqali amalga oshiriladi.

2..Guruhlarda ishlash yakunlarini chiqarish.

V. Dars yakunlarini chiqarish:

O‘qituvchi o‘quvchilar bajargan yozma va og‘zaki javoblar uchun qo’yilgan baholarni e’lon qiladi va yuzaga kelgan savollarga javob qaytaradi.

VI. Uyga vazifa:O’rganilgan mavzu savollariga javoblar tayyorlash.

O`quv – tarbiyaviy ishlar bo`yicha direktor o`rinbosarining imzosi: ________________

Sana “ ”_____________________201___-yil.

Mavzu: AMINLAR VA AROMATIK AMINLAR. OLINISHI VA XOSSALARI

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari: Kommunikativ kompetensiya: B1 Jamiyatda o‘zaro muloqotga kirishish uchun kundalik hayotda uchraydigan kimyoviy birikmalar va mazkur birikmalarning nomini faqatgina ona tilida emas, balki xorijiy tillarda ham bilish. B1+ o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish layoqati. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi: B1 mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish. Xavfsizlik choralari haqida bilish. B1+ mediamanbalardan olingan ma’lumotlarni saralash va ulardan samarali foydalana olish. O‘zinio‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: B1 kimyo fani va undagi asosiy qonuniyatlar haqida bilish, doimiy ravishda o‘zini o‘z rivojlantirib, kamolotga intilish, kimyo bo‘yicha bilimlarni mustaqil ravishda oshirib borish.

Darsning blok sxemasi:

№	Darsning qismlari	Belgilangan vaqt.
1.	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2.	O`tilgan mavzuni takrorlash	12 daqiqa
3.	Yangi mavzu bayoni	14 daqiqa
4.	Mustahkamlash	12 daqiqa
5.	Baholash	2 daqiqa
6.	Uyga vazifa	2 daqiqa

Darsning maqsadi:

• o‘quvchilarni 10-sinfga mo‘ljallangan ,,kimyo “ darsligi bilan tanishtirish;

• darslikning maqsadlari va vazifalari haqida tushuncha berish;

• darslikdagi materiallarni o‘rganish usullarini tushuntirish;

• o'quvchilarga o‘rganiladigan ma’lumotlar haqida tushunchalar berish.

Dars materiallari va jihozlari: 10 sinf, kimyo “ darsligi. .

2.,,Mavzuga oid chizmalar

3.Doska, bo‘r, daftar.

4.Tarqatma material: darsda o‘rganiladigan asosiy atamalar va tushunchalar yozilgan kartochkalar.

I. Tashkiliy qism:

5.Sinfda o‘quvchilarni darsga jalb qilib, ishchi muhitni yaratish.

6.Sinf holati bilan tanishish va davomadni aniqlash

II. Darsning mazmuni:

7.Darslikning dasturi, maqsadlari va vazifalari.

8.Darslikdagi materiallar tizimi va uni o'rganish uslubiyati va usullari.

9.O‘rganiladigan ma’lumotlar hayotiy bog’liqligi..

III. Dars mazmunini ro‘yobga chiqarish ustida ishlash:

11. O'qituvchining 10-sinfdagi ,, kimyo “ fani vazifalari va xususiyatlari, darslikdagi materiallar tizimi, uni o’rganish uslubiyati va usullari to‘g‘risida tushuntirish.

Yangi dars bayoni:

Fizik xossalari.Kichik molekulali aromatik aminlar suyuq, yuqori molekulali aromatik aminlar esa qattiq moddalardir. Ularning ko‘pchiligi qo‘lansa hidga ega bo‘lib, suvda yomon eriydi. Kimyoviy xossalari. Aromatik aminlarning kimyoviy xossalari molekuladagi aminogruppa bilan benzol halqasining xossalarini o‘z ichiga oladi. Anilin suv bilan ta’sirlashmaydi.1. Anilinga bromli suv ta’sir ettirilganda tribromanilin cho‘kmasi hosil bo‘ladi (benzol bromli suv bilan ta’sirlashmaydi)

IV. O‘rganilgan mavzuni mustahkamlash:

1.Savol-javob va mavzuning asosiy mazmunini takrorlash orqali amalga oshiriladi.

2..Guruhlarda ishlash yakunlarini chiqarish.

V. Dars yakunlarini chiqarish:

O‘qituvchi o‘quvchilar bajargan yozma va og‘zaki javoblar uchun qo’yilgan baholarni e’lon qiladi va yuzaga kelgan savollarga javob qaytaradi.

VI. Uyga vazifa:O’rganilgan mavzu savollariga javoblar tayyorlash.

O`quv – tarbiyaviy ishlar bo`yicha direktor o`rinbosarining imzosi: ________________

Sana “ ”_____________________201___-yil.

Mavzu: NITROBIRIKMALAR. OLINISHI VA XOSSALARI

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari: Kommunikativ kompetensiya: B1 Jamiyatda o‘zaro muloqotga kirishish uchun kundalik hayotda uchraydigan kimyoviy birikmalar va mazkur birikmalarning nomini faqatgina ona tilida emas, balki xorijiy tillarda ham bilish. B1+ o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish layoqati. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi: B1 mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish. Xavfsizlik choralari haqida bilish. B1+ mediamanbalardan olingan ma’lumotlarni saralash va ulardan samarali foydalana olish. O‘zinio‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: B1 kimyo fani va undagi asosiy qonuniyatlar haqida bilish, doimiy ravishda o‘zini o‘z rivojlantirib, kamolotga intilish, kimyo bo‘yicha bilimlarni mustaqil ravishda oshirib borish.

Darsning blok sxemasi:

№	Darsning qismlari	Belgilangan vaqt.
1.	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2.	O`tilgan mavzuni takrorlash	12 daqiqa
3.	Yangi mavzu bayoni	14 daqiqa
4.	Mustahkamlash	12 daqiqa
5.	Baholash	2 daqiqa
6.	Uyga vazifa	2 daqiqa

Darsning maqsadi:

• o‘quvchilarni 10-sinfga mo‘ljallangan ,,kimyo “ darsligi bilan tanishtirish;

• darslikning maqsadlari va vazifalari haqida tushuncha berish;

• darslikdagi materiallarni o‘rganish usullarini tushuntirish;

• o'quvchilarga o‘rganiladigan ma’lumotlar haqida tushunchalar berish.

Dars materiallari va jihozlari: 10 sinf, kimyo “ darsligi. .

2.,,Mavzuga oid chizmalar

3.Doska, bo‘r, daftar.

4.Tarqatma material: darsda o‘rganiladigan asosiy atamalar va tushunchalar yozilgan kartochkalar.

I. Tashkiliy qism:

5.Sinfda o‘quvchilarni darsga jalb qilib, ishchi muhitni yaratish.

