Открытый урок по родной (кумыкской) литературе по теме "Жизнь и творчество Алимпаши Салаватова"

Открытый урок по родной литературе в 7 классе.

Учитель: Манташева Джамиля Набиевна

Урок кумыкской литературы.

Дарсны темасы: Тема урока

Алимпаша Салаватовну яшаву ва яратывчуллугъу.

Жизнь и творчество Алимпаши Салаватова.

Дарсны мурады: Цели урока

1. А.Салаватовну яшаву ва яратывчулугъуну гьакында сейлемек

2. Яшланы рольлагъа гере чебер охума уьйретмек.

3. Яшланы тюзлюкню яны болма уьйретмек,оьзюню тухумун абурлама ва сыйлама уьйретмек; оьз миллетине бакъгъан сюювюн артдырмакъ.

Дарсда къолланагъан къураллар: Оборудование

ИКТ, диск-Айгъазини пьесасы булангъы, А.П.Салаватовну суратлары, слайдлары, диск- ону гьакъында кино;адамлары, юртлулары, къардашлары, къурдашлары ону гьакъында билеген затны сейлей, буклет, стенгазета, А.П.Салаватовну китапханасы.

Дарсны тайпасы: Тип урока

Янгы билим бермеге яшлагъа.

Дарсны барышы: Ход урока

1. Дарсгъа гиришив Орг момент

Хошгелдигиз гьюрметли къонакълар. Салам яшлар, бугюнгю бизин дарсыбыз А.Салаватовну яшавуна ва яратывчулугъуна багъышлангъан. Биз дагъы да бу дарсда Салаватовну «Айгъази» деген пьесаны булан таныш болажакъбыз.

1. Уьйге иш.Актуализация опорных знаний (проверка дом.задания)

Мен сизге уьйге берген эдим Салаватовну яшавуна ва яратывчулугъуну гьакъында доклад язмагъа ва ону чебер кюйде айтмагъа (эки къыз докладны охуй).

Биринчи къыз

Алимпаша Салаватов 1901-нчи йыл Яхсайда сынташ язып яшавлукъ этеген Къанболат агьлюсюнде тувгъан.

Дагъыстанны загьматчылары шо заман бир нече къабатлы зулмуну тюбюнде болгъанлар. Бир якъдан пача гьукуматны ерлердеги вакиллерини зулмусу; уьчюнчю якъдан- ругьани моллаланы ва озьге тюрлю бузукъ динчелени зулмусу болгъан. Яхсай буса бары да шо зулмуланы жыйылгъан, тююнлешген арии болгъан. Ол къумукъ тюздеги бары да савдюгерчилени центры, оланы Къызларгъа, Аштархангъа ва башгъа ерлеге багъып оьтген къапусу болгъан.

А.П. Салаватов муна шолай вакътиде тува ва алты йыллыкъ чагъында ата-анасы оьлюп етим къала. Оьзюню касип яшаву гьакъында Салаватов шиъру сатырларда айтгъан:

Экинчи къыз

Ата-анамдан айрылгъаным бир заман.

Бары халкъны гезюнден тюшдюм яман.

А.П. Салаватов «Ананы къабурунда» деп язгъан шиърусунда да оюнгъа къошулма болмай оьтген етим вакътилери гьакъында анасына кант эте:

Муаллим «Бир етим» деген шиъруну охуй.

Экинчи къыз

А.Салаватов ата-анасы оьлген сонг опекунгъа берилип ону Терекли-Мектебге гете ва шонда огъар бираз заман охумагъа бажарыла. Охуп алгъан билимин ол, оьзюне 16 йыл битгенсонг башгъалагъа да бермеге, учителлик этмеге башлай.

1917-нчи йылда Терекли-Мектебден Яхсайгъа къайтгъан сонг Алимпаша Батырмурзаевлени ожагъында, айрокъда Зайналабидни таржумалары ва лакъырларындан таба ол уллу рус шаирлени: Пушкинни, Лермонтовну, Некрасовну ва Толстой йимик уллу язывчуланы яратывчулугъу булан таныш бола.

3. Янгы дарсгъа гиришив

Формулировка темы и постановка целей урока

Муаллимни сезю. А.Салаватов адабиятны уьч тюрлю тармагъында ишлеген. Ол къумукъ адабиятда Алимпаша-шаир, Алимпаша-драматург, Алимпаша-фольклорист деген атлар булан белгили.

А.Салаватовну Совет халкъгъа ва Совет адабиятгъа этген къуллугъу бек уллу ва сыйлы. Салаватов Уллу Ватан давну фронтларында душмангъа къаршы ябуша туруп оьз халкъы ва оьз Ватаны учун яшавун къурбан этген. Дав йылларда шарлени ва башгъа пагъмулу адамланы давгъа алмай болгъан.

- Яшлар, нечик эсигизге геле не себепден алмай болгъан?

- Неге тюгюл гьукумат гьакъыллы, билимли ва пагьмулу адамларын тас этмеге сюймей болгъан.

Муаллим артын узата. Бизин батырыбыз, къоччакъыбыз Алимпаша оьзю язывчу экенин яшырып давгъа гетген. Къырым фронтда, Севастополь шагъарны ягъасында 1942-нчи йыл гечинген.

А.Салаватовны бары да къуллукълары анадаш халкъыны эсинден бир заманда таймас. А.Салаватовны эстелигине Анжи шагъарны бир орамына аты къоюлгъан. Ону аты берилген къумукъ музыкально-драматический театргъа. Яшлар, 2011-нчи йылда бизин къумукъ театрны актерлары А.Салаватовну 110 йыллыгъын оьтгерген (документальный кинону гесегин герсетив)

Муаллимни сезю.

А.Салаватовну уллу ишлери «Къызыл партизанлар», «Къарачач» ва бугюн биз сизин булан охужакъ «Айгъази» деген пьесасы.

4.Дарсны темасына гере ишлев. Работа по теме урока

Пьеса 17-нчи асруну ахырында ва 18-нчи асруну башларында Дагъыстанны загьматчылары оьзлени елкесинде олтургъан ханлагъа ва шавхал бийлеге, байлагъа ва оьзге зулмучалагъа къаршы ябушувланы бек тизив суратлай. Пьесаны биринчи игити Айгъази-батыр ярлы сабанчы Къанболатны ва Къанитатны уланы. Муну башына уьч намус тюше. Биринчи намус: гелешмисин къутгъармакъ.Экинчи намус: оьзюне гелгенлени къонакъ этип кютмек. Уьчюнчю намус: атасын оьлтюргенлени оьлтюрмек. Намусларын нечик кютгенин гележек дарсларда охужакъбыз.

Гьали буса, яшлар, бизге ёлугъажакъ янгы сезлени тептерлеге язайыкъ.

Перде-действие, къараваш-прислуга. Къалгъан ёлугъажакъ сезлени охуй туруп маънасын билежекбиз.

5. Китап булан ишлев. Работа по учебнику.

Муаллим, ортакъчылыкъ этгенлер булан таныш эте.

Биринчи перде

Къанитат уланы (гиччи Айгъазиге) къакъакълар йырлай туруп юхлата.

Шо ерин Муаллим хабарын эте.

Уьйге Якъуп гирип геле (шо ерин яшлар охуй)

- Яшлар, Якъупну сезлеринден нении биле Къанитат?

- Якъупну сезлеринден къанатат Къанболатны Тавсолтан бийни адамлары тутгъанны англай ва Айгъазини де алып олагъа барып агьлюсюн йиберсин деп тилемеге токъташа.

Экинчи перде.

Тавсолтаны уью. Бийке уьюндеги къаравашлагъа ачувлана Суйдухну чакъырып огьар акъыра, къычыра (шо гесегин муаллим хабарын эте).

Тавсолтан бийнге чанка умалат Къанболатны гелтиреген ва олар ону ув берип оьлтюреген ерин яшлар охуй.

Шо гесекни киносун герсетив.

5. Дарсны беклешдирив. Рефлексия

- Яшлар, биз бугюн кимни гьакъындан сейледик?

- А.Салаватовну яшаву ва яратывчулугъуну гьакъындан.

- А.Салаватовну гьакъындан не билдигиз?

- Ол Яхсайда 1901-нчи йыл тувгъан, ол эртерек етим къалгъан, оьсгенде белгили язывчу бола.

- Къайсы пьесасы булан таныш болдугъуз?

- «Айгъази» деген пьесасы булан

- Кимни ва нении гьакъында пьеса?

- Амалсыз халкъны, олар байланы, бийлени тюбюнде янчылып яшайгъан кюйню гькаъында.

- Ким бола Къанболат ва не айтма боласыз ону гькаъындан?

- Къанболат – къоччакъ, батыр, ол оьзюн байлагъа, бийлеге янчма къоймай оьлюп гете.

- Къанболатны къатыны Къанитат не себеп булан геле Тавсолтан бийлеге?

- Агьлюсюн Къанболатны йиберсин деп тилемеге Айгъазини де алып геле, тек Тавсолтан бий Къанитатны къугъалап йибере

- Къанитат Тавсолтан бийлерде нении биле?

- АгьлюсюКъанболатны оьлтюргенни ва налат бере туруп ханлагъа, бийлеге йылай туруп, баласы Айгъази де булан юртдан чыгъып гете.

- Яшлар, гьалиги девюрге ошаймы о девюр ва не ери ошай?

- О девюрде де, бу девюрде де байлар ярлылар бар. О заманда да, бу заманда да адамны санда гермей оьлтюре.

Муаллимни сезю. Яшлар, къуранда да айтыла:

«Аллагь берген жанны алмагъа биревню де ёкъ ихтияры.

Аллагь берген, Аллагь алгъан» - деп.

6. Уьйге иш. Домашнее задание

«Айгъазини» экинчи актны охумакъ.

Бизин дарс битди, кеп савболугъуз, яшлар!