Oila va bolalar. ota-onasiz qolgan bolalar bilan olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat.

OILA VA BOLALAR. OTA-ONASIZ QOLGAN BOLALAR BILAN OLIB BORILADIGAN IJTIMOIY-PEDAGOGIK FAOLIYAT.

Prezidentimiz I.A,Karimov: « Ta’limning yangi modeli jamiyatda mustaqil fikrlovchi erkin shaxsning shakllanishiga olib keladi. O’zining qadr-qimmatini anglaydigan, irodasi baquvvat, iymoni butun, hayotda aniq maqsadga ega bo’lgan insonlarni tarbiyalash imkoniga ega bo’lamiz» deb ta’kidlaganlaridek «Ta’lim to’g’risida» gi Qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» bugungi kunda shaxs tarbiyasiga jiddiy e’tiborni qaratmokda.

Xulq-atvor va odatni shakllantirish - ma’lumki, odam ongining yuksak belgilaridan biri - uning o’zini anglashidir. Odamning o’zini anglashi uz navbatida shaxsning muhim belgisi hisoblanadi. Odam o’z tevarak-atrofidagi olamni biluvchi va shu olamga ta’sir etuvchi sub’ektdir. Odamning idrok etadigan, tasavvur qiladigan narsalari uning uchun ob’ektdir. Ana shu nuktai-nazardan olganda, odamning o’zini anglashi sub’ektiv ravishda o’zini «men» deb xis qilishida ifodalanadi.

Odam ijtimoiy zot bo’lganligidan unga o’zligiii anglash qobiliyati xosdir. Faqat ijtimoiy hayotda, o’zga kishilar bilan qiladigan har turli munosabatlarda odamning o’zini anglashi, o’zini “men” deb bilishi vujudga keladi va taraqqiy etadi. Odam o’zini alohida shaxs sifatida kim deb bilishi, o’zining o’tmishi va kelajagini anglashi, o’z huquq va burchini anglashi va nihoyat o’zining fazilat hamda kamchiliklarini anglashi o’zini anglashiga kiradi.

Insonning tabiatini o’zgartiradigan, uning shaxsini tarkib topishiga ta’sir qiladigan kuch ijtimoiy omillar yoki boshqa qilib aytganda, jamiyat ishlab chiqarish kuchlari xdmda ishlab chiqarish munosabatlarining o’sishi va o’zgarishidir. Bundan tashqari yana inson shaxsining tarkib topishiga ta’sir qiluvchi kuchli omil -inson ortgargan tajribalarning tarbiya vositasi orqali bolalarga berilishidir.

O’zbek oilasida tarbiya mohiyati, mazmuni tarbiyaning kundalik va istiqlol rejasi, bolalarga ta’sir o’tkazish vositasini tanlash va undan unumli foydalanish o’ziga xos xususiyatga ega, chunki uning asosida xalq an’analari yotadi.

O’zbek xalqining etnopsixologii xususiyatlaridan unumli foydalanish har tomonlama taraqqiy etgan inson shaxsini tarkib toptirihda muhim rol o’ynaydi. Abdulla Avloniy aytganidek: « Tarbiya biz uchun yo hayot, yo mamot; yo najot, yo halokat; v saodat - yo falokat masalasidir»

Oila shaxs tarbiyasida muhim o’rin tutadi. Oila - kishilarning nikoh yoki qon-qarindoshlik rishtalari, umumiy turmush tarzi, axloqiy mas’uliyat hamda o’zaro yordamga asoslanuvchi kichik guruhi. “Jamiyat” va “oila” tushimchalari bir-biri bilan chambarchas bog’liq.

Oilaning ijtimoiy maqomi uning jamiyatdagi moslashuvchanlik darajasini belgilaydi

Manbalarda oiladagi mavjud muhit, oila a’zolarining bir-birlari bilan o’zaro munosabatlariga ko’ra, oilalarning quyidagi turlari ko’rsatilgan:

• Tinch, baxtli oilalar

• Ijtimoiy xavf mavjud bo’lgan oilalar

• Notinch oilalar

• Asotsial oilalar

Oila jamiyatning muhim bo’lagi sifatida quyidagi vazifalarni bajaradi:

• Reproduktivlik (naslni davom ettirish);

• Iqtisodiy faoliyatni tashkil etish (oila a’zolari yashash, yeb-ichish, kiyinish, hayotiy ehtiyojlarini qondirish, keksalar hamda bolalarni parvarishlash, oila byudjetini shakllantirish hamda pul mablag’larini jamg’arish);

• Farzandlarni ijtimoiy hayotga tayyorlash (oila farzandlarning tabiiy-biologik va ijtimoiy jihatdan sog’lom voyaga yetishlari uchun mas’ul sanaladi; oila farzandlarning ta’lim olishi, kasb-hunar o’rganishlari uchun g’amxo’rlik qilishi lozim);

• Xo’jalik maishiy faoliyatni tashkil etish (oila xo’jaligini tashkil etish, oilaning iqtisodiy ehtiyojlarini qondirilishini nazorat qiladi);

• Tarbiyaviy faoliyatni tashkil etish (farzandlarning ma’naviy-axloqiy sifatlarga ega bo’lishlari, milliy ma’naviy-axloqiy qadriyatlarni hurmat qilish ruhida tarbiyalaydi; ularda mustahkam xarakter va kuchli irodani qaror toptiradi, ruhan barkamol bo’lishlarini ta’minlaydi);

• Psixoterapevtik faoliyatni tashkil etish (oila uning barcha a’zolari, jumladan, farzandlar uchun qulay muhit bo’lishi, unda sog’lom turmush tarzini qaror toptirish lozim).

Farzandlarni tarbiyalash va ularni ijtimoiy hayotga moslashtirishda oilalarga quyidagi shakllarda yordam ko’rsatiladi

Oilalarga ijtimoiy-pedagogik yordam ko’rsatilishi muddatiga ko’ra, uzoq va qisqa muddatli bo’lishi mumkin.

Homiylik - Biror shaxsni himoya etish, majburiyatini o’z zimmasiga olish demakdir.

Vasiylik - Biror shaxsni himoya etish, majburiyatini o’z zimmasiga olish demakdir. Yetim bolalarga vasiylik qilish ikki yo’l bilan amalga oshiriladi. 1. Bolalikka olish. 2. Davlat qaramog’iga topshirish.

Bolani asrab olishda:

• Oilalarni tanlash;

• Ota-onalarni o’qitish;

• Bolalaming ruhiy holati, ta’lim- tarbiyasi bo’yicha patronaj o’tkazish muhim ahamiyatga ega.

Bolani asrab olish borasidagi faoliyat bir necha bosqichda amalga oshiriladi.

• bolani asrab oluvchi ota-onani izlash;

• ariza topshirgan nomzodlar tomonidan anketa va zarur hujjatlami to’ldirish;

• oila, “mehribonlik uylari” yoki bola joylashgan boshqa ta’lim muassasasiga tashrif buyurish;

• oila va uning “do’stlari”ni o’rganish (tashxis);

• bo’lajak ota-onani boshlang’ich o’qitish (ota-onalar 23 kun davomida bola joylashgan muassasada nazariy bilimlarni egallash asosida malaka oshiradi);

• bolani uni asrab olayotgan. ota-onalarga topshirish (bu jarayon vasiylik va adliya organlari tomonidan amalga oshiriladi).