6.Sinf holati bilan tanishish va davomadni aniqlash

II. Darsning mazmuni:

7.Darslikning dasturi, maqsadlari va vazifalari.

8.Darslikdagi materiallar tizimi va uni o'rganish uslubiyati va usullari.

9.O‘rganiladigan ma’lumotlar hayotiy bog’liqligi..

III. Dars mazmunini ro‘yobga chiqarish ustida ishlash:

11. O'qituvchining 10-sinfdagi ,, kimyo “ fani vazifalari va xususiyatlari, darslikdagi materiallar tizimi, uni o’rganish uslubiyati va usullari to‘g‘risida tushuntirish.

Yangi dars bayoni:

To‘yingan yoki aromatik uglevodorod molekulasidan bitta yoki bir nechta vodorod atomini nitroguruh (NO2) bilan almashinishidan hosil bo‘lgan organik birikmalarga nitrobirikmalar deyiladi . NITROBIRIKMALAR. OLINISHI VA XOSSALARINomenklaturasi. Ratsional nomenklatura bo‘yicha nitrobirikmalarni nomlaganda tegishli uglevodorod nomiga „nitro“ so‘zi qo‘shib aytiladi.

Sistematik nomenklatura.Xalqaro (sistematik) nomenklaturaga ko’ra nitrobirikmalar nomlashda quy-

idagi qoida va ketma-ketlikka amal qilinadi:1. Nitrogruppa asosiy uglerod zanjirida bo`lishi kerak.

2. Asosiy zanjirdagi uglerod atomlarini nitrogruppa yaqin tomondan raqamlab chiqiladi.

3. Yonaki zanjirdagi radikallar yoki nitroguruh nomi ularni asosiy zanjirdagi ular bog’langan uglerodni tartib raqami ko’rsatilgan holda alifbo tartibida aytib o’tiladi va ohirida asosiy zanjirni nomi aytiladi.

IV. O‘rganilgan mavzuni mustahkamlash:

1.Savol-javob va mavzuning asosiy mazmunini takrorlash orqali amalga oshiriladi.

2..Guruhlarda ishlash yakunlarini chiqarish.

V. Dars yakunlarini chiqarish:

O‘qituvchi o‘quvchilar bajargan yozma va og‘zaki javoblar uchun qo’yilgan baholarni e’lon qiladi va yuzaga kelgan savollarga javob qaytaradi.

VI. Uyga vazifa:O’rganilgan mavzu savollariga javoblar tayyorlash.

O`quv – tarbiyaviy ishlar bo`yicha direktor o`rinbosarining imzosi: ________________

Sana “ ”_____________________201___-yil.

Mavzu: AMINOKISLOTLAR VA OQSILLAR. OLINISHI VA XOSSALARI

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari: Kommunikativ kompetensiya: B1 Jamiyatda o‘zaro muloqotga kirishish uchun kundalik hayotda uchraydigan kimyoviy birikmalar va mazkur birikmalarning nomini faqatgina ona tilida emas, balki xorijiy tillarda ham bilish. B1+ o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish layoqati. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi: B1 mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish. Xavfsizlik choralari haqida bilish. B1+ mediamanbalardan olingan ma’lumotlarni saralash va ulardan samarali foydalana olish. O‘zinio‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: B1 kimyo fani va undagi asosiy qonuniyatlar haqida bilish, doimiy ravishda o‘zini o‘z rivojlantirib, kamolotga intilish, kimyo bo‘yicha bilimlarni mustaqil ravishda oshirib borish.

Darsning blok sxemasi:

№	Darsning qismlari	Belgilangan vaqt.
1.	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2.	O`tilgan mavzuni takrorlash	12 daqiqa
3.	Yangi mavzu bayoni	14 daqiqa
4.	Mustahkamlash	12 daqiqa
5.	Baholash	2 daqiqa
6.	Uyga vazifa	2 daqiqa

Darsning maqsadi:

• o‘quvchilarni 10-sinfga mo‘ljallangan ,,kimyo “ darsligi bilan tanishtirish;

• darslikning maqsadlari va vazifalari haqida tushuncha berish;

• darslikdagi materiallarni o‘rganish usullarini tushuntirish;

• o'quvchilarga o‘rganiladigan ma’lumotlar haqida tushunchalar berish.

Dars materiallari va jihozlari: 10 sinf, kimyo “ darsligi. .

2.,,Mavzuga oid chizmalar

3.Doska, bo‘r, daftar.

4.Tarqatma material: darsda o‘rganiladigan asosiy atamalar va tushunchalar yozilgan kartochkalar.

I. Tashkiliy qism:

5.Sinfda o‘quvchilarni darsga jalb qilib, ishchi muhitni yaratish.

6.Sinf holati bilan tanishish va davomadni aniqlash

II. Darsning mazmuni:

7.Darslikning dasturi, maqsadlari va vazifalari.

8.Darslikdagi materiallar tizimi va uni o'rganish uslubiyati va usullari.

9.O‘rganiladigan ma’lumotlar hayotiy bog’liqligi..

III. Dars mazmunini ro‘yobga chiqarish ustida ishlash:

11. O'qituvchining 10-sinfdagi ,, kimyo “ fani vazifalari va xususiyatlari, darslikdagi materiallar tizimi, uni o’rganish uslubiyati va usullari to‘g‘risida tushuntirish.

Yangi dars bayoni:

Molekulasida amino – NH2 va karboksil – COOH guruhlari bor organik birikmalarga aminokislotalar deyiladi. Aminokislotalarni organik kislotalarning hosilalari deb, ya’ni kislotalar radikalidagi vodorod atomlarining aminogruppaga almashinishining natijasi deb qarash mumkin.

Fizik va kimyoviy xossalari. α -aminokislotalar rangsiz kristall moddallar. Ko‘pchiligi suvda yaxshi eriydi, aminokislotalar ko‘pincha shirin ta’mga ega, lekin noxush ta’mli va achchiq ta’mli aminokislotalar ham bor.Indikatorlar rangiga ta’siri. Monoaminomonokarbon va diaminodikar

bon aminokislotalar indikator rangini o‘zgartirmaydi. Diaminomonokarbon aminokislotalar ishqoriy, monoaminodikarbon aminokislotalar kislotali tabiatga ega va shunga qarab indikator rangiga ta’sir ko‘rsatadi.Tuzlarning hosil bo‘lishi. α-aminokislotalar bir vaqtning o‘zida asosli aminogruppa va kislotali karboksil guruhlarga ega. Shu sababli ham asoslar, ham kislotalar bilan reaksiyaga kirishib tuzlar hosil qiladi, ya›ni amfoter xususiyatga ega bo‘lgan birikmalardir.

