Орфоэпия жана эсенкул ибраев

Эсенкул Ибраев

Жазуучу жөнүндө фактылар:

1)Орусча үйрөнөм деп "Евгений Онегинди" 12 жолу көчүрүп жазып чыккан...

2)Көзү тирүүсүндө эле көрүстөндөн өзүнө жер алып, коруп койгон...

3)Мунабия» аңгемесинин урматына кызынын ысымын дагы Мунабия деп койгон

4)Таалайбек Кулмендеев аты аталган чыгармасынын негизинде кино тарткан

ЧЫГАРМАЛАРЫ

МЕЗГИЛИНЕН ЭРТЕ ЧЫККАН РОМАН. Акматовдун "Мезгили" — татаал мезгилди, кыргыз жериндеги жеке менчикти талкалап, анын ордуна жамаатташкан чарбаларды куруу мезгилин чагылдырган роман-символ болуу менен жазуучу анда коркпой-үркпөй турмуш чындыгын башкаларга салыштырмалуу бир кыйла реалдуу чагылдырууга аракет кылган. Мындагы эң башкы нерсе — жаңы менен эски көз караштын, идеялардын кагылышы көркөм образдардын күчү менен терең ачылгандыгында.

"МУНАБИЯ" акындын белгилүү аңгемеси. Бул чыгармасы алгач жарыкка чыкканда ар түрдүү ойлор айтылып, жакшы кабыл алынган эмес.

"АРХАТ" РОМАНЫ КЫРГЫЗСТАНДЫН ЭҢ УЛУК АДАБИЙ СЫЙ-УРГАЛЫНА -ТОКТОГУЛ АТЫНДАГЫ СЫЙЛЫККА АРЗЫГАН ЧЫГАРМА.

Адабий тилде н тыбышы сөз башында туруктуу сакталып айтылат: нарк, начар, нечен, ным ж.б. Үнсүздөрдүн артка карай ээрчишүүсүнөн улам өзгөрүүгө учураган тыбыштар орфоэпиянын эрежесине ылайык айтылат, бирок аларды орфографиянын эрежесин боюнча жазабыз

Айтылышы: Жазылышы:

сөссүз сөзсүз

тамба танба

карыммай карын май

күштүү күчтүү

Жергиликтүү диалектилерде жумшак г тыбышы менен башталган бир нече сөздөр адабий тилде каткалаң к тыбышы менен берилет: кеп, килем, күнөө ж.б. Бирок гүл, газета, гектар, газ, гудок сыяктуу сөздөр г тыбышы менен берилет. Эки сөз ортосунда к, п тыбыштары жумшарып айтылат, бирок жазууда морфологиялык негиз сакталат.

Айтылышы Жазылышы

агулак ак улак

тагайт так айт

кебук кеп ук

таабал таап ал

3.Айрым диалектилерде жумшак б тыбышы менен башталып айтылган сөздөр орфоэпиянын нормасы боюнча п тыбышы менен жазылат: пайда, пахта, пейил, пикир. Айрым диалектиде каткалаң п тыбышы менен башталган сөздөр б менен жазылат. Мисалы: балбан, байпак, бучкак ж.б. Жанаша айтылган эки сөздүн муруңкусу үндүү менен аяктап, кийинкиси үндүү менен башталса ал үндүүлөрдүн бирөө түшүрүлүп айтылат.

Айтылышы Жазылышы

сарала сары ала

көрелек көрө элек

туралбайт тура албайт

4.Түштүк диалектиге мүнөздүү болгон э тыбышы адабий тилдин орфоэпиялык нормасына туура келбейт.

5.Кээ бир диалектилердеги этиш сөздөрдө колдонулган л тыбышынын түшүрүлүп айтылышы орфоэпиялык нормага жатпайт. Мисалы: кел — ке, болбойт - бовойт ж.б. Орус тилинен же ал аркылуу башка тилдерден кирген сөздөрдүн аягындагы айрым жумшак үнсүз (б, в, г, д, ж, з) тыбыштар (п, ф, к, т, ш, с) каткалаңдашып айтылат: клуп (клуб), актиф (актив), склат (склад), тираш (тираж), эскис (эскиз).

Жаңылмачтарды айтуу

ЧЫҢГЫЗ АЙТМАТОВДУН ЧЫГАРМАЛАРЫ БОЮНЧА КАХУТ ПРОГРАММАСЫНАН ТЕСТ ИШТӨӨ