Олоҥхонон оонньуу пазл оҥоруу

Саха республикатын «Кэбээйи улууhа (оройуона)» муниципальнай тэриллии

үөрэҕин салалтатын муниципальнай казеннай тэрилтэтэ

«Мукучу гимназията» үөрэхтээhин муниципальнай бюджетнай тэрилтэтэ

«И.Е.Левин аатынан Танара орто уопсай үөрэхтээһин оскуолата»

үөрэхтээhин муниципальнай бюджетнай тэрилтэтэ

Олоҥхону оонньууга…

Дакылаат

Толордулар Кэбээйи улууhун Мукучу гимназиятын

саха тылыгар уонна литературатыгар

учуутала Евдокия Николаевна,

Танара орто оскуолатын

саха тылыгар уонна литературатыгар

учуутала Афанасий Спиридонович

Васильевтар.

Сайылык, 2018 сыл.

Иһинээҕитэ

1. Киириитэ………………………………………………………….3с.

2. Пазл өйдөбүлэ, арааһа……………………………………………4с.

3. Олоҥхонон пазл оҥоруу………………………………………….5с..

4. «Аах. Оҥор. Толкуйдаа.» элективнэй куурус…………….…….6-10с.

5. Түмүк………………………………………………………………11с.

6. Тунаһыллыбыт литература…………..……………………….…..12с.

Киириитэ.

Саха улуу олонхото... Оо, олус да дириҥ, киэҥ өй-санаа, билии-көрүү байҕала, уус-уран тыл күндү кылаата мунньуллан, үйэттэн-үйэҕэ сүппэккэ, саха киһитин кутугар-сүрүгэр иҥэн сылдьар сүдү айымньы буоллаҕа.

Билигин үөрэх-сайдыы үрдээн истэҕин аайы, соччонон үөрэхтээхтэр санаалара бииргэ түмүллэр буолла – омук сайдар кэскилэ өбүгэ үөрэҕэр, норуот тыһыынчанан сылларга муспут фольклоругар сытар диэн.

Ханнык баҕар оонньуу барыта олус умсугутуулаах, интэриэһинэй, туох эрэ уратылаах, киһини тугунан эрэ тардар дьиктилээх буолар. Билиҥҥи үйэҕэ оҕо төрөппүттэриттэн тэйиитэ, төрөппүт оҕотун тэйитиитэ баар суол буолла. Араас технология сайдыбыт үйэтигэр оҕону бэйэҕэ сыһыарыы, чугаһатыы араас ньымаларынан бэриллиэн сөп. Ол араас ньыма биир сүрүн көрүҥүнэн олоҥхо буолар дии саныыбыт. Инньэ гынан биһиги бу үлэбит икки часка араарыахха сөп: бэйэ оҕотун олоҥхоҕо чугаһатан иитии уонна орто кылаас оҕолоругар олоҥхонон оонньууга элективнэй куурус ыытыы.

Ол курдук биһиги дьиэ кэргэҥҥэ уолаттар таайбараҥ таайалларын, конструкторынан оонньуулларын уонна пазл оҥороллорун олус сөбүлүүллэр. Орто уол Андрей детсадка сылдьан «Модун Эр Соҕотох», онтон убайа Спира «Дыырай Бөҕө» олоҥхоҕо пазл оҥорбуттара.

Быйылгы үөрэх дьылыгар гимназияҕа орто сүһүөх кылааска “Аах. Оҥор. Толкуйдаа” диэн элективнэй куурус ыытабыт. Манна олоҥхоттон саҕалаан араас үбүлүөйдээх суруйааччыларга тиийэ тэрээһиннэри ыытабыт. Онно оҕолорго пазл оҥорторон таайтарабыт, олус сөбүлүүллэр, интэриэһиргииллэр.

Үлэбит сыала: олоҥхонон оонньуу (пазл) оҥоруу.

Үлэбит соруга:

• Олоҥхону ааҕыы;

• Ис хоһоонун кэпсэтиһии;

• Ис хоhоонунан талан уруhуй оҥоруу;

• Хордуоҥҥа сыhыарыы;

• Пазллары кырыйыы.

Саҥаны киллэрии:

• Олоҥхону сонун өттүттэн ырытыы;

• Пазлы оҥоро, таайа үөрэнии.

Пазл өйдөбүлэ, арааһа.