Ishlatilishi. Aminokislotalar organizm oqsilini hosil qilishda eng zarur moddalardir. Bu moddalar inson va hayvonlar iste’mol qilayotgan ozuqasi tarkibida bo‘ladi. Lekin aminokislotalarning o‘zini to‘g‘ridan to‘g‘ri qabul qilish ham mumkin. U juda holsizlangan bemorlarga beriladi, og‘ir operatsiyalardan so‘ng bemorni ovqat oshqozon-ichak yo‘lidan o‘tkazmaydigan qilib ovqatlantirishda foydalaniladi. Aminokislotalar ba`zi kasalliklarni davolovchi vosita sifatida (masalan, glutamin kislota asab kasalligini, gistidin oshqozon yarasi kasalligini davolashda) ishlatiladi.Ba`zi aminokislotalar qishloq xo‘jaligida hayvonlarning o‘sishini normallashtirish uchun ular ovqatiga qo‘shib beriladi.

Peptidlar va oqsil moddalarPeptid deb, oqsillarning asosini tashkil etuvchi ikki yoki undan ortiq

aminokislotalarni polikondensatlanishidan hosil bo‘lgan moddalar deb qarash mumkin. Ular ikki aminokislota qoldig‘idan tashkil topgan bo‘lsa – dipeptid, uchtadan – tripeptid va hokazo deyiladi.

Har qanday peptidlarni molekulalari uzun zanjiridan tashkil topib, ikki uchga ega, birinchi uchi amino guruh – NH2 hisobiga azot bilan tugaydi, ikkinchi uchi esa karboksil esa – COOH hisobiga uglerod bilan tugaydi.Oqsillar α-aminokislotalarning qoldiqlaridan tashkil topgan yuqori molekular murakkab organik birikmalardir. Aminokislotalar soni 50 tagacha bo‘lgan yuqori molekular birikmalar peptidlar (10 gacha bo‘lganlari oligopeptid, undan yuqorilari polipeptid) 50 dan ortiqlarini shartli ravishda oqsillar deb atash qabul qilingan.Tabiatda tarqalishi. Oqsillar o‘simlik protoplazmasining asosini tashkil etadi. Ular hayvonlarning qoni, suti, muskul va tog‘ayi tarkibida bo‘lib muhim hayotiy ro‘l o‘ynaydi. Oqsillar soch, tirnoq, teri, pat, jun, ipak tarkibiga ham kiradi. Shuningdek, tuxumning asosiy tarkibiy qismini tashkil etadi.Hayvon va o‘simliklar a’zolarida oqsillar turli funksiyalarni bajaradi. Ko‘pchilik gormonlar, fermentlar, antibiotiklar va toksinlar oqsil moddalardan tashkil topgan. Ko‘p hollarda oqsillar hayvon hujayralari qobig‘ini hosil qiladi va modda almashinish jarayonida hujayralarning o‘sishida muhim rol

o‘ynaydi.Sin anishi. Oqsillar kimyoviy tarkibiga ko‘ra oddiy va murakkab oqsillarga bo‘linadi.

Oddiy oqsillar yoki proteinlarga to ‘liq gidrolizlanganda faqat aminokislotalar hosil bo‘luvchi oqsillar kiradi. Ular oqsillar orasida ko‘pchilikni tashkil etadi.Murakkab oqsillar yoki proteidlarga gidrolizlanganda aminokislotalardan tashqari oqsil bo‘lmagan tabiatga ega moddalar (uglevodlar, fosfat kislota, nuklein kislota va b.) ham hosil bo‘ladigan oqsillar kiradi.Oqsillarning umumiy xossalari. Oqsillarning biologik faolligi ularning molekulasi fazoviy tuzilishi va kimyoviy tuzilishiga bog‘liq bo‘ladi. Oqsillar turli ㌳zik xossalarga ega: ba’zilari suvda kolloid eritma hosil qilib eriydi (tuxum oqsili), ba’zilari tuzlarning suyultirilgan eritmalarida eriydi, uchinchilari umuman erimaydi (teri to‘qimalarining oqsillari).Oqsillar denaturatsiyasi - bu oqsillar kon㌳guratsiyasining (ikkilamchi va uchlamchi strukturalarining) qizdirish, radiatsiya, kuchli kislota, ishqorlar, og‘ir metallar tuzlari, kuchli silkitish ta’sirida buzilishidir. Oqsillar denaturat-siyasida fazoviy strukturasi buzilishi (vodorod, tuz, e㌳r, polisul㌳d bog‘larining buzilishi) natijasida oqsillarning biologik faolligi ham yo‘qoladi.Oqsillarga sifat reaksiyasi. Oqsillarga sifat reak-siyalaridan biri biuret reaksiyasi hisoblanadi. Biuret reaksiyasi: ishqoriy muhitda mis (II) sulfatning eritmasi binafsha rangga bo‘yaladi. Biuret reaksiyasi —CO—

NH— bog‘lar yoki peptid bog‘lar uchun xos reaksiyadir. Masalan, dipeptid – ko‘k, tripeptid binafsha, yuqori peptidlar esa qizil rang beradi. Oqsillarning biologik ahamiyati. Oqsillar tirik organizmlarning asosiy tarkibiy qismi bo‘lib, ular barcha о’simlik va hayvon hujayralarining protoplazmalari va yadrolari tarkibiga kiradi. Hayot oqsillarning yashash usulidir! Hayvon organizmi o‘zining oqsillarini olayotgan oziqlaridagi oqsillar aminokislotalari hisobiga quradi.Oziqda oqsil yetishmovchiligi yoki bo‘lmasligi og‘ir kasalliklarga olib keladi. Oqsillarning oziq qiymati ulardagi aminokislota tarkibi, almashinmaydigan aminokislotalari bilan belgilanadi. Hayvon organizmiga oqsillar o‘simlik va boshqa hayvon oziqlari bilan birga kiradi. Oshqozon va ichak fermentlari ta’sirida oqsillarning gidrolizi ro‘y beradi. Bunda hosil bo‘lgan aminokislotalar ichak devorlari orqali qonga so‘riladi, qon esa ularni to‘qima va hujayralarga yetkazadi. U yerda ulardan shu organizm uchun zarur bo‘lgan oqsillar sintezlanadi. Oqsillardan organizmning hujayra va to‘qimalari tuzilmalari hosil qilinadi.

IV. O‘rganilgan mavzuni mustahkamlash:

1.Savol-javob va mavzuning asosiy mazmunini takrorlash orqali amalga oshiriladi.

2..Guruhlarda ishlash yakunlarini chiqarish.

V. Dars yakunlarini chiqarish:

O‘qituvchi o‘quvchilar bajargan yozma va og‘zaki javoblar uchun qo’yilgan baholarni e’lon qiladi va yuzaga kelgan savollarga javob qaytaradi.

