Открытый урок по родной литературе в 9 классе.
Учитель: Манташева Джамиля Набиевна
Урок кумыкской литературы.
Дарсны темасы: Тема урока
Жаминат Керимованы яшаву ва яратывчулугъу. «Тул къыз» деген поэмасы.
Жизнь и творчество Жаминат Керимовой. Поэма «Девушка вдова»
Дарсны мурады: Цели урока
1)Ж.Керимованы яшаву ва яратывчулугъу булан таныш этмек
2)Поэмада къумукъ къызны ватангъа, сюйгенине аминлигин, къыйынлыкълагъа чыдамлыгъын суратламакъ
3)Поэманы терен маънасын ачыкъ этмек, чеберлик аламатларын герсетмек
4)Ана тилге бакъгъан сюювюн артдырмакъ.
Дарсда къолланагъан къураллар: Оборудование
Жаминат Керимованы суратлары, китапларындан выставка, 9 клас учун къумукъ адабият, видеоролик..
Дарсны тайпасы: Тип урока
Янгы билим бермеге яшлагъа.
Дарсны барышы: Ход урока
1.Дарсгъа гиришив Организационный момент
Къурум мюгълет:Яшланы дарсгьа къуршав, тергевюн тартыв
Муаллим: Салам яшлар!
Яшлар: Салам, муаллим!
2. Янгы дарсгъа гиришив
Формулировка темы и постановка целей урока
Муаллим: Яшлар, сиз гетген дарсда гечген теманы артгъа салып, янгы дарсгъа чыгъып къалайыкъ. Бугюн биз Жаминат Керимованы яшаву ва яратывчулугъу булан таныш болажакъбыз. Озокъда, сиз, яшлар, Жаминат Керимованы барыгъыз да таныйсызжыр. Арагъызда ону булан бетге-бет таныш болгъанларыгъыз да бардыр.
Яшлар: Билебиз, таныйбыз.
4.Дарсны темасына гере ишлев. Работа по теме урока
Муаллим: Жаминат Абдуразакъовна Керимова 1949-нчи йылда 18 майда Таргъуда Уллу Ватан давну ортакъчысы, абурлу- динли Абдуразакъны кёп яшлы уллу агьлюсюнде тувгъан. Жаминат, заманы етишгенде, Таргъу мактапгъа юрюме башлай, къурдаш къызлары булан гьаллаша, ойнай, кюлей. Бара-бара огъар юрюме къыйын бола, не иш барны англап болмайлар. Тек Жаминат мактапдан къалма сюймей, охувгъа гьасирет. Ону гётерип элтип, партагъа олтурталар. Сонг муаллимлер бу асил къызъяшны уьйге гелип охута. Шо кюйде къарышып охуй туруп, юрюшден магърюм къалгъан къыз орта школаны битдирип, сонг. Дагъыстан пачаллыкъ университетни филология факультетини рус-дагъыстан бёлюгю битдире. Шо да уллу къоччакълыкъ тюгюлмю? Уланкъардашы Осман сав этме умут булан Жаминатны элтмеген ер къалмай. Гьатта сыйлы ерлеге де, шайыхланы уьстюне де баралар. Умут булан яшайлар, умут булан яталар ва туралар. Аббат алып болмай къалгъан къызны къысматы не болур эди, ким биле, эгер яшлайын ону юрегин уллу сююв ва гьасиретлик къуршап алмагъан буса, шо сююв- поэзиягъа бакъгъан сююв ва гьасиретлик. Школада охуйгъан заманында ол сочинение яза, орус муаллим шону охуп, ваяя, сен чи йыр йимик этип язгъансан деп тамаша бола. Шондан сонг къызны юреги поэзиягъа ава ва ол назмулар язып башлай. Бу къыйын къысматлы къызгъа уллу умутлары кёмек эте геле ва бара-бара Жаминат Керимованы аты савлай Къумукъ тюзге, сонг Дагъыстангъа, Россиягъа белгили бола, аллагь юрегине салгъан уллу сюювню Жаминат йырлагъа салып, адамлагъа, халкъгъа бере, шондан сююне, ругълана, шону булан яшай.
Жаминатны биринчи шигъруларыны гьакъында башлап Камал Абуков язып чыгъаргъан. Герти критик Камал Абуков къыздагъы пагъмуну заманында гёрюп- сезип бажарды. Жаминатны шо башлапгъы шиърулары бираз осал болса да, Камал Абуков бу таргъулу къызда уллу пагъму барны алданокъ айтып берд ива Жаминатны шиъруларына берген яхшы къыйматы булан ону янгы шиърулар ва поэмалар язма бирден-бир ругъландырды. Шо заманда Камал Абуков ачгъан, олтапгъан гъайран гюн, сонг савлай дюньягъа белгили болду. Ону китаплары чыкъма башлады. Сонг буса Жаминатны СССР-ни язывчуларыны союзуна къабул этдилер. Ол оьзю чыгъып, юрюп гелип, таныш болуп болмаса да, кёп-кёп язывчулар, шаирлер оьзлер барып Жаминат Керимова булан таныш ва къурдаш болдулар. Кёплери ону къыйынлы гюнлерине табулдулар. Тек мунда бир затны айтма тарыкъ-Жаминат оьзюню гьар гюнлюк къоччакълыгъы булан, инсанланы, яшавну кёп сюегенлиги булан бизин барыбызгъа да табулгъан ва уьлгю болуп токътагъан. Жаминатны поэзиясы Ана Ватангъа, къумукъ халкъгъа, табиатгъа, ана топуракъгъа, тувуп-оьсген Таргьу тавуна, сюювге, дослукъгъа багъышлангъан. Жаминат Керимованы къумукъ ва рус тиллерде кёп китаплары чыкъгъан. Муна сизин алдыгъызда ону тюрлю-тюрлю китаплары бар. Гьали биз шу китаплардан Жаминат Керимованы бир-нече шиърусун охуп чыгъайыкъ.(Яшлар шиърулар охуйлар).
