Ой жүгүртүү. Баяндоо

Ой жүгүртүү, баяндоо

Сабактын максаты:

• Окуучулар кептин түрлөрү жөнүндө маалымат алат.
• Ой жүгүртүүнү жана баяндоонун жардамы менен жомок жарата алышат.
• Бири-биринин ойлорун бөлбөйт, угат. Эрежелерди сакташат.

Менин аты- жөнүм

Менин кыялым

Менин күчтүү мүнөзүм

Менин сыймыгым

Кайталоо : Адамдын келбетин сүрөттөөдө фразеологизмдерди да колдонсо болот.

• Мисалы:  Аңды-дөңдү карабаган — байкабаган, олдоксон адам. Кабак-кашым дебеген — эч нерсеге кайгырбаган адам. Ачуусу мурдунун учунда — бат эле ачууланган адам. Бармагынан бал тамган - чебер, устат, өнөрлүү. Кирпиктен тартса жыгылгандай — абдан арык, алсыз. Кой оозунан чөп албаган — жоош, момун, өйдө карабаган. Жылан өлтүрсө, таш алып бербеген — таш боор адам ж. б.

• Ар бири менен сүйлөм түзүп көргөүлө.

• 1. Кептик кырдаал:
• Кыш мезгилин к ү т ө с ү зб ү ? Алыскы Африка ө лк ө с ү нд ө жашаган элге кыш эмне экенин айтып бериңиз .
• 2. Кептик кырдаал:
• 3. Жаркыраган к ү нд ү элестетип к ө р үңү з . Кокусунан аба ырайы бузулуп кетти . Аба ырайынын бузулушун с ү р ө тт ө п бери ң из .
• 4. Кептик кырдаал:
• Сиз машина ойлоп табуучу адамсыз деп элестети ң из . Сиз элге кызмат кылган укмуштуудай машина ойлоп тапты ң ыз . Бизге ө з үңү зд ү н машина ң ыз ж ө н ү нд ө айтып бе ри ң из .

• Баяндоо
• Окуя, көрүнүш, кыймыл-аракеттердин логикалуу, системалуу, ырааттуулугун сактап жазуу же айтуу баяндоо деп аталат.

• Баяндоо мазмуну жана максаты боюнча 3 топко бөлүнөт: өз түшүнүгүн сүйлөп берүү, кайра айтып берүү, билдирүү.
• Анда мазмун, сюжет, каармандар болот.
• Баяндоо аңгеме, жомок, уламыштарда, адабий чыгармаларда пайдаланылат.
• Ал эми кептин сүрөттөө түрүндө мазмуну, окуясы, сюжети жок болот. Предмет, көрүнүш, айлана-чөйрө, пейзаждын белгилери, касиеттери, сапаттары көркөм сүрөттөлөт.

Өз түшүнүгүн сүйлөп берүү

• Оозеки кептин эл кеңири тараган түрү. Б.а. Буга шаар, экскурсия жө көргөн окуясын, билгенин сүйлөп берүү кирет.

• Кайра айтып берүү
• Баяндоонун бир түрү. Көркөм адабий жана илимий –популярдуу чыгармаларды, гезиттик макалаларды окуу менен байланыштуу болот. Б.а. Окуганын түшүнүктүү кылып кайра айтып берүү.

• Билдирүү
• Аткарылган иш жөнүндө же келечекте иштеле турган иш чаралар жөнүндө
• маалымдоо. (отчет)

• Ой жүгүртүүнүн мүнөздүү белгилери:
• Ой жүгүртүү — баяндоо, сүрөттөөгө караганда түзүлүш жагынан татаал. Бул кеп илимий стиль менен тыгыз байланышта келет.
• Окуя, көрүнүштөрдүн, табияттын ар кыл кубулуштарынын келип чыгуу шарттарына, өбөлгөлөрүнө байкоо жүргүзүү, алардын себебин, сырларын билүү, ачуу максатында зарыл материалдарды, аргумент-далилдерди суроо коюу аркылуу табуу.
• Аныгына жетүү, акырында ошолордун негизинде жыйынтыкка, корутундуга келүү, тыянак чыгаруу, издеген суроолорунун жообун, жандырмагын табуу болуп саналат. Ой жүгүртуунүн түзүлүш схемасы төмөндөгүдөй:
• Тезис - эмне үчүн? (себеби) - аргумент, факты, мисал, корутундулар - эмнени билебиз? (анткени) - тыянак