Пазл – английскай тылтан киирбит, араас ойуулары холбоон мозаика оҥоруу диэн суолталаах.

Пазл киhи өйүн-санаатын, өйдүүр, толкуйдуур дьоҕурун сайыннарар.

Билиҥҥи кэмҥэ араас пазл баар: улахан-кыра ойуулаах, элбэх—аҕыйах чаастардаах. Ол гынан баран бары биир сыаллаахтар – биир ойуу таhаарыы.

Саамай туттуллар көрүҥэ – көнө муннук (араас быhыылаах), сороҕор үс муннук, төгүрүк, ньолбуhах баар буолар.

2012 сылга саамай улахан пазл (20*15 м)

Россия5а Германия сылыгар аналлаах пазл

оҥоhуллубут. Ньиэмэс уруhуйдьута Альбрехт

Дюрер «Автопортрет в шубе» диэн үлэтэ буолар.

1023 чаастартан турар. Биир чааhа 800 гр,

улахана 70*70 см.

Пазл аан бастаан 1761 сыллаахха Англияҕа үөскээбит. Джон Спилсбери «Бысталаммыт географическай картаны» оҥорбут. Ливанскай кедр уонна кыhыл мастан холбоон панель оҥорбут. Хас биирдии чаастарын оҥоро-оҥоро үөрэнээччи географияны билиэхтээх эбит. Улаханнык биhирэммит. Ол гынан баран пазл ордук 20 үйэҕэ тарҕаммыт.

Олоҥхонон пазл оҥоруу

Олоҥхонон пазл оҥоруу.

Аан бастаан олоҥхолору аахтыбыт. Уолаттарбытын кытта айымньы ис хоһоонун ырытыһан баран, тугу уруһуйдуурбутун сүбэлэстибит.

Бастаан А4 кумааҕыга уруhуйдаатыбыт, онтон кырааскалаатыбыт. Салгыы принтерга уруһуйбун хос копиялаан баран, кыччатан таһаардыбыт. Бу таайар киһи көрөрүгэр аналлаах. Онтон кумааҕыбытын хордуоҥҥа сыһыардыбыт итиэннэ уруһуйа сүппэтин, алдьамматын диэн үрдүнэн скочтаатыбыт. Бэлэм буолбут уруһуйу араас гына кырыйдыбыт. Пазл бэлэм буолла. Киниэхэ сөп түбэһэр кыра дьааһык булан онно уктубут.

Орто уол Андрей детсадка сылдьан оҥорбут пазла.

«Модун Эр Соҕотох» олоҥхоттон.

Улахан уол Спира оҥорбут үлэтэ.

«Дыырай Бөҕө» олоҥхоттон.

Түмүк.

Биһиги маннык араас пазл оҥорон таайарбытын олус сөбүлүүбүт.

Маннык пазл оҥорон:

1. Айымньы ис хоhоонун билэҕин;

2. Уруhуйдуур дьоҕуруҥ сайдар;

3. Сатаан кырыйа үөрэнэҕин;

4. Пазллары холбоон, ойуу таhаараҕын.

Маннык ким баҕарар оҥорор кыахтаах, боруобалааҥ, оҥорон көрүҥ!

Ту´аныллыбыт литература

1. Бурнашев И.И. Дыырай Бөҕө. Дьокуускай, 2012

2. Оҕону иитэргэ олоҥхо эйгэтэ / Саха Респ. Үөрэҕин министерствота, Төрүт омуктар оскуолаларын чинчийэр институт; {эпп. ред. Е.П.Чехордуна}. Дьокуускай, 2004.

3. Олоҥхо – сайдыы тирэҕэ / Төрүт омуктар оскуолаларын чинчийэр институт; {хомуйан оҥордо Е.П.Чехордуна}. Дьокуускай, 2004.

4. Поликарпова Е.М. Гоголева М.Т. Олоҥхону – ыччакка. Дьокуускай, 1998.

5. Попова А. Олоҥхо киэҥ киэлитигэр. Дьокуускай, 1995.

6. Соколова Е.В. Тойон Дьулустаан бухатыыр./ Чолбон, 2004, 3 №.

7. Чехордуна Е.П., Иванова Е.П. Олоҥхо эйгэтэ. Дьокуускай, 2005.

8. http://www.genon.ru/

9. http://ru.wikipedia.

6