VI. Uyga vazifa:O’rganilgan mavzu savollariga javoblar tayyorlash.

O`quv – tarbiyaviy ishlar bo`yicha direktor o`rinbosarining imzosi: ________________

Sana “ ”_____________________201___-yil.

Mavzu: YUQORI MOLEKULYAR BIRIKMALAR

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari: Kommunikativ kompetensiya: B1 Jamiyatda o‘zaro muloqotga kirishish uchun kundalik hayotda uchraydigan kimyoviy birikmalar va mazkur birikmalarning nomini faqatgina ona tilida emas, balki xorijiy tillarda ham bilish. B1+ o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish layoqati. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi: B1 mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish. Xavfsizlik choralari haqida bilish. B1+ mediamanbalardan olingan ma’lumotlarni saralash va ulardan samarali foydalana olish. O‘zinio‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: B1 kimyo fani va undagi asosiy qonuniyatlar haqida bilish, doimiy ravishda o‘zini o‘z rivojlantirib, kamolotga intilish, kimyo bo‘yicha bilimlarni mustaqil ravishda oshirib borish.

Darsning blok sxemasi:

№	Darsning qismlari	Belgilangan vaqt.
1.	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2.	O`tilgan mavzuni takrorlash	12 daqiqa
3.	Yangi mavzu bayoni	14 daqiqa
4.	Mustahkamlash	12 daqiqa
5.	Baholash	2 daqiqa
6.	Uyga vazifa	2 daqiqa

Darsning maqsadi:

• o‘quvchilarni 10-sinfga mo‘ljallangan ,,kimyo “ darsligi bilan tanishtirish;

• darslikning maqsadlari va vazifalari haqida tushuncha berish;

• darslikdagi materiallarni o‘rganish usullarini tushuntirish;

• o'quvchilarga o‘rganiladigan ma’lumotlar haqida tushunchalar berish.

Dars materiallari va jihozlari: 10 sinf, kimyo “ darsligi. .

2.,,Mavzuga oid chizmalar

3.Doska, bo‘r, daftar.

4.Tarqatma material: darsda o‘rganiladigan asosiy atamalar va tushunchalar yozilgan kartochkalar.

I. Tashkiliy qism:

5.Sinfda o‘quvchilarni darsga jalb qilib, ishchi muhitni yaratish.

6.Sinf holati bilan tanishish va davomadni aniqlash

II. Darsning mazmuni:

7.Darslikning dasturi, maqsadlari va vazifalari.

8.Darslikdagi materiallar tizimi va uni o'rganish uslubiyati va usullari.

9.O‘rganiladigan ma’lumotlar hayotiy bog’liqligi..

III. Dars mazmunini ro‘yobga chiqarish ustida ishlash:

11. O'qituvchining 10-sinfdagi ,, kimyo “ fani vazifalari va xususiyatlari, darslikdagi materiallar tizimi, uni o’rganish uslubiyati va usullari to‘g‘risida tushuntirish.

Yangi dars bayoni:

Yuqori molekular birikmalar (YMB) xossalari jihatidan past molekular birikmalardan tubdan farq qiladi. Bu hol YMB molekulalarining juda kattaligi va polidispersligi bilan tushuntiriladi.

Yuqori molekular birikmalar kelib chiqishi bo‘yicha 3 ga bo‘linadi: tabiiy, sintetik va suniy.

Tabiiy YMB larga o‘simlik va hayvonot dunyosida keng tarqalgan va ularning hayoti uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan selluloza, kraxmal, oqsillar, nuklein kislota va tabiiy kauchuklar va boshqalar kiradi. Sun’iy YMB tabiiy yuqori molekular birikmalarni kimyoviy qayta ishlash natijasida hosil qilinadi.Sintetik YMB larga sintetik-plastik massalar, kauchuklar va sintetik tolalar kiradi. Sintetik YMB tabiatda uchramaydigan kichik molekulali birikmalardan, polimerlanish va polikondensatlanish reaksiyalari asosida sintez qilib olinadi.

Polimer molekulalani makromolekula ham deyiladi. Makromolekulada ko‘p marta takrorlanadigan atomlar guruhini elementar zveno deyiladi. Polimer molekulasidagi n qiymati monomerning necha molekulasi birikib, makromolekula hosil qilishini ko‘rsatadigan son bo‘lib, polimerlanish darajasi

deyiladi.Polimerning molekular massasi (M) uning elementar zvenosining molekular massasi (m) bilan polimerlanish darajasi (n) ning ko‘paytmasiga teng, yani M =m*nYMB larning ㌳zik va mexanikaviy xossalari ko‘p jihatdan ularning molekular massasiga va tabiatiga bog‘liq. Molekular massaning ortib borishi bilan quyi molekular moddalar uchun xarakterli bo‘lgan diffuziya, uchuvchanlik singari xossalar asta-sekin yo‘qolib, makromolekulalarning o‘ziga xos (bo‘kish, yuqori qovushqoqlik, qizdirilganda haydalmasdan parchalanish kabi) xususiyatlari paydo bo‘ladi.

IV. O‘rganilgan mavzuni mustahkamlash:

1.Savol-javob va mavzuning asosiy mazmunini takrorlash orqali amalga oshiriladi.

2..Guruhlarda ishlash yakunlarini chiqarish.

V. Dars yakunlarini chiqarish:

O‘qituvchi o‘quvchilar bajargan yozma va og‘zaki javoblar uchun qo’yilgan baholarni e’lon qiladi va yuzaga kelgan savollarga javob qaytaradi.

VI. Uyga vazifa:O’rganilgan mavzu savollariga javoblar tayyorlash.

O`quv – tarbiyaviy ishlar bo`yicha direktor o`rinbosarining imzosi: ________________

Sana “ ”_____________________201___-yil.

Mavzu: LABARATORIYA ISHLARI

Laboratoriya ishi № 1

LABARATORIYA ISHLA

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari: Kommunikativ kompetensiya: B1 Jamiyatda o‘zaro muloqotga kirishish uchun kundalik hayotda uchraydigan kimyoviy birikmalar va mazkur birikmalarning nomini faqatgina ona tilida emas, balki xorijiy tillarda ham bilish. B1+ o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish layoqati. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi: B1 mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish. Xavfsizlik choralari haqida bilish. B1+ mediamanbalardan olingan ma’lumotlarni saralash va ulardan samarali foydalana olish. O‘zinio‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: B1 kimyo fani va undagi asosiy qonuniyatlar haqida bilish, doimiy ravishda o‘zini o‘z rivojlantirib, kamolotga intilish, kimyo bo‘yicha bilimlarni mustaqil ravishda oshirib borish.

