Органикалык заттардын номенклатурасы жана анын түрлөрү..

Органикалык заттардын

номенклатурасы

Номенклатура – бул илимий тил менен ар бир бирикмени эреже боюнча атоо жана аны сөз менен презентациялоо.

Бир эле органикалык затты ар түрдүү жол менен атоого болот.

Номенклатура

тарыхый

рационалдык

Эл аралык

Тарыхый (тривиалдык)-

заттын келип чыгуусу боюнча атоо.

кумурска кислотасы

Жыгач спирти (метанол) – CH 2 · H 2 O

Щавель кислотасы

1866-жылыжонокой алканды (СН 4 ) метан деп атоону сунуштаган .

«метан» --- метилен – СН 2 –группасынын аталышынан ( – «жыгач спиртинин кызы» ; грекчеден methu – вино, hyle –жыгач, суффикс ene – кызы ).

Тарыхый(тривиалдык)аталышы

метан

алма кислотасы

этан

янтар кислотасы

пропан

вино кислотасы

Жыгач спирти

бутан

–

Рационалдык номенклатура -бутактанган жөнөкөй углеводороддорго колдонулат

Бардык чектуу углеводород метандын туундулары катары каралат.

CH 3 – CH 2 – CH 2 – CH 3

CH 3

метилэтилметан

CH 3 – CH 2 – CH 3

CH 3 – CH – CH 3

диметилметан

триметилметан

Эл аралык

номенклатура

Заттын аты

классы

Суффикс

Чектуу углеводороддордун аты сакталып мүчөлөр өзгөрөт.

пропан

-ан

алкандар

пропен

алкендер

-ен

алкиндер

-ин

пропин

-ол

спирттер

пропанол

пропаналь

-аль

альдегиддер

Бул номенклатурага ылайык функционалдык группаларга тиешелуу мүчө уланат.

-овая

кислоталар

пропан

–

–

–

–

Атоо эрежелери:

1.Эн узун негизги чынжыр тандалат.Тандоо - функциональдык топ же эселик байланыштар жайгашкан чынжыр болуш керек.

С

С

4

3

2

1

5

3

2

1

C – С – С – С – С

C – С – С – С – С

5

4

С – С

– С

– С

С – С

–

–

–

–

2. Номерлейбиз,номерлоо функционалдык топ,орун алмашуучулар же эселик байланыш жайгашкан башынан башталат .

3. Углеводороддук радикалдын жайгашышы кичинеси жактан башталат. (а

1

3

8

7

6

5

4

2

H 3 C – CH 2 – CH – CH – CH 2 – CH 2 – CH 2 – CH 3

CH 2

– CH 3

CH

CH 3

CH 3

4-изопропил-3-этилоктан

4. Чектуу углеводороддордун атына негизги чынжырда кайсы класс болсо мучөсүн кошуп өзгөртүп айтабыз.

5. Капталдан чыккан углеводороддук калдык же радикалдар ,негизги чынжырдагы суутектин атому менен орун алмашуучу катары эсептелет.

АТЫ = префикс + корень + суффикс

Функциональдык группа

Негизги чынжыр

(кроме старшей),

радикал

функционалдык

(старшая группа)

эселик байланыш

Уңгунун аты чынжырдагы углеводороддун санына жараша

С 1

мет

С 2

эт

бут

С 5

пент

С 6

гекс

гепт

окт

С 9

нон

С 10

дек

С 8

С 3

С 7

С 4

проп

– С – С – (алканы)

Префикс-тузулушу бир канча татаал заттарды атоодо колдонулат .

– С = С – (алкены)

Суффикс бирикмедеги көмүртек атомдорунун байланышынын турун

– С ≡ С – (алкины)

–

–

Локанты – орун алмашуучулар же эселик байланыш жайгашкан абалды көрсөткөн сан.

Көптүктү көрсөткөн приставка- бирдей сандагы орун алмашуучуларды же байланышты көрсөтөт.

CH 3

NH 2 – CH 2 – C – CH 2 – OH

эки – «ди-»

уч – «три-»

CH 3

коптук

приставка

торт – «тетра-»

локанты

беш – «пента-»

алты – «гекса-»

жети – «гепта-»

3-амино-2,2-диметилпропанол-1

сегиз – «окта-»

суффикс

тогуз – «нано-»

префиксы

корень

Бирикмени атоодо:

Орун алмашуучуларды алфавиттик тартипте атайбыз;

Радикалдын жайгашкан санды айтып,радикалды айтабыз;

Эң акыры узун чынжырды айтабыз кайсы класс болсо ошол мүчө улап;

Эгерде бир нече бирдей радикал болсо коптук грек саны менен аталат;

Бирдей радикалдар болсо жайгашышы аздан копко карай жазылып утур менен ажыратылат,радикалдын алдына жазылат

–

–

–

–

–

1

2

4

5

6

7

8

3

Н 3 С – СН 2 – СН – СН 2 – СН 2 – СН – СН 2 – СН 3

–

СН 3

СН 2

СН 3

3-метил-6-этилоктан

СН 3

1

2

3

4

5

Н 3 С – С – СН 2 – СН – СН 3

СН 3

СН 3

2,2,4-триметилпентан