Органикалык заттардын түзүлүш теориясы.

Органикалык химия предмети .

А. М. Бутлеровдун органикалык

заттардын

химиялык тузулуш теориясы

Самынды алуу

Ооруларды дарылоо

Боекторду алуу

Винолорду жасоо

XVIIIкыымга чейин алхимиктердин кылымы деп аталган .

Химиялык зат

минералдык

осумдуктордон

жаныбарлардан

19 кылымдан баштап осумдуктор жана жаныбарлардан алынган заттарды бир илимге бириктируу проблемасы келип чыккан.

Абу Бакр ар-Рази

белоктор, майлар, углеводдор

Органикалык заттарды окутуучу илимди органикалык химия деп аталды

Й. Я. Берцелиус

Виталистер органикалык заттарды алуу учун охгочо жаратылыш кучу керек дешкен считали «жизненная сила» ― vis vitalis .

1828 жыл органикалык зат мочевину неорганикалык эмес зат – цианата аммонияден синтезделип алынган.

1854-жылы пробиркада май .синтезделген

Ф. Вёлер

1861-жылы кантты синтездеген.

М. Бертло

А. М. Бутлеров

Азыр органикалык заттардын 25 млн. ашык түрү бар

жасалма

Синтетикалык

табыгый

Тирүү организмдеги продуктылар (бактерий, козу карындар,өсүмдүк жана жаныбарлардан).

Жаратылыш заттардын негизинде алынат,бирок жаратылышта кездешпейт.

Химиялык айлануулардын негизинде алынат

С

6

Бардык органикалык заттардын составына

Көмүртектин атому кирет

Органикалык химия –бул көмүртек жана анын туундуларынын .б.а.алардын составындагы суутектин атому башка атомдор же атомдордун группасы менен орун алмашкан учурдагы продуктыларды окутуп үйрөтөт.

12,011

Н

1

1,0078

СН 3 ОН

К. Шорлеммер

метан

метанол

6

Н

1

О

8

С

1,0078

15,999

12,011

P

15

7

16

S

N

14,0067

32,066

30,973

Органогендер

1. Таза затты алуу:

• перегонка
• перекристаллизация
• хроматография

2.Сапаттык составын аныктоо:

C 2 H 6 + 7CuO →2CO 2 ↑ + 3H 2 O + 7Cu

5H 2 O + CuSO 4 → CuSO 4 · 5H 2 O

CO 2 + Ca(OH) 2 → CaCO 3 ↓ + H 2 O

3. Сандык сставын аныктоо:

4. Химиялык тузулушун билуу:

Хромато-масс-спектрометр

Спектрометр ПМР

Органикалык химия – органикалык заттардын түзүлүшүн,касиеттерин,айланууларын,алынышын,колдонулушун окутат.

1,1,1-трихлор-2,2-ди

Фторхлоруглеводороддор (фреоны)

(п-хлорфенил)этан

CF 2 Cl 2

ДДТ

Фреоны

Бардык органикалык заттардын молекулалары көмүртектин атомун , суутектин атомун .кармашат

Органикалык заттар күйгөндө көмүр кычкыл газы жана суу пайда болот.

Органикалык заттар органикалык эмес заттарга караганда көп .

Органикалык заттардын түзүлүшү органикалык эмес заттардыкына караганда татаал

Органикалык заттардын молекулалык массасы органикалык эмес заттардыкына караганда чон .

Органикалык бирикмелер коваленттик байланыштын негизинде пайда болуп, молекулалык түзүлүшкө ээ .

Органикалык заттардын эруу жана кайноо температурасы анча жогору эмес жана алар жылуулукка туруксуз.

Органикалык заттар сууда начар эришет, бирок уюлсуз суусуз эриткичтерде - бензинде, бензолдо ж.б. жакшы эришет.

Көмүртектин атомдору бири бири менен ар кандай узундуктагы жана структурадагы көмүртектик чынжырды пайда кылуу менен байланышат.

19 –кылымдын биринчи жарымында гана органикалык химия илим катары калыптанып,органикалык заттардын маанисин,алардын ар түрдүүлүгүн бири бирине айлануу закон ченемдүүлүктөрүн ача баштаган.

19-кылымда калыптанса да органикалык химия заттардын көп түрдүүлүгүн түшүндүрө албаган.

«Органикалык химия кимди болбосун акылдан адаштырат,ал мен учун тунгуюк токойду элестетет,кайда барба тан калычтуу заттар,чыгууга жол таппайсын…»

«түзүлүш», «структура»

терминдерди киргизген.

А. М. Бутлеров

Ф. Вёлер

… «Молекуланын структурасындагы ар кандай озгоруулор алардын касиеттеринин озгорушуно алып келет»…

11

Валенттуулук – химиялык байланышты пайда кылган химиялык элементтин атомунун касиети.

валенттуулук = кычкылдануу даражасы

Валентуулугу III

0

N 2

N ≡ N

Э. Франкланд

Валенттуулугу II

-1

«валенттуулук» деген

H 2 O 2

H ― O ― O ― H

тушунукту киргизген.

Химиялык түзүлүш теориясы – үч көрүнүктүү окумуштуулардын ишинин жыйынтыгы: Ф. Кекуле , А. Купер жанаА. Бутлеров .

1857 -жылы Ф. Кекуле көмүртектин төрт валенттүү элемент экендигин кийин

А. Купер менен бирге 1858-жылы көмүртектин атомдору бири -бири менен ар түрдүү чынжырларда байланышууга жөндөмдүү экендигин далилдешкен.

Ф. А. Кекуле

А. С. Купер

А. М. Бутлеров 1861-жылы теориянын негизги идеясын айткан

А. М. Бутлеров

Биринчи жобо

Органикалык заттардын молекуласында атомдор белгилуу ирээттүүлүктө валенттүүлүгүнө жараша биригишет .

Валенттуулугу С = IV

Валенттуулугу Н = I

Валенттуулугу

О = II

Экинчи жобо

Заттардын касиеттери алардын сапаттык жана сандык составынан гана көз каранды болбостон,алардын молекуласыныын түзүлүшүнөн да көз каранды.

Үчүнчү жобо

Органикалык заттардын молекуласындагы атомдор жана атомдордун тобу бири бирине өз ара таасир этишет.

Пропан

молекулалык

структуралык

С 3 Н 8

Химиялык түзүлүш теориясы:

1. Заттардын химиялык касиеттерин жана алынуу жолдорун айтууга жана алардын чыныгы формуласын түзүүгө мүмкүндүк берет.

2. Изомерия кубулушун жана молекуладагы атомдордун өз ара таасирин түшүндүрөт.

3. Көп сандаган практикалык материалды синтездөөгө мумкунчулук түздү жана жаны заттарды синтездөө жана алуу жолдорун айтып берди.