Darsning blok sxemasi:

№	Darsning qismlari	Belgilangan vaqt.
1.	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2.	O`tilgan mavzuni takrorlash	12 daqiqa
3.	Yangi mavzu bayoni	14 daqiqa
4.	Mustahkamlash	12 daqiqa
5.	Baholash	2 daqiqa
6.	Uyga vazifa	2 daqiqa

Darsning maqsadi:

• o‘quvchilarni 10-sinfga mo‘ljallangan ,,kimyo “ darsligi bilan tanishtirish;

• darslikning maqsadlari va vazifalari haqida tushuncha berish;

• darslikdagi materiallarni o‘rganish usullarini tushuntirish;

• o'quvchilarga o‘rganiladigan ma’lumotlar haqida tushunchalar berish.

Dars materiallari va jihozlari: 10 sinf, kimyo “ darsligi. .

2.,,Mavzuga oid chizmalar

3.Doska, bo‘r, daftar.

4.Tarqatma material: darsda o‘rganiladigan asosiy atamalar va tushunchalar yozilgan kartochkalar.

I. Tashkiliy qism:

5.Sinfda o‘quvchilarni darsga jalb qilib, ishchi muhitni yaratish.

6.Sinf holati bilan tanishish va davomadni aniqlash

II. Darsning mazmuni:

7.Darslikning dasturi, maqsadlari va vazifalari.

8.Darslikdagi materiallar tizimi va uni o'rganish uslubiyati va usullari.

9.O‘rganiladigan ma’lumotlar hayotiy bog’liqligi..

III. Dars mazmunini ro‘yobga chiqarish ustida ishlash:

11. O'qituvchining 10-sinfdagi ,, kimyo “ fani vazifalari va xususiyatlari, darslikdagi materiallar tizimi, uni o’rganish uslubiyati va usullari to‘g‘risida tushuntirish.

Yangi dars bayoni:

1-tajriba. Etilenni etil spirtdan olinishi.Tajribani bajarish uchun quruq probirkaga 5 ml etil spirt va 30 ml kontsentrlangan sulfat kislotadan iborat aralashma quyiladi va probirka og‘zini gaz chiqish nayi o‘tkazilgan probka bilan berkitiladi. Gaz chiqish nayining ikkinchi uchi suvli probirkaga tushirib qo‘yiladi. So‘ngra reaktivli probirka 45° burchak ostida shtativga o‘rnatilib, sekin qizdiriladi. Natijada probirkadagi mahsulot qorayadi va gaz holatidagi mahsulot – etilen ajralib chiqadi:

IV. O‘rganilgan mavzuni mustahkamlash:

1.Savol-javob va mavzuning asosiy mazmunini takrorlash orqali amalga oshiriladi.

2..Guruhlarda ishlash yakunlarini chiqarish.

V. Dars yakunlarini chiqarish:

O‘qituvchi o‘quvchilar bajargan yozma va og‘zaki javoblar uchun qo’yilgan baholarni e’lon qiladi va yuzaga kelgan savollarga javob qaytaradi.

VI. Uyga vazifa:O’rganilgan mavzu savollariga javoblar tayyorlash.

O`quv – tarbiyaviy ishlar bo`yicha direktor o`rinbosarining imzosi: ________________

Sana “ ”_____________________201___-yil.

Mavzu: Laboratoriya ishi № 2

1-tajriba. Atsetilenning olinishi.

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari: Kommunikativ kompetensiya: B1 Jamiyatda o‘zaro muloqotga kirishish uchun kundalik hayotda uchraydigan kimyoviy birikmalar va mazkur birikmalarning nomini faqatgina ona tilida emas, balki xorijiy tillarda ham bilish. B1+ o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish layoqati. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi: B1 mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish. Xavfsizlik choralari haqida bilish. B1+ mediamanbalardan olingan ma’lumotlarni saralash va ulardan samarali foydalana olish. O‘zinio‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: B1 kimyo fani va undagi asosiy qonuniyatlar haqida bilish, doimiy ravishda o‘zini o‘z rivojlantirib, kamolotga intilish, kimyo bo‘yicha bilimlarni mustaqil ravishda oshirib borish.

Darsning blok sxemasi:

№	Darsning qismlari	Belgilangan vaqt.
1.	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2.	O`tilgan mavzuni takrorlash	12 daqiqa
3.	Yangi mavzu bayoni	14 daqiqa
4.	Mustahkamlash	12 daqiqa
5.	Baholash	2 daqiqa
6.	Uyga vazifa	2 daqiqa

Darsning maqsadi:

• o‘quvchilarni 10-sinfga mo‘ljallangan ,,kimyo “ darsligi bilan tanishtirish;

• darslikning maqsadlari va vazifalari haqida tushuncha berish;

• darslikdagi materiallarni o‘rganish usullarini tushuntirish;

• o'quvchilarga o‘rganiladigan ma’lumotlar haqida tushunchalar berish.

Dars materiallari va jihozlari: 10 sinf, kimyo “ darsligi. .

2.,,Mavzuga oid chizmalar

3.Doska, bo‘r, daftar.

4.Tarqatma material: darsda o‘rganiladigan asosiy atamalar va tushunchalar yozilgan kartochkalar.

I. Tashkiliy qism:

5.Sinfda o‘quvchilarni darsga jalb qilib, ishchi muhitni yaratish.

6.Sinf holati bilan tanishish va davomadni aniqlash

II. Darsning mazmuni:

7.Darslikning dasturi, maqsadlari va vazifalari.

8.Darslikdagi materiallar tizimi va uni o'rganish uslubiyati va usullari.

9.O‘rganiladigan ma’lumotlar hayotiy bog’liqligi..

III. Dars mazmunini ro‘yobga chiqarish ustida ishlash:

11. O'qituvchining 10-sinfdagi ,, kimyo “ fani vazifalari va xususiyatlari, darslikdagi materiallar tizimi, uni o’rganish uslubiyati va usullari to‘g‘risida tushuntirish.

Yangi dars bayoni:

Atsetilen olish uchun probirkaga bir necha bo‘lak kalsiy karbid solib, ustiga 1-2 ml suv quyiladi va probirkaning og‘zi gaz chiqish nayi o‘rnatilgan, pro birka bilan tezda berkitiladi. Kaltsiy karbidning suv bilan o‘zaro ta’siri shiddatli borib, atsetilen gazi ajralib chiqadi.

IV. O‘rganilgan mavzuni mustahkamlash:

1.Savol-javob va mavzuning asosiy mazmunini takrorlash orqali amalga oshiriladi.

2..Guruhlarda ishlash yakunlarini chiqarish.

V. Dars yakunlarini chiqarish:

O‘qituvchi o‘quvchilar bajargan yozma va og‘zaki javoblar uchun qo’yilgan baholarni e’lon qiladi va yuzaga kelgan savollarga javob qaytaradi.

