Металлдардын табийгатта кездешуусу

Сабактын темасы:

• Металлдарга жалпы мунөздөмө.

Сабактын максаты:

• 1. Металлдардын табигатта кездешүү-сүн, бирикмелерин окуп үйрөнүү.
• 2. Металдарды алуунун методдорун үйрөнүү.

Металлдар – жалпы касиеттерге ээ болгон заттардын тобу

Металлдардын жаратылышта таралуусу

• Кээ бир металлдардын жер кыртышындагы саны:
• Алюминий 8,2%
• Железо 5,0%
• Кальций 4,1%
• Натрий 2,3%
• Магний 2,3%
• Калий 2,1%

Калган металлдар

Металлдардын жаратылышта таралуусу

• Кээ бир металлдардын деңиз суусундагы саны :
• Na + 1,05%
• Mg 2+ 0,12%
• Са 2+ 1,68%
• К + 0,82%
• Sr 2+ 0,03%

Табигатта металлдар төмөнкү абалдарда кездешүүсү мүмкүн:

• Эркин (өз алдынча) абалда гана (баалуу металлдар - алтын, платина);
• Өз алдынча жана бирикмелер түрүндө (активдүүлүгү азыраак металлдар – күмүш, жез, сымап, калай);
• Бир гана бирикмелер түрүндө (чыңалуу катарында калайга чейинки металлдар).

Баалуу металлдардын

табигатта кездешүүсү

Өз алдынча платина

Өз алдынча күмүш

Өз алдынча алтын

Жездин

табигатта кездешүүсү

Өз алдынча жез

Күрөң темир

Темирдин

табигатта кездешүүсү

Кызыл темир

магниттүү темир

Темир метеорит

Жер-жегичтүү металлдардын

табигатта кездешүүсү

Жегичтүү металлдардын

табигатта кездешүүсү

Сильвинит

Галлит (таш тузу)

Металлдар негизинен эки түрдүү бирикмелер катары кездешет:

• Органикалык эмес кислоталардын туздары

• Органикалык эмес кислоталардын оксиддери

Сульфиддер

• Галенит PbS

• Киноварь HgS

• Пирит FeS 2

Хлориддер

• Сильвин KCl

• Галит NaCl

• Сильвинит KCl • NaCl

• Карналлит

KCl • MgCl 2 • 6H 2 O

Сульфаттар, фосфаттар, карбонаттар

• Барит BaSO 4

• Апатит Ca 5 (PO 4 ) 3 (F,CI)

• Мрамор CaCO 3

• Магнезит MgCO 3

• Малахит Cu 2 (OH) 2 CO 3

Оксиды

• Магнетит Fe 3 O 4

• Гематит Fe 2 O 3

• Каолин Al 2 O 3 • 2SiO 2 • 2H 2 O

• Металлдарды өндүрүүгө жарактуу металлдарды жана алардын бирикмелерин камтыган минералдарды тоо кендери деп атайбыз.
• Кендерден металлдарды алуу менен алектенген өндүрүштүн тармагын металлургия деп айтабыз

Металлургия

Кара – темирди жана анын эритмелерин алуу (болот, чугун)

Түстүү – калган металлдарды жана алардын эритмелерин алуу

1. Пирометаллургия

• Восстановление металлов из руд при высоких температурах с помощью восстановителей.

Туз → оксид

• Кычкылтектүү кислоталардын туздарынын – термикалык ажыроосу:

CuCO 3 = CuO + CO 2

• Кычкылтексиз кислоталардын туздарынан- күйгүзүү:

2ZnS + ЗО 2 = 2ZnО + 2SО 2

• Көмүр же истүү газ менен калыбына-келтирүү:

CuO + C → Cu + CO

CuO + CO → Cu + CO 2

• Водородотермия:

Cr 2 O 3 + H 2 → Cr + H 2 O

• Металлотермия:

Fe 2 O 3 + Al → Fe + Al 2 O 3

t

t

t

t

2. Гидрометаллургия

• Туздардын эритмелеринен металлдарды алуу.

• Эрибөөчү бирикмени эритмеге өткөрүү:

CuO + H 2 SO 4 = CuSO 4 + H 2 O

• Эритмеден металлды калыбына-келтирүүү:

CuSO 4 + Fe = FeSO 4 + Cu.

• Электрометаллургия – бул металлдарды электр тогунун таасири астында (электролиза) алуу ыкмалары.

2NaCl  → 2Na  +  Cl 2

MgBr 2   →  Mg  +  Br 2

• Металлдарды алуунун микробиологиялык методдору.

Сабактын жыйынтыгы(релаксация)

Фразаларды толуктагыла:

• Бүгүн мен….. Үйрөндүм

• Кыйын болгону…

• Сабактан кийин… түшундүм

• … ..жасаса жакшы болмок.