Жаминат Керимова янгыз шиърулар язып къоймагъан, о дагъы да адамны къурчун къандырагъан, охугъан адамны беззек аллагъандай титиретеген поэмаларда яратгъан. Шаирни «Къурчакъ ойнамайгъан къыз», «Тул къыз», «Йылан къыз», «Зар» деген поэмаларын гёзюнден гёзьящ чыгъармайлы бирев де охуп болмас деп эсиме геле. Жаминат яратгъан поэмалар-айрыча бир агьвалатны айланасында, бютюн халкъны яшавун, халкъны башындан гетген толкъунланы суратлайгъан асарлар.
Гьали биз шо поэмаланы бириси «Тул къыз» дегенини уьстюнде токътайыкъ. Бу поэманы аслу тематикасы дав, Ватангъа бакъгъан сююв, экевню арасындагъы таза ва гьалал сююв, къыйнлакълагъа да къарамайлы шо таза сюювню сакълап, асырап болгъанлыкъ. Къужурлу ясалып яратылгъан, гелешмишинеаминлигин сакълай туруп, ол къайтар деп умут эте туруп къарт болгьан къайратлы къызны келпети поэманы оьзекли келпети болуп токътай. Гючлю намусу, къайратлы ягъы булан шо къыз дав майданда анадаш эли учун сыйлы жанын къурбан этген игит улангъа тенг бола. Бу келпет булан янаша поэмада бирдагъы бир келпет токътагъан. О да-давгъа гетип, къайтмай къалгъан шо уланы анасы. Оьзюню кёбюсю шиъруларында йимик, Жаминат Керимова бу поэмада да ананы келпетин бек арив этип яратып бажаргъан. Шо ананы келпетинде давну зарларын чекген бары да аналаны гересен. Белгисиз тас болгъан деп уланындан кагъыз гелсе де, арт тынышына ерли умут уьзмей яшагъан анагъа да тынч тюгюл. Тек ананы юрегине бир маслагьат бар, о да – ону уланын оьзю йимик кёп де сююп, гече-гюн къаравуллайгъан гелешмиш.
Гьали, яшлар, биз шо ананы келпетин суратлайгъан бёлюкге къарайыкъ.
5. Китап булан ишлев. Работа по учебнику.
Сиз гёрюп турагъандай ананы юреги гьалек, ол агь чегип ятса да, ону юрегинден уллу таш тюшгендей болуп къалды, неге тюгюл о къызгъа улан ёкъ болгъан деген кагъызны тапшурду ва эрге барма гъалаллыкъ берди. Муаллим поэманы ахырынчи белюгюн охуй.
5. Дарсны беклешдирив. Рефлексия
Соравлар берив
Яшлар, шу поэма сизге нечик таъсир этди?
Жаминат Керимова баш игитин ярата туруп, бизбашгъа ерлеге гетип, не герсетме сюе?
Ончакъы йыл оьзюню оьмюрюн зая этмейли, оьзгелер йимик эрге де барып насипли яшагъан эди буса, ол къызгъа яхшы болмасмы эди дагъы? Сиз нечик ойлайсыз?
Шунда биз къарап гетген белюкде, эки де тиштайпаны къайсына бек къыйындыр? Анагъа яда къызгъа? Неге сиз олай ойлашасыз?
Поэманы автору ол къызгъа неге лап да сыйлы ташлардан памятник салма сюе?
Яшлар, гьалиги замандашолай давлар болмаса да, гелишинген къызлар, сюегени асгерге яда башгъа ерлеге гетип, бир-бир шартлардан къайтып болмай турса, оланы шолай гьалал сююв булан гезлейми? Гьалиги къызланы арасында шолай таза сюювню сакълап бажаражагъы бармы?
Дарсны тамалай туруп, Жаминат Керимова бизин арабыздан гетгенни ва ол гетсе де, бизге ва гележек наслугъа уллу чеберлик булан байлыкъ, хазна къоюп гетгенни эсгермеге сюемен. Ону шо йыр хазнасы халкъгъа табула туражагъына шеклик ёкъ.
Уьйге иш. Домашнее задание
Поэманы «Тул къыз» толу кюйде охумакъ ва эсине сакъламакъ.
Бизин дарс битди, кеп савболугъуз, Аллагьа аманат болугъуз яшлар!
825
69 926 