VI. Uyga vazifa:O’rganilgan mavzu savollariga javoblar tayyorlash.

O`quv – tarbiyaviy ishlar bo`yicha direktor o`rinbosarining imzosi: ________________

Sana “ ”_____________________201___-yil.

Mavzu: Laboratoriya ishi № 3

1-tajriba. Glitserinni suvda eritish va uning mis (II)-gidroksid bilan

reaksiyasi

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari: Kommunikativ kompetensiya: B1 Jamiyatda o‘zaro muloqotga kirishish uchun kundalik hayotda uchraydigan kimyoviy birikmalar va mazkur birikmalarning nomini faqatgina ona tilida emas, balki xorijiy tillarda ham bilish. B1+ o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish layoqati. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi: B1 mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish. Xavfsizlik choralari haqida bilish. B1+ mediamanbalardan olingan ma’lumotlarni saralash va ulardan samarali foydalana olish. O‘zinio‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: B1 kimyo fani va undagi asosiy qonuniyatlar haqida bilish, doimiy ravishda o‘zini o‘z rivojlantirib, kamolotga intilish, kimyo bo‘yicha bilimlarni mustaqil ravishda oshirib borish.

Darsning blok sxemasi:

№	Darsning qismlari	Belgilangan vaqt.
1.	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2.	O`tilgan mavzuni takrorlash	12 daqiqa
3.	Yangi mavzu bayoni	14 daqiqa
4.	Mustahkamlash	12 daqiqa
5.	Baholash	2 daqiqa
6.	Uyga vazifa	2 daqiqa

Darsning maqsadi:

• o‘quvchilarni 10-sinfga mo‘ljallangan ,,kimyo “ darsligi bilan tanishtirish;

• darslikning maqsadlari va vazifalari haqida tushuncha berish;

• darslikdagi materiallarni o‘rganish usullarini tushuntirish;

• o'quvchilarga o‘rganiladigan ma’lumotlar haqida tushunchalar berish.

Dars materiallari va jihozlari: 10 sinf, kimyo “ darsligi. .

2.,,Mavzuga oid chizmalar

3.Doska, bo‘r, daftar.

4.Tarqatma material: darsda o‘rganiladigan asosiy atamalar va tushunchalar yozilgan kartochkalar.

I. Tashkiliy qism:

5.Sinfda o‘quvchilarni darsga jalb qilib, ishchi muhitni yaratish.

6.Sinf holati bilan tanishish va davomadni aniqlash

II. Darsning mazmuni:

7.Darslikning dasturi, maqsadlari va vazifalari.

8.Darslikdagi materiallar tizimi va uni o'rganish uslubiyati va usullari.

9.O‘rganiladigan ma’lumotlar hayotiy bog’liqligi..

III. Dars mazmunini ro‘yobga chiqarish ustida ishlash:

11. O'qituvchining 10-sinfdagi ,, kimyo “ fani vazifalari va xususiyatlari, darslikdagi materiallar tizimi, uni o’rganish uslubiyati va usullari to‘g‘risida tushuntirish.

Yangi dars bayoni:

1. Probirkaga 1-2 ml glitserin quying va unga yana shuncha suv qo‘shib chayqating. So‘ng 2-3 barobar ko‘p suv qo‘shing.2. Probirkaga 2 ml natriy gidroksid eritmasidan quying va unga cho‘kma

hosil bo‘lgunicha ozroq mis (II)-sulfat eritmasidan qo‘shing. Hosil bo‘lgan cho‘kmaga glitserin solib chayqating. Mustaqil xulosalar uchun topshiriq .

1. Glitserinning suvda eruvchanligi qanday?

2. Glitserin va boshqa ko‘p atomli spirtlar uchun qanday reaksiya xarakterli? Tegishli reaksiyalarning tenglamalarini yozing.

IV. O‘rganilgan mavzuni mustahkamlash:

1.Savol-javob va mavzuning asosiy mazmunini takrorlash orqali amalga oshiriladi.

2..Guruhlarda ishlash yakunlarini chiqarish.

V. Dars yakunlarini chiqarish:

O‘qituvchi o‘quvchilar bajargan yozma va og‘zaki javoblar uchun qo’yilgan baholarni e’lon qiladi va yuzaga kelgan savollarga javob qaytaradi.

VI. Uyga vazifa:O’rganilgan mavzu savollariga javoblar tayyorlash.

O`quv – tarbiyaviy ishlar bo`yicha direktor o`rinbosarining imzosi: ________________

Sana “ ”_____________________201___-yil.

Mavzu: Laboratoriya ishi № 4

1-tajriba. Sirka kislotaning olinishi.

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari: Kommunikativ kompetensiya: B1 Jamiyatda o‘zaro muloqotga kirishish uchun kundalik hayotda uchraydigan kimyoviy birikmalar va mazkur birikmalarning nomini faqatgina ona tilida emas, balki xorijiy tillarda ham bilish. B1+ o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish layoqati. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi: B1 mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish. Xavfsizlik choralari haqida bilish. B1+ mediamanbalardan olingan ma’lumotlarni saralash va ulardan samarali foydalana olish. O‘zinio‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: B1 kimyo fani va undagi asosiy qonuniyatlar haqida bilish, doimiy ravishda o‘zini o‘z rivojlantirib, kamolotga intilish, kimyo bo‘yicha bilimlarni mustaqil ravishda oshirib borish.

Darsning blok sxemasi:

№	Darsning qismlari	Belgilangan vaqt.
1.	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2.	O`tilgan mavzuni takrorlash	12 daqiqa
3.	Yangi mavzu bayoni	14 daqiqa
4.	Mustahkamlash	12 daqiqa
5.	Baholash	2 daqiqa
6.	Uyga vazifa	2 daqiqa

Darsning maqsadi:

• o‘quvchilarni 10-sinfga mo‘ljallangan ,,kimyo “ darsligi bilan tanishtirish;

• darslikning maqsadlari va vazifalari haqida tushuncha berish;

• darslikdagi materiallarni o‘rganish usullarini tushuntirish;

• o'quvchilarga o‘rganiladigan ma’lumotlar haqida tushunchalar berish.

Dars materiallari va jihozlari: 10 sinf, kimyo “ darsligi. .

2.,,Mavzuga oid chizmalar

3.Doska, bo‘r, daftar.

4.Tarqatma material: darsda o‘rganiladigan asosiy atamalar va tushunchalar yozilgan kartochkalar.

I. Tashkiliy qism:

5.Sinfda o‘quvchilarni darsga jalb qilib, ishchi muhitni yaratish.

6.Sinf holati bilan tanishish va davomadni aniqlash

II. Darsning mazmuni:

7.Darslikning dasturi, maqsadlari va vazifalari.