• Ой жүгүртүү логикалык ойлонууну, суроо коё билүүнү, бир нерсеге байкоо жүргүзө алууну, аны башкалар менен салыштырууга үйрөтүп, белги-каcиеттерди же себептерди далилдүү факт, аргументтердин негизинде таба алууга, өз алдынча корутунду пикирге келүүгө, бардык окуя, көрүнүштөргө аң-сезимдүү мамиле жасап, талдай алууга, чыгармачыл ой жүгүртүүгө көндүрөт, түшүнүк, элестөөлөрдү байытат.

• Мисал:  Адам баласы асмандагы канаттуулардан тез, бийик жана алыс учууну эчак эле ойлошкон. Канаттуулардын кандай учканын байкап көргүлөчү. Алар канаттарын бир-эки сермеп, анан асманга учуп чыгат. Оңой эле учуп келип жерге конот. Ал эми самолётко, сөзсүз, аэродром керек. Ансыз самолёттор асманга көтөрүлө да албайт, жерге коно да албайт. Канаттуулардын башка артыкчылыгы да бар. Чабалекей балдарын кандай тамактандырарын көз алдыңарга элестетип көргүлөчү. Чабалекейлер канаттарын тез-тез сермеп, учуп кирерде абада асылып тургандай көрүнөт. Самолёттор антип токтоп тура албайт. Учуп баратканда гана абада боло алат. Ошондуктан самолёттор учушу жана жерге келип конушу үчүн атайын аянтча керек. Самолёттун дагы бир өзгөчөлүгү — эгер мотор иштебей калса, же бир тетиги сынып калса, винттери айлана берет. Ал ошол замат жерге түшүп кетпейт. Акырындык менен төмөндөй баштайт. Айыл чарбасында, өнөр жайда жана турмуштун башка тармактары үчүн да самолёттун практикалык мааниси өтө зор.

• Тапшырма: Жомок жазалы! «Жомоктун башталышы»

• 1. Бир заманда Сарыбай деген кырк жыл кан болуптур. 
• 2. Илгери, илгери өткөн заманда үч бир тууган болгон экен. Алар ата-энеден эрте ажырап, көрүнгөн байдын жумушун жасап, эптеп күн көрүшөт экен.
• 3. Илгерки өткөн заманда бир кедей жигит болуптур.

Башкы каарман кимге жолукту?

• 1. Сулуу кызга
• 2. Карыяга
• 3. Карышкырга

Андан кийин эмне болуптур?

• 1. Кан табышмагын таптырып жиберип: «Эми бир үч ооз табышмак айтайын, ошо табышмакты тапкан кызды алам, — деп табышмагын айтты.

• 2. Экөө чуркаган бойдон карыянын көрсөткөн жерине келишет. Келишсе, чын эле эки короо кой жайылып жүрөт.

Экөө койлорду айдап өздөрүнчө кетишет.

3. — Менин атым — Убада. Силердин сүйлөгөн сөзүңөрдү жанатан бери угуп турдум. Эгерде силер айткан сөзүңөрдө турсанар, мен силердин тилегиңерди орундаймын! — дейт ак таягын көтөрүп.

Жомок кантип аяктады?

• Алар жыргып, куунап жашап калыптыр.

2. Шаан-шөкөт менен бала Эркеайымды үйүнө көчүрүп келип, ортончу агасына кыздын эжесин алып берип, бакты-муратына жетип жашап калыптыр.

3. Баягы жигиттин кашына бакыт да, пейил да кайра оролуп

түбөлүккө бактылуу болуп жашап калган экен.

Макта, сура, оңдо (жупта иштешет)

• 1- чыгармада сага жаккан жерлерин макта.
• 2- сен авторго кандай суроо бермексиң.
• 3- сага жакпаган жерлерин оңдо.

Тапшырма:

• Кептин ой жүгүртүү түрү менен текст түзүү.
• Бишкектин экологиясы.