Открытый урок по родной татарской литературе.
Тема: Жизнь и творчество Һади Такташ. Поэма “Алсу”.
Учитель :Рәсимә Ханнанова Кырмыскалы районы Шаймурат урта мәктәбенең башлангыч сыйныф укытучысы.
Дәрес тибы: катнаш дәрес.
Дәрес максат: (Укытучы өчен)
1) Укучыларны Һ.Такташның тормыш юлы һәм иҗат эшчәнлеге турында мәгълүмат бирү һәм “Алсу” поэмасынан өзек белән таныштыру.
2)“Алсу” поэмасы ярдәмендә сәнгатьле уку күнекмәләрен үстерү; фикерләү сәләтен, диалогик һәм монологик сөйләмне үстерү.
3) Шагыйрьнең иҗатына кызыксыну уяту; дусларыңа карата мәрхамәтлелек тәрбияләү.
(Укучы өчен)
1)“Алсу” поэмасыннан өзекне сөйләү өчен кирәк булган лексик материалны өйрәнү.
2)“Алсу” поэмасы нигезендә монологик , диалогик сөйләмгә өйрәнү.
3) Фикерләү сәләтен үстерү.
Җиһаз: Һ.Такташ портреты;дәрескә әзерләнгән презентацион материаллар.
Дәрес барышы
1. Оештыру моменты.
-Исәнмесез, укучылар, хәерле көн сезгә!
- Мин сезгә исәнлек телим. Көнегез файдалы үтсен!
(Укучылар торып басып исәнләшә, бер- берсенә карап елмаеп һәм хәерле көн теләп, урыннарына утыралар).
-Хәерле көн сиңа
-Хәерле көн миңа
-Хәерле көн сезгә
-Хәерле көн безгә.
- Укучылар , дәрестә барыгызның да актив катнашуын телим.
2.Өй эше тикшерү.
-Ә хәзер өй эшен тикшерәбез.
Укучылар үзләренең дуслары турында сөйлиләр.Дуслык турында әңгәмә.
-Укучылар, чын дус нинди булырга тиеш?
(Укучыларның җаваплары тыңлана һәм нәтиҗә ясала.) Чын дус яхшы күңелле, ярдәмчел , тәртипле , тырыш , намуслы булырга тиеш. Дусларын яратырга һәм аларга ярдәм итергә тиеш. Олыларны хөрмәт итергә тиеш. Ул көчле һәм кыю булырга тиеш.
3.Яңа төшенчәләр һәм ысуллар үзләштерү.
1)Теманы ачыклау, максатлар кую.
- Бүгенге дәрескә мин менә шундый эпиграф яздым тактага:
“Башкалар өчен якты нур булу-кеше ирешә алырлык иң зур бәхет. Ул чакта аны бернинди газап та, әрнү дә, кайгы-хәсрәт тә, мохтаҗлык та куркытмый” . (Феликс Дзержинский)
( Самое большое счастье которого может достичь человек – это стать ярким светом для многих. В таком случае ни страдания, ни боли, ни печали, ни нужды ему не страшны. )
- Минем уем буенча бу сүзләр безнен үтәсе теманын авторын да, анын әсәрдәге героен да характерлый. Дэрес барышында без сезнен белэн менэ шуны ачыкларбыз дип уйлыйм.
2)Һади Такташ турында сөйләү .(Ике телдә сөйләү).
Бүген без сезнең белән дәрестә Һади Такташның тормыш юлы һәм аның “Алсу” поэмасыннан өзек белән танышырбыз. ”Алсу” поэмасы нигезендә сөйләм оештырырбыз.
Кем соң ул Һади Такташ,кем белә аның турында? (укучыларның җавабы)
Мухамметхади Хайруллович Такташев родился 1 января 1901 года в деревне Сыркыды Спасского уезда Тамбовской губернии (ныне Торбеевский район Мордовии) в многодетной татарской крестьянской семье. Первоначальное образование получил в медресе родной деревни, затем в соседнем селе Пишля. Во время учёбы начал сочинять стихи в подражание Г. Тукаю. Родственники поэта проживают в селе Сургодь и посёлке Торбеево.
Отец был крестьянином, односельчане знали его как человека справедливого и правдивого. Мама Такташа была одной из самых образованных женщин села. Она и привила будущему поэту любовь к живому слову, поэзии, литературе, музыке.
Семья была не самая бедная в округе, но начавшаяся первая мировая война сказалась на ее благосостоянии. Отец семейства – Хайрулла абзый – вынужден отпустить своих сыновей на заработки в дальние края. Тринадцатилетнего Хади вместе с родственником-торговцем отправляют в Среднюю Азию, в город Катта-Курган. В первое время он живет в его доме, работает помощником при лавке. Потом переезжает в Бухару, устраивается учеником приказчика в магазин мануфактуры.(ткани и текстильные изделия).
В эти годы в периодической печати публиковались его небольшие статьи, освещающие события в Бухаре. 21 января 1918 года в газете «Олуг Төркстан» («Великий Туркестан»), издаваемой в Ташкенте, было напечатано его стихотворение «Төркстан сахраларында» («В пустынях Туркестана»). Это – первое стихотворение Хади Такташа, опубликованное в печати. Мечты подростка, отправившегося на заработки с надеждой материально помочь своим родителям, не оправдались.
В 1918 году юноша вернулся в родную деревню Сыркыды. За полтора года, проведенных на родине, он работал учителем в начальной школе, заведующим библиотекой. Непреодолимый интерес к литературной работе и стремление путем самообразования пополнить пробелы в своих знаниях заставляют его уехать в Оренбург, где он работает в качестве ответственного секретаря газеты «Юксыллар сузе», издаваемой Оренбургским губкомом.
Проработав год секретарем газеты, в 1921 году я переехал в Ташкент, где работал ответственным секретарем журнала «Белем йорты» и преподавателем литературы в Коммунистическом университете, в красноармейской школе».
Летом 1922 года Такташ переезжает в Москву. Поступает в Коммунистический университет трудящихся Востока. Посещает выступления Маяковского, Есенина и других поэтов, литературные кружки. Выступал на сцене. Одножды во время его выступления в зале выключается свет…(по презентации)
Хади Такташ был дважды женат. По словам второй жены Такташа Гульчиры Такташевой-Мансуровой, стоило ему появиться в дверях университета, его тут же окружали студенты. Его стихи знали наизусть уже на следующий день, как были написаны поэтом, произведения переписывались и передавались из рук в руки. Многие поэты не умеют читать свои произведения, а Такташу природа дала этот талант без ограничения. Даже именитые мастера слова не смели выступать перед поэтом. Его друг легендарный Мухтар Мутин не осмеливался выступать со сцены, если в зале сидел Такташ. Затем Хади Такташ приезжает в Казань, где и остается до конца своей жизни. (дом в Казани) Умер от болезни тиф. Он внес большой вклад в татарскую советскую поэзию. В казани установлен памятник.
(Рассказ учителя сопровождается презентацией).
3)Поэма белэн танышу.
- Хазер без поэманы тынлыйбыз(аудиозапись)
- Тынлап беткәч менә бу сорауга җавап бирерсез: “Поэманын сюжеты тоташмы? Вакыйгаларны бер-бөтен итеп сөйлэп буламы?» ( В поэме сюжет цельный, общий? Или же он состоит из нескольких сюжетов?)
4)Сүзлек өстендә эш.
Көлә – смеётся
Сөйкемле - привлекательная
Усал – злая
Усал түгел кебек шикелле - Как будто не злая
Өзелеп сөюен – любит всей душой, очень сильно любит
Соң- поздно
Кичеккән - задержался
Соңга калган - опоздал
Итенә - притворяется
Тыңламаган кебек итенә- притворяется, как будто не слушает.
- Ничек анладыгыз бу сузлэрне: бурке, тоше, барабыз…(укытучынын анлатуы)
5) Укучылар поэманы укый. (эчтэн укыйлар, аннанары цепочка белэн укыту)
6) Өзекне рус телендэ уку.
- Мин хәзер сезгә “Алсу” поэмасыннан өзекне рус телендэ укыйм,ә сез игътибар белән тыңлап торыгыз.(Өзекне уку.)
7) Поэма остендэ эш.
- Укучылар, хәзер сорауларга җаваплар бирәбез
Сез ничек уйлыйсыз,әсәрдә сүз кем турында бара?
Әсәрдә сүз Алсу исемле кыз турында бара.
Бик дөрес әйттез.Ә Алсу нинди кыз?
Матур ,сөйкемле ,усал кыз.
Алсу чыннан да усал кызмы?
Алсу усал түгел.Ул усал шикелле генә.
Мин Алсуны усал дип уйлыйм.Ул соңга калган, ә үзе көлә.
Ә мин Алсуны шаян кыз дип уйлыйм.
Алсу шаян да,усал да , матур да кыз.
Алсу бик сөйкемле кыз , ләкин дәрескә соңга калган.
Мин сезнең фикерләрезне тыңладым.Һәр укучы үз фикерен дөрес әйтә белде.Укучылар, үзегезнең фикерләрне дәлилләү максатыннан өзектән үз фикерегезгә туры килгән юлларны укып күрсәтегез әле.(Укучылар өзек нигезендә эшләр.)
8) Поэманы олешлэргэ булу.
- Беренче олештэ суз нэрсэ турында бара? Алсунын нинди характерлы сыйфаты ачыла?
- Икенче олеш Алсуны кайсы яктан тасвирлый?
- Оченче олеш нэрсэ турында?
- Дуртенче олештэ Алсу турында нэрсэ белэбез?
Синквейн тозу.
-Укучылар, Алсу турында үз сүзләрегез белән кыскача сөйләргә әзерәнү максатыннан, күнегү эшлибез. Синквейн тозеп карыйк. Анын очен мин сезгэ ярдэмгэ кагызда суздлэр язып эзерлэдем.
4. Ныгыту моменты.
Әңгәмә.
Укучылыр, 52 битне ачыгыз. Менэ монда поэма нэрсэ була икэнен, хэм анын торлэрен анлаткан. Без сезнен белэн беренче сорауга жавап бирергэ тиешбез: “Поэма лирик, эллэ эпик поэмамы?”
5.Йомгаклау
Бүген без кайсы шагыйрь белән таныштык? (Һ.Такташ).
Сез аның нинди әсәрен беләсез? (Укучыларның җавабы)
Бүген нинди әсәрдән өзек укыдык? (“Алсу ” поэмасыннан өзек).
Әсәрдә сүз кем турында бара? (Балалар җавабы).
Дэрес ошадымы?
Сез узегезнен эшне ничек бэялэр идегез?
(Укучыларның җаваплары тыңлана Һәм күңелле ,шаян сүзләр белән дәрес тәмамлана) Дәрестә актив катнашкан укучыларга билгеләр куела.
Өй эше.
А)әсәрдән өзекне ятларга.
Ә) сәнгатьле итеп укырга.
260
143 785 