8.Darslikdagi materiallar tizimi va uni o'rganish uslubiyati va usullari.

9.O‘rganiladigan ma’lumotlar hayotiy bog’liqligi..

III. Dars mazmunini ro‘yobga chiqarish ustida ishlash:

11. O'qituvchining 10-sinfdagi ,, kimyo “ fani vazifalari va xususiyatlari, darslikdagi materiallar tizimi, uni o’rganish uslubiyati va usullari to‘g‘risida tushuntirish.

Yangi dars bayoni:

1-tajriba. Sirka kislotaning olinishi.Probirkaga 2-3 g natriy atsetat soling va 1,5-2 ml kontsentrlangan sulfat kislota qo‘shing. Probirkaning og‘zini gaz o‘tkazgich nay o‘rnatilgan probka bilan berkiting, naychaning ikkinchi uchini boshqa probirkaga tushiring. Aralashmani yig‘gich probirkada 1,0-1,5 ml suyuqlik yig‘ilguncha qizdiring. Mustaqil xulosalar uchun topshiriq.1. Yig‘gich probirkada qanday modda hosil bo‘ladi?2. Qanday alomatlar buni tasdiqlaydi?3. Tegishli reaksiyalarning tenglamalarini yozing.Laboratoriya ishi № 4

2-tajriba. Sirka kislotaning ba’zi metallar bilan reaksiyasi.

Ikkita probirka olib, ularning har qaysisiga 1 ml dan sirka kislota eritma-

sidan soling. Probirkalarning biriga ozgina magniy qirindisidan, ikkinchisiga

esa bir necha dona ruh soling. Birinchi probirkada reaksiya shiddatli boradi,

ikkinchisida esa sekin boradi (ba’zan u faqat qizdirilganda boshlanadi).

Mustaqil xulosalar uchun topshiriq.

1. Sirka kislota magniy va rux bilan qanday qanday

reaksiyaga kirishadi?

2. Bu reaksiyalar tezliklarini solishtiring va reaksi-

yalarning molekula, ionli va qisqartirilgan ionli tenglama-

larini yozing.

3-tajriba. Sirka kislotaning asoslar bilan reaksiyasi.

Probirkaga 1,0-1,5 ml natriy gidroksid eritmasidan soling. Ustiga bir necha

tomchi fenolftalein eritmasidan tomizing. Sirka kislota qo‘shilganda eritma

rangsizlanadi.

Tegishli reaksiyalarning tenglamalarini yozing va tenglashtiring.

IV. O‘rganilgan mavzuni mustahkamlash:

1.Savol-javob va mavzuning asosiy mazmunini takrorlash orqali amalga oshiriladi.

2..Guruhlarda ishlash yakunlarini chiqarish.

V. Dars yakunlarini chiqarish:

O‘qituvchi o‘quvchilar bajargan yozma va og‘zaki javoblar uchun qo’yilgan baholarni e’lon qiladi va yuzaga kelgan savollarga javob qaytaradi.

VI. Uyga vazifa:O’rganilgan mavzu savollariga javoblar tayyorlash.

O`quv – tarbiyaviy ishlar bo`yicha direktor o`rinbosarining imzosi: ________________

Sana “ ”_____________________201___-yil.

Mavzu: Laboratoriya ishi № 5

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari: Kommunikativ kompetensiya: B1 Jamiyatda o‘zaro muloqotga kirishish uchun kundalik hayotda uchraydigan kimyoviy birikmalar va mazkur birikmalarning nomini faqatgina ona tilida emas, balki xorijiy tillarda ham bilish. B1+ o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish layoqati. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi: B1 mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish. Xavfsizlik choralari haqida bilish. B1+ mediamanbalardan olingan ma’lumotlarni saralash va ulardan samarali foydalana olish. O‘zinio‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: B1 kimyo fani va undagi asosiy qonuniyatlar haqida bilish, doimiy ravishda o‘zini o‘z rivojlantirib, kamolotga intilish, kimyo bo‘yicha bilimlarni mustaqil ravishda oshirib borish.

Darsning blok sxemasi:

№	Darsning qismlari	Belgilangan vaqt.
1.	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2.	O`tilgan mavzuni takrorlash	12 daqiqa
3.	Yangi mavzu bayoni	14 daqiqa
4.	Mustahkamlash	12 daqiqa
5.	Baholash	2 daqiqa
6.	Uyga vazifa	2 daqiqa

Darsning maqsadi:

• o‘quvchilarni 10-sinfga mo‘ljallangan ,,kimyo “ darsligi bilan tanishtirish;

• darslikning maqsadlari va vazifalari haqida tushuncha berish;

• darslikdagi materiallarni o‘rganish usullarini tushuntirish;

• o'quvchilarga o‘rganiladigan ma’lumotlar haqida tushunchalar berish.

Dars materiallari va jihozlari: 10 sinf, kimyo “ darsligi. .

2.,,Mavzuga oid chizmalar

3.Doska, bo‘r, daftar.

4.Tarqatma material: darsda o‘rganiladigan asosiy atamalar va tushunchalar yozilgan kartochkalar.

I. Tashkiliy qism:

5.Sinfda o‘quvchilarni darsga jalb qilib, ishchi muhitni yaratish.

6.Sinf holati bilan tanishish va davomadni aniqlash

II. Darsning mazmuni:

7.Darslikning dasturi, maqsadlari va vazifalari.

8.Darslikdagi materiallar tizimi va uni o'rganish uslubiyati va usullari.

9.O‘rganiladigan ma’lumotlar hayotiy bog’liqligi..

III. Dars mazmunini ro‘yobga chiqarish ustida ishlash:

11. O'qituvchining 10-sinfdagi ,, kimyo “ fani vazifalari va xususiyatlari, darslikdagi materiallar tizimi, uni o’rganish uslubiyati va usullari to‘g‘risida tushuntirish.

Yangi dars bayoni:

1-tajriba. Dietil efir olish.

Gaz chiqarish nayi o‘rnatilgan probirkaga 2 ml etil spirti va ehtiyotlik bilan

2 ml kontsentrlangan sulfat kislota quying. Aralashmani qaynaguncha ehtiyotlik bilan qizdiring va yengil hidlab ko‘ring, dietil efir hidini sezasiz.

Laboratoriya ishi № 5

2-tajriba. Yog‘larni sovunlash.

Chinni kosachaga 3 g yog‘, margarin yoki sariyog‘ soling va 20 % li natriy gidroksid eritmasidan 7-8 ml quying. Reaksiyani tezlatish uchun 1-2 ml etanol qo‘shing. Aralashmani shisha tayoqcha bilan aralashtirib va dastlabki hajmi kamayib ketmasligi uchun suv qo‘shib turgan holda 15-20 minut qaynating. Reaksiya kirishmagan yog‘ qolmaganini bilish uchun issiq aralashmadan

ozginasini issiq suvli probirkaga oling. Agar sovundan so‘ng suv ustida yog‘ tomchilari paydo bo‘lmasa sovunlash jarayoni nihoyasiga yetgan bo‘ladi. Agar yog‘ tomchilari yuzaga chiqsa, aralashmani qaynatishni davom ettiring.

Sovunlash reaksiyasi tugaganidan so‘ng hosil bo‘lgan massaga 0,5 g natriy xlorid qo‘shing va yana 1-2 minut qaynating.Mustaqil xulosalar uchun topshiriq.

1. O’tkazilgan tajriba natijasida suv yuzasiga qanday modda chiqdi?

2. Sodir bo‘lgan reaksiya tenglamasini yozing.

3. Yog‘larni sovunlash jarayoni qanday amaliy maqsadlarda foydalaniladi?

IV. O‘rganilgan mavzuni mustahkamlash:

1.Savol-javob va mavzuning asosiy mazmunini takrorlash orqali amalga oshiriladi.

2..Guruhlarda ishlash yakunlarini chiqarish.

V. Dars yakunlarini chiqarish:

O‘qituvchi o‘quvchilar bajargan yozma va og‘zaki javoblar uchun qo’yilgan baholarni e’lon qiladi va yuzaga kelgan savollarga javob qaytaradi.

VI. Uyga vazifa:O’rganilgan mavzu savollariga javoblar tayyorlash.

O`quv – tarbiyaviy ishlar bo`yicha direktor o`rinbosarining imzosi: ________________

Sana “ ”_____________________201___-yil.

Mavzu: Laboratoriya ishi № 6

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari: Kommunikativ kompetensiya: B1 Jamiyatda o‘zaro muloqotga kirishish uchun kundalik hayotda uchraydigan kimyoviy birikmalar va mazkur birikmalarning nomini faqatgina ona tilida emas, balki xorijiy tillarda ham bilish. B1+ o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish layoqati. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi: B1 mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish. Xavfsizlik choralari haqida bilish. B1+ mediamanbalardan olingan ma’lumotlarni saralash va ulardan samarali foydalana olish. O‘zinio‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: B1 kimyo fani va undagi asosiy qonuniyatlar haqida bilish, doimiy ravishda o‘zini o‘z rivojlantirib, kamolotga intilish, kimyo bo‘yicha bilimlarni mustaqil ravishda oshirib borish.

Darsning blok sxemasi:

№	Darsning qismlari	Belgilangan vaqt.
1.	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2.	O`tilgan mavzuni takrorlash	12 daqiqa
3.	Yangi mavzu bayoni	14 daqiqa
4.	Mustahkamlash	12 daqiqa
5.	Baholash	2 daqiqa
6.	Uyga vazifa	2 daqiqa

Darsning maqsadi:

• o‘quvchilarni 10-sinfga mo‘ljallangan ,,kimyo “ darsligi bilan tanishtirish;

• darslikning maqsadlari va vazifalari haqida tushuncha berish;

• darslikdagi materiallarni o‘rganish usullarini tushuntirish;

• o'quvchilarga o‘rganiladigan ma’lumotlar haqida tushunchalar berish.

Dars materiallari va jihozlari: 10 sinf, kimyo “ darsligi. .

2.,,Mavzuga oid chizmalar

3.Doska, bo‘r, daftar.

4.Tarqatma material: darsda o‘rganiladigan asosiy atamalar va tushunchalar yozilgan kartochkalar.

I. Tashkiliy qism:

5.Sinfda o‘quvchilarni darsga jalb qilib, ishchi muhitni yaratish.

6.Sinf holati bilan tanishish va davomadni aniqlash

II. Darsning mazmuni:

7.Darslikning dasturi, maqsadlari va vazifalari.

8.Darslikdagi materiallar tizimi va uni o'rganish uslubiyati va usullari.

9.O‘rganiladigan ma’lumotlar hayotiy bog’liqligi..

III. Dars mazmunini ro‘yobga chiqarish ustida ishlash:

11. O'qituvchining 10-sinfdagi ,, kimyo “ fani vazifalari va xususiyatlari, darslikdagi materiallar tizimi, uni o’rganish uslubiyati va usullari to‘g‘risida tushuntirish.

Yangi dars bayoni:

1-tajriba. Glukozaning Mis (II)-gidroksid bilan reaksiyasi.

Probirkaga 2-3 ml glukoza eritmasidan va shu miqdorda suyultirilgan Natriy gidroksid eritmasidan soling (NaOH dan ortiqcha miqdorda olinishi kerak). So‘ng bir necha tomchi Mis (II)-gidroksid eritmasidan qo‘shing. Probirkada hosil bo‘lgan eritmani kuzating.

Laboratoriya ishi № 6

Mustaqil xulosalar uchun topshiriqlar.

1. Zangori rangli eritma nima? Ushbu tajriba nimani isbotlaydi?

2. Nima uchun probirkadagi eritma qizdirilganda avval sariq so‘ngra qizil

cho‘kma hosil bo‘ladi?

3. Tegishli reaksiya tenglamalarini yozing.

2-tajriba. Kraxmal kleysterini tayyorlash va kraxmalning yod bilan reaksiyasi.

Probirkaga 4-5 ml suv soling, ozgina kraxmal qo‘shing va aralashmani chayqating. Hosil bo‘lgan suspenziyani probirkadagi qaynab turgan suvga eritmani doimo chayqatib turib oz-ozdan qo‘shing.

Hosil bo‘lgan kleysterni sovuq suv bilan suyultiring (1:20) va ikkita probirkaga 3-5 ml dan soling. Bitta probirkaga yodning spirtdagi eritmasidan ozroq, ikkinchisiga esa kaliy yodid eritmasidan qo‘shing.Mustaqil xulosalar uchun topshiriq.

1.Nima uchun ko‘k rang faqat birinchi probirkada paydo bo‘ldi?

2.Tegishli reaksiyalarning tenglamalarini yozing.

IV. O‘rganilgan mavzuni mustahkamlash:

1.Savol-javob va mavzuning asosiy mazmunini takrorlash orqali amalga oshiriladi.

2..Guruhlarda ishlash yakunlarini chiqarish.

V. Dars yakunlarini chiqarish:

O‘qituvchi o‘quvchilar bajargan yozma va og‘zaki javoblar uchun qo’yilgan baholarni e’lon qiladi va yuzaga kelgan savollarga javob qaytaradi.

VI. Uyga vazifa:O’rganilgan mavzu savollariga javoblar tayyorlash.

O`quv – tarbiyaviy ishlar bo`yicha direktor o`rinbosarining imzosi